Nadmiar fosforu (hiperfosfatemia) - przyczyny, objawy i leczenie

Hiperfosfatemia- przyczyny

Norma dla ilości fosforu w organizmie określana jest jako stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi. Wynosi ona 0,9–1,6 mmol/l. Gdy stężenie fosforanów przekracza ten zakres mowa o hiperfosfatemii. Fosfor jest dostarczany do organizmu wraz ze spożywanymi pokarmami i płynami. Wiele mechanizmów odgrywa ważną rolę w utrzymaniu homeostazy fosforu w organizmie. Najważniejsze z nich to: wchłanianie w jelitach, przebudowa kości, wydalanie nerkowe oraz wymiana jonów fosforanowych między przestrzenią wewnątrzkomórkową i pozakomórkową. Natomiast bezpośrednie znaczenie dla jego ilości w organizmie ma przede wszystkim parathormon produkowany przez przytarczyce, witamina D oraz funkcjonalność nerek. Osoby zdrowe dostarczają z pożywieniem 700–2000 mg/dobę. Ilość wchłoniętego fosforu w jelicie jest odpowiednio równoważona jego wydalaniem z moczem i kałem. 

Zachowanie właściwej ilości fosforu ma znaczenie ze względu na jego powszechność występowania w organizmie. Bierze on udział w budowie niemal każdej komórki, kości, zębów i materiału genetycznego (DNA), a także w wytwarzaniu substancji energetycznych w jądrze komórkowym. 90% fosforu zmagazynowana jest w kościach, a zaledwie 1% pierwiastka znajduje się w płynach ustrojowych.  

U dzieci stwierdza się wyższe stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy niż u osób dorosłych. Ma to związek ze zwiększonym u nich stężeniem hormonu wzrostu.

Mechanizmy regulujące poziom fosforu w organizmie niekiedy zawodzą. Z czym jest to związane? Nadmiar fosforu w organizmie- najczęstsze przyczyny:

·         Zbyt wysokie spożycie pokarmów bogatych w fosfor,

·         Stosowanie niektórych leków- nadużywanie środków przeczyszczających zawierających fosforany, przyjmowanie zbyt wysokich dawek witaminy D, leczenie bisfosfonianami, ponadto hiperfosfatemia stanowi najczęstsze powikłanie u pacjentów dializowanych,

·         Ostra lub przewlekła niewydolność nerek prowadząca do zaburzeń wydalania fosforu wraz z moczem,

·         Niedoczynność przytarczyc i niedobór wydzielanego przez nie parathormonu powodują zmniejszenie wydalania fosforu z moczem,

·         Ucieczka fosforu z komórek do płynów ustrojowych, m.in. na skutek rozpadu komórek mięśniowych lub guzów nowotworowych. 

Nadmiar fosforu objawy i skutki

Hiperfosfatemia sama w sobie nie daje żadnych objawów. Symptomy pojawiające się w jej wyniku mają związek ze spadkiem poziomu wapnia w organizmie (hipokalcemia). U pacjentów obserwuje się wieloukładowe zaburzenia obejmujące:

·         Skurcze i bóle mięśni,

·         Mrowienie drętwienie kończyn,

·         Drgania lub drżenia ciała,

·         Trudności w połykaniu i artykułowaniu dźwięków,

·         Zaburzenia rytmu serca,

·         Niedociśnienie na skutek rozkurczu mięśni gładkich zlokalizowanych w naczyniach krwionośnych,

·         Obniżenie nastroju,

·         Pojawienie się zmian skórnych o charakterze zapalnym, 

·         Pogorszenie stanu kości i zębów.

W układzie ruchu w przypadku długotrwałej hiperfosfatemii dochodzi do deformacji kości, pojawienia się dolegliwości bólowych, a także zwiększa się skłonność do złamań i urazów.  

Hiperfosfatemia rozwija się na skutek poważnych zaburzeń w organizmie, które wywołała choroba podstawowa. Żeby obniżyć poziom fosforu, należy w pierwszej kolejności postawić właściwą diagnozę, a następnie wprowadzić leczenie choroby właściwej. Przykładem mogą być osoby z  ostrą i przewlekłą niewydolnością nerek. Skutki nadmiaru fosforu we krwi dotyczą wielu układów, m.in. kostno-stawowego, nerwowego, jak i sercowo-naczyniowego. Fosfor w organizmie pełni bardzo ważną rolę. Niebezpieczny jest zarówno jest nadmiar jak i niedobór. Hipofosfatemia to stan zagrażający życiu i wymaga hospitalizacji, podobnie jak hiperfosfatemia. 

Jak usunąć nadmiar fosforu z organizmu?

Jak już wspomniano, nadmiar fosforu w surowicy krwi wynika zwykle z poważniejszej przyczyny zdrowotnej. Niedoczynność przytarczyc czy niewydolność nerek wymagają odpowiedniego leczenia. Wyeliminowanie choroby podstawowej pozwala na uregulowanie poziomu fosforu. Jak obniżyć fosfor w organizmie w inny sposób? Wprowadza się dietę ubogą w fosfor. Polega ona na ograniczeniu spożycia produktów wysoko przetworzonych oraz wysokobiałkowych. Jeśli chodzi o dokładne zalecenia dietetyczne, należy podejść do nich dość ostrożnie, aby ograniczenie spożycia fosforu nie skończyło się niedoborami białka i innych ważnych składników odżywczych. Ciężko wykluczyć z codziennego menu mięso, ryby czy nabiał bez odpowiedniej substytucji. W przypadku diety eliminacyjnej warto opierać się na zaleceniach żywieniowych opracowanych indywidualnie przez dietetyka. Kwestia ta dotyczy głównie pacjentów leczonych dializami z powodu niewydolności nerek.

U niektórych pacjentów, mowa tutaj szczególnie o osobach ze schyłkową niewydolnością nerek, sama dieta nie jest wystarczająca. W ich przypadku wprowadza się do leczenia również farmaceutyki wiążące fosfor w przewodzie pokarmowym. Są to m.in.: węglan wapnia, octan wapnia, chlorowodorek sewelameru, węglan lantanu. Ważnym elementem leczenia hiperfosfatemii jest dializoterapia. Pozwala ona usunąć nadmiar fosforanów.

Hiperfosfatemia zwykle jest efektem innych zaburzeń lub schorzeń. Do wzrostu stężenia fosforanów w surowicy może dojść na skutek chorób nerek, niedoczynności przytarczyc, rozpadu mięśni, chemioterapii, jak również nadużywania niektórych leków (witaminy D, bisfosfonianów stosowanych w celu poprawy gęstości kości czy środków przeczyszczających bogatych w fosforany). Utrzymująca się zbyt długo hiperfosfatemia zwiększa ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych i zaburzeń w mineralizacji kości, dlatego też poziom fosforanów we krwi musi zostać jak najszybciej uregulowany.