Makroelementy w organizmie człowieka – jaką rolę odgrywają makroskładniki?

Makroelementy – czym są?

Odpowiednie odżywienie organizmu ma niebagatelny wpływ na stan jego zdrowia. Niedobory żywieniowe pogarszają sprawność fizyczną, zaburzają funkcje poznawcze, sprzyjają rozwojowi wielu chorób i negatywnie odbijają się na odczuwanym komforcie życia. Wśród niezbędnych związków odżywczych znajdują się witaminy, składniki mineralne, białko, tłuszcze i węglowodany. W artykule skupimy się na makroelementach, czyli związkach, których organizm potrzebuje w większych ilościach, aby mógł sprawnie funkcjonować. 

Co to makroelementy? Składniki mineralne można podzielić na mikroelementy i makroelementy. Mikroelementy to te minerały, na które dzienne zapotrzebowanie organizmu nie przekracza 100 mg. Do tej grupy związków zaliczamy np. jod, cynk, selen i żelazo. Makroelementy to natomiast składniki mineralne, które trzeba dostarczać w większej ilości, przekraczającej 100 mg na dobę. Większa jest też ich zawartość w organizmie. 

Makroelementy – definicja tego pojęcia odnosi się do składników mineralnych, których dzienne zapotrzebowanie wynosi ponad 100 mg. Zarówno makroskładniki, jak i mikroskładniki w organizmie człowieka pełnią wiele istotnych funkcji i są niezbędne dla zachowania zdrowia oraz dobrego samopoczucia.

Makroelementy w organizmie - rodzaje

Jakie są makroelementy w organizmie człowieka? Do makroskładników zaliczamy:

·         wapń,

·         magnez,

·         potas,

·         sód, 

·         siarkę,

·         fosfor,

·         chlor.

Każdy z tych makroskładników pełni nieco inne funkcje w organizmie. Jest też potrzebny w innych ilościach. Zarówno niedobór, jak i nadmiar każdego makroelementu może nieść określone konsekwencje zdrowotne, które czasami stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Pierwiastki te mają też ustalone normy spożycia, np. normy sodu, normy potasu czy rekomendowane dzienne spożycie magnezu. Zalecenia dotyczące spożycia makroskładników zmieniają się w zależności od wieku, płci czy chociażby prowadzonego stylu życia i aktywności fizycznej. Makroelementy różnią się też pod względem produktów spożywczych, w których występują.

Makroelementy – przykłady makroskładników to wapń, magnez, fosfor i sód. Do grupy tej zaliczamy też białka, węglowodany i tłuszcze. Zapotrzebowanie na makroelementy zależy m.in. od wieku, płci oraz aktywności fizycznej.

Makroskładniki – jakie pełnią funkcje?

Każdy makroskładnik pełni określone funkcje. Rola wapnia w organizmie skupia się głównie wokół mineralizacji szkieletu oraz prawidłowej pracy układów nerwowego i mięśniowego. Pierwiastek ten jest niezbędny dla zachowania zdrowia kości oraz zębów. Wapń wpływa też na proces krzepnięcia krwi oraz ma znaczenie dla gospodarki hormonalnej. W procesie mineralizacji kości i zębów bierze udział również kolejny makroelement – fosfor. Bez odpowiedniej podaży tego minerału, proces wzrostu zostaje zaburzony.

Magnez jest niezbędny do prawidłowej pracy wielu enzymów. Uczestniczy więc w licznych reakcjach zachodzących w organizmie. Odgrywa też istotną rolę przy produkcji energii oraz przewodzeniu impulsów nerwowych. Magnez jest pierwiastkiem ważnym dla utrzymania odpowiedniego rytmu serca. Rola potasu oraz sodu w dużej mierze odnosi się do regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. Oba te pierwiastki są niezbędne dla optymalnego funkcjonowania wszystkich komórek. Potas jest szczególnie ważny dla prawidłowej pracy serca. Bierze też udział w metabolizmie innych składników odżywczych. 

W utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej oraz właściwego pH płynu pozakomórkowego pomaga chlor. Pierwiastek ten wchodzi również w skład kwasu solnego wytwarzanego przez komórki żołądka. Rolą siarki jest przede wszystkim udział w wielu reakcjach zachodzących w organizmie. Siarka wchodzi także w skład aminokwasów siarkowych, takich jak np. cysteiny czy metionina. Właściwości lecznicze siarki znajdują zastosowanie w leczeniu różnego rodzaju zmian skórnych. Pierwiastek ten wpływa bowiem na utrzymanie odpowiedniej struktury i funkcjonowania kolagenu oraz elastyny. Związki siarki są też wykorzystywane w łagodzeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów.

Makroelementy – czym grozi ich niedobór i nadmiar?

Makroelementy – pierwiastki te są potrzebne w określonej ilości, aby wspierać prawidłową pracę narządów i układów. Zarówno niedobór, jak również ich nadmiar może negatywnie wpływać na funkcjonowanie organizmu. Niedobór wapnia kojarzony jest głównie z osteoporozą u dorosłych i krzywicą u dzieci. Zbyt mała podaż tego makroskładnika rzeczywiście zaburza proces mineralizacji kości, a dodatkowo wpływa też negatywnie na ciśnienie tętnicze oraz pracę układu nerwowego. Do nadmiaru wapnia w organizmie dochodzi rzadko. Może on skutkować problemami ze strony układu krążenia, nerek oraz upośledzonym wchłanianiem mikro- i makroelementów.

Niedobór fosforu występuje rzadko. Jego konsekwencją może być osłabienie kości oraz mięśni. Przy niewielkim niedoborze zazwyczaj przebiega on bezobjawowo. Nadmiar fosforu może natomiast prowadzić do nudności, biegunki oraz innych dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Zbyt mała podaż innego makroskładnika – magnezu – sprzyja zaburzeniom pracy serca, układu nerwowego i mięśniowego. Przy większym niedoborze dochodzą też dodatkowe symptomy, takie jak brak apetytu, osłabienie i nasilona senność. Utrzymujący się długotrwały niedobór magnezu zwiększa ryzyko rozwoju insulinooporności, a także nadciśnienia tętniczego krwi. Nadmiar magnezu może natomiast skutkować zaburzeniem rytmu serca, osłabieniem mięśni, zaburzeniem pracy jelit, zatrzymaniem moczu i wymiotami.

Niedobór potasu negatywnie odbija się na funkcjonowaniu układu mięśniowego, serca, a także stanie skóry. Zaburza metabolizm glukozy, co może prowadzić do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Przy nadmiarze potasu, podobnie jak w przypadku innych makroskładników, występujące objawy nie są zbyt charakterystyczne. Może pojawić się osłabienie mięśni, spadek tętna, zaburzenia czucia oraz duszności. Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy dochodzi do wzrostu poziomu potasu w krótkim czasie.

Ze względu na właściwości chloru, zarówno niedobór, jak i nadmiar tego pierwiastka prowadzi do zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej. Niedobory siarki raczej nie są obserwowane, choć nie można wykluczyć ich wystąpienia przy niedożywieniu. Konsekwencją może być utrata równowagi między procesami oksydacyjnymi, która zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.

Makroelementy w diecie mogą wpływać wzajemnie na swoje wchłanianie. Przy nadmiarze jednego makroskładnika może dojść do zaburzenia wchłaniania innych pierwiastków. Dotyczy to chociażby wapnia, który przy nadmiernej podaży ogranicza przyswajanie żelaza.

Makroskładniki w diecie – w jakich produktach można je znaleźć?

Makroelementy występują powszechnie w wielu produktach spożywczych. Zróżnicowana dieta, w której znajdują się różne rodzaje pokarmów, może w pełni pokryć zapotrzebowanie organizmu na te składniki odżywcze. Przykładowo, produkty mleczne są dobrym źródłem wapnia, a produkty zbożowe dostarczają sporą ilość magnezu. Zarówno potas, jak i fosfor znaleźć można w większości spożywanych pokarmów. Sód i chlor, pod postacią chlorku sodu, są spożywane przede wszystkim z solą kuchenną i wszelkimi potrawami, do których sól jest dodawana. 

Makroelementy w organizmie biorą udział w licznych reakcjach i procesach, które warunkują prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów. Ich odpowiednia ilość zapewnia prawidłowy wzrost i rozwój organizmu, a także wpływa na nastrój, funkcje poznawcze oraz wydolność fizyczną. Kluczowe jest odpowiednie zbilansowanie spożycia makroskładników. W zapewnieniu optymalnej ilości tych pierwiastków pomaga zdrowa, różnorodna dieta, bogata w warzywa, owoce, produkty mleczne i zbożowe.