Menopauza (klimakterium) – objawy, etapy, postępowanie

Menopauza – czym jest klimakterium?

Co to jest menopauza? Menopauza, inaczej klimakterium, jest stwierdzana, gdy przez 12 miesięcy po ostatniej miesiączce nie pojawiło się już krwawienie. Okres ten związany jest ze starzeniem się jajników, a dokładniej – zmniejszeniem ich aktywności hormonalnej. Spadający poziom estrogenów i progesteronu oddziałuje na wiele tkanek organizmu. Wiąże się to z wystąpieniem określonych objawów menopauzy, których doświadcza większość kobiet przechodzących przez okres menopauzalny.

Menopauza jest naturalnym etapem starzenia się organizmu. Stopniowe wyciszanie się aktywności jajników sprawia, że objawy klimakterium mogą wystąpić już kilka lat przed ostatecznym ustaniem krwawienia. W konsekwencji wiele kobiet zmaga się z długotrwałym obniżeniem jakości życia. Obecnie mamy dostęp do różnych metod, które pomagają łagodzić zarówno pierwsze objawy menopauza, jak i dolegliwości, które pojawiają się w późniejszym okresie. Oprócz preparatów hormonalnych dostępne są też leki wspomagające okres menopauzy bez recepty. U każdej kobiety należy indywidualnie rozważyć korzyści oraz zagrożenia, jakie niesie ze sobą konkretny rodzaj terapii.

Menopauza – wiek, w którym występuje klimakterium, u każdej kobiety jest inny. Zależy on w dużej mierze od wieku, w którym menopauza wystąpiła u jej matki. Przebyte ciąże oraz styl życia również mogą wpływać na aktywność jajników. Ile trwa menopauza? Objawy związane z przekwitaniem mogą utrzymywać się kilka lub nawet kilkanaście lat.

Menopauza – objawy

Klimakterium – objawy związane z przekwitaniem są różnorodne. Wynika to z szerokiego wpływu hormonów kobiecych na różne tkanki i narządy. Symptomy menopauzy dotyczą zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej. Zazwyczaj pierwsze objawy klimakterium są łagodne. Dopiero z czasem zaczynają się nasilać. Mogą też pojawiać się nowe dolegliwości, których początkowo nie było. 

Menopauza – pierwsze objawy przekwitania to najczęściej zmiana częstotliwości oraz czasu trwania krwawienia. Kobieta może zauważyć krótszą lub dłuższą przerwę między kolejnymi menstruacjami. Samo krwawienie również może ulec skróceniu lub wydłużeniu. Przekwitanie – objawy, których doświadczają kobiety w okresie okołomenopauzalnym to również:

·         uderzenia gorąca – pojawiają się nieregularnie, w różnych odstępach czasu. Mogą wystąpić zarówno w trakcie dnia, jak i podczas nocy. Każde takie uderzenie gorąca zazwyczaj trwa nie dłużej niż kilka minut (3-4 minuty), jednak może znacząco wpływać na odczuwany komfort życia kobiety. Objaw ten może mieć większe nasilenie, jeśli pacjentka doświadcza stresu, ma niską aktywność fizyczną lub jest otyła. Spożywanie alkoholu i palenie papierosów również mogą zwiększać intensywność uderzeń gorąca,

·         nocne poty, zwiększona potliwość w ciągu dnia,

·         rozdrażnienie, napięcie, wahania nastroju – w okresie okołomenopauzalnym częściej pojawiają się zaburzenia depresyjne,

·         spadek poczucia własnej wartości,

·         spadek koncentracji,

·         zaburzenia snu – mogą mieć różną postać: trudności z zaśnięciem, częstego przebudzania się w trakcie snu czy też zbyt wczesnego wybudzania się nad ranem,

·         wzrost masy ciała – spadek poziomu estrogenów wpływa na zmniejszenie podstawowej przemiany materii. Zmniejsza się też wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Estrogeny oddziałują także na apetyt. Obniżający się poziom hormonów w okresie menopauzalnym sprawie, że hamujący wpływ estrogenów na apetyt zanika, a przemiana materii spowalnia. Efektem jest łatwiejsze przybieranie na wadze. Obserwuje się też zmiany w rozkładzie tłuszczu w ciele – pojawia się większa tendencja do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha,

·         wzrost ciśnienia krwi,

·         bóle stawów,

·         większa skłonność do złamań kości – niedobór estrogenów sprzyja zwiększonej utracie masy i gęstości kości,

·         bóle głowy – kobiety, które na wcześniejszych etapach życia doświadczały migrenowych bólów głowy, mogą zauważyć ich nasilenie na początku menopauzy. W okresie pomenopauzalnym zazwyczaj obserwuje się złagodzenie migreny, choć u części kobiet napady migreny ulegają nasileniu po ustaniu krwawienia,

·         suchość pochwy, ból podczas stosunku, 

·         częstsze podrażnienie w okolicy narządów intymnych, częstsze występowanie infekcji moczowo-płciowych,

·         spadek libido. 

Ból w piersiach a menopauza – ból piersi może mieć różne przyczyny, wśród których znajdują się również zmiany hormonalne związane z okresem menopauzalnym. Dolegliwości bólowe mogą dotyczyć jednej lub obu piersi. U części kobiet pojawiają się sporadycznie, a u innych przerwy między występowaniem bólu są krótsze. Ból piersi w czasie menopauzy często opisywany jest jako ostry i piekący. Niektóre kobiety zauważają również, że sutki w okresie klimakterium są bardziej wrażliwe i tkliwe.

Bóle krzyża i podbrzusza w okresie menopauzy mogą wynikać ze spadku masy kostnej, a także osłabienia siły, zmniejszenia masy mięśniowej oraz pogorszenia funkcjonowania mięśni. Objawy te nie są jednak charakterystyczne dla menopauzy. Mogą mieć też wiele innych przyczyny. Jeśli więc utrzymują się dłuższy okres czasu, z pewnością wskazana jest konsultacja z lekarzem. Nierzadko pojawiają się też dolegliwości żołądkowe w menopauzie. Mają one postać wzdęć, zaparć oraz innego rodzaju problemów trawiennych.

Brak miesiączki i ból w podbrzuszu – menopauza bardzo często rozpoczyna się zaburzeniem rytmu menstruacji. Zmienia się długość, intensywność oraz regularność krwawień. Zmianom tym towarzyszyć może ból podbrzusza.

Menopauza – objawy fizyczne i psychiczne mogą mieć różne nasilenie u poszczególnych kobiet. Uważa się jednak, że na ich intensywność w istotnym stopniu wpływa styl życia pacjentki. Symptomy klimakterium są odczuwalne przez zdecydowaną większość kobiet. Zgodnie z szacunkami doświadcza ich 75-80% kobiet. U większości z nich, objawy menopauzy mają łagodne lub umiarkowane nasilenie. 

Przekwitanie jest szczególnym okresem, w którym wzrasta też ryzyko rozwoju wybranych chorób. Zmniejszający się poziom hormonów sprzyja wystąpieniu insulinooporności oraz cukrzycy typu 2. Kobiety w tym okresie są też bardziej narażone na rozwój osteoporozy oraz określonych chorób nowotworowych (np. nowotworu piersi). 

Kiedy zaczyna się menopauza? 

Menopauza – wiek, w którym dochodzi do całkowitego ustania czynności jajników, jest różny u kobiet. W Polsce średni wiek klimakterium wynosi ok. 52 lata. U mężczyzn występuje andropauza (czym jest andropauza?), która również najczęściej ma miejsce po 50 roku życia. Zazwyczaj menopauza występuje między 45 a 55 rokiem życia. Jeśli do ustąpienia miesiączkowania dojdzie wcześniej, między 40 a 45 rokiem życia, mówimy o wczesnej menopauzie. Jeżeli natomiast ustanie aktywności jajników ma miejsce jeszcze wcześniej, przed 40 rokiem życia, mamy do czynienia z przedwczesną menopauzą. Warto wspomnieć, że na wiek menopauzy wpływa wiele czynników. Należą do nich choćby uwarunkowania genetyczne. Wiek klimakterium jest często zbliżony do wieku, w którym matka kobiety doświadczyła menopauzy. Palenie papierosów również może przyspieszać wystąpienie menopauzy. Podobnie jak czynniki infekcyjne oraz wybrane choroby autoimmunologiczne. Przebyte ciąże mogą natomiast nieco opóźniać menopauzę.

Przedwczesna menopauza, poniżej 40 roku życia, może pojawić się również wskutek przebytej radio- lub chemioterapii. Usunięcie jajników wiąże się ze zmniejszeniem wytwarzania żeńskich hormonów, co z kolei powoduje zmiany podobne do tych, które występują przy naturalnym wygasaniu aktywności jajników.

W jakim wieku menopauza się rozpoczyna? W Polsce wiek klimakterium szacowany jest na 52 lata. Większości kobiet doświadcza naturalnej menopauzy w okresie między 45 a 55 rokiem życia. Czasami pojawia się jednak wczesna lub przedwczesna menopauza, która może mieć różne przyczyny.

Ile trwa menopauza? Jakie są etapy menopauzy?

Jak długo trwa menopauza? U każdej kobiety, okres trwania klimakterium jest inny. Wyróżniamy 3 etapy menopauzy:

·         premenopauza – kilkuletni okres poprzedzający menopauzę, który często objawia się zaburzeniem rytmu menstruacji,

·         perimenopauza – okres okołomenopauzalny, w którym występują wspomniane wyżej, typowe objawy menopauzy,

·         postmenopauza – okres po wystąpieniu ostatniej miesiączki.

Jak sprawdzić czy to menopauza? Aktywność jajników zazwyczaj ulega stopniowemu wyciszeniu. Kobieta może więc doświadczać różnych objawów menopauzy już na kilka lat przed ostatnią miesiączką. Najczęściej pierwszymi objawami są wspomniane zaburzenia miesiączkowania, a dodatkowe symptomy występują później. Jak rozpoznawane jest klimakterium? U większości pacjentek lekarz potwierdza menopauzę na podstawie przeprowadzonego wywiadu. Czasami, szczególnie jeśli klimakterium występuje wcześniej, zlecane są badania hormonów. Dostępne są też domowe testy na menopauzę, które oznaczają poziom hormonu FSH. Wzrost jego stężenia jest związany z menopauzą.

Kiedy ustępują objawy menopauzy? Czas trwania objawów klimakterium jest bardzo indywidualny. U wielu kobiet symptomy związane z przekwitaniem utrzymują się jeszcze kilka lat po całkowitym ustaniu krwawienia. Łącznie, objawy związane z wygasaniem aktywności jajników mogą trwać nawet kilkanaście lat.

Menopauza – ile trwają uderzenia gorąca? Objawy te u części kobiet utrzymują się kilkanaście miesięcy, a u innych nawet kilka lat. U większości pacjentek, symptomy te trwają nie dłużej niż 5-6 lat, choć jest też niewielka grupa kobiet, które doświadczają uderzeń gorąca jeszcze przez długi czas po całkowitym ustaniu menstruacji. 

Menopauza a ciąża

Menopauza a okres – klimakterium wiąże się z rozregulowaniem menstruacji. O ile po całkowitym ustąpieniu aktywności jajników, zajście w ciąże nie jest już możliwe, o tyle do zapłodnienia może dojść w okresie przedmenopauzalnym. Oczywiście wraz z wiekiem, u kobiet szanse na zajście w ciążę naturalnie maleją. Jest to związane choćby ze zmianami hormonalnymi, jak również ze spadającą rezerwą jajnikową. Dopóki jednak kobieta nadal miesiączkuje, nawet jeśli menstruacje są nieregularne, zachodzi możliwość zapłodnienia. Wczesna menopauza może stanowić problem dla kobiet, które starają się o dziecko. Zbyt szybkie wygasanie aktywności jajników utrudnia bowiem zajście w ciążę. 

Jak łagodzić objawy menopauzy?

Obecnie dostępne są różne sposoby zmniejszania objawów menopauzy. Wybór odpowiedniej metody leczenia zależy od wieku czynników. Należą do nich m.in. stopień nasilenia symptomów klimakterium oraz ich wpływ na jakość życia, obciążenie chorobami przewlekłymi i tolerancja przyjmowanych leków. Przy większym nasileniu objawów menopauzy, często rozważana jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ). Wprowadzana jest systemowa lub miejscowa terapia hormonalna, której celem jest uzupełnianie obniżonego poziomu naturalnych hormonów syntetycznymi. Hormonalna terapia zastępcza stosowana jest w różnej postaci, m.in. tabletek doustnych, plastrów i krążków dopochwowych. Wybór odpowiedniej postaci leku zależy zarówno od stanu zdrowia kobiety, jak i jej osobistych preferencji. 

Hormonalna terapia zastępcza uznawana jest za najskuteczniejszą metodę łagodzenia objawów menopauzy. Mimo wysokiej efektywności ma ona liczne przeciwwskazania do stosowania, wśród których znajduje się np. choroba zakrzepowo-zatorowa, przebycie choroby nowotworowej piersi, choroba niedokrwienna serca i ciężka czynna choroba wątroby. Dodatni wywiad rodzinny w kierunku choroby zakrzepowo-zatorowej również stanowi przeciwwskazanie do wprowadzenia HTZ. Dodatkowo terapia hormonalna wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, które dla części kobiet są uciążliwe oraz trudne do zaakceptowania.

Alternatywą dla hormonalnej terapii zastępczej jest stosowanie fitoestrogenów. Są to związki pochodzenia roślinnego, które swoją budową i aktywnością przypominają naturalne hormony. Siła ich działania jest jednak znacząco mniejsza w porównaniu z efektywnością HTZ. Roślinne preparaty na klimakterium są więc zalecane głównie pacjentkom, u których objawy menopauzy mają łagodne lub umiarkowane nasilenie. Korzysta z nich również ta część kobiet, która mimo bardziej nasilonych dolegliwości, nie może lub nie chce przyjmować HTZ.

W roślinnych preparatach na menopauzę znaleźć można wyciąg z pluskwicy groniastej, lnu zwyczajnego, soi czy też koniczyny czerwonej. Przy problemach ze snem warto sięgnąć po tabletki, w których składzie oprócz fitoestrogenów znajduje się też ekstrakt z szyszek chmielu. Chmiel pomaga obniżyć napięcie nerwowe i ułatwia zasypianie. 

Łagodzenie objawów menopauzy jest możliwe. Symptomy klimakterium mogą negatywnie wpływać na odczuwaną jakość życia oraz zmniejszać satysfakcję z podejmowanych aktywności. Warto więc szukać sposobów, które pomogą ograniczyć odczuwane dolegliwości. Jeśli stosowane preparaty nie przynoszą wystarczającej poprawy, dobrze jest zgłosić się do lekarza i zapytać o alternatywne metody leczenia.

Klimakterium – domowe sposoby na objawy menopauzy

Oprócz hormonalnej terapii zastępczej oraz roślinnych preparatów łagodzących objawy menopauzy, z pewnością warto też zwrócić uwagę na korzystny wpływ stylu życia na przebieg klimakterium:

·         zdrowa, odżywcza dieta, bogata w witaminy, składniki mineralne i białko pomaga zmniejszyć objawy menopauzy oraz utrzymać odpowiednią masę ciała. Posiłki bogate w antyoksydanty wpływają korzystanie na układ sercowo-naczyniowy i chronią przed przedwczesnym starzeniem się organizmu,

·         ograniczone spożycie soli i cukru – sól warto częściowo zastąpić ziołami,

·         odpowiednia porcja błonnika – błonnik wpływa korzystnie na pracę układu pokarmowego oraz zapobiega zaparciu,

·         dostarczanie do organizmu witaminy D oraz wapnia – wpływają one na proces mineralizacji kości, ograniczając ryzyko złamań,

·         aktywność fizyczna dostosowana do potrzeb oraz stanu zdrowia kobiety – regularna porcja ruchu nie tylko łagodzi nieprzyjemne objawy menopauzy, ale też pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i samopoczucie,

·         rezygnacja lub przynajmniej ograniczenie używek – papierosów i alkoholu,

·         techniki relaksacyjne – warto szukać sposobów, które pozytywnie wpływają na samopoczucie. Dla części osób może być to joga lub pilates, dla innych praktykowanie mindfulness, a jeszcze dla innych akupunktura. U każdej kobiety inne mogą być sposoby na równowagę emocjonalną oraz dobry nastrój.

Przy nadmiernej potliwości oraz zlewnych potach warto zadbać też o noszenie przewiewnej odzieży wykonanej z naturalnych materiałów. Ulgę przynieść może również korzystanie z wentylatorów. Dostępne są też ręczne, przenośne wiatraczki, które mogą rozpylać na skórze delikatną mgiełkę. Dobrze jest zwrócić uwagę na odpowiednio niższą temperaturę w sypialni. Pomocne mogą okazać się również chłodne okłady. 

Jednym z możliwych objawów menopauzy są zaburzenia depresyjne. Jeśli kobieta czuje, że pogorszone samopoczucie utrzymuje się już długo, czuje się zrezygnowana i bezradna, warto skonsultować się z psychoterapeutą. Uzyskanie wsparcia psychologicznego, a czasem również wprowadzenie leków przeciwdepresyjnych może znacząco poprawić samopoczucie tej grupy pacjentek.

Choć menopauza jest nieodłącznym elementem życia każdej kobiety w okolicy 50 roku życia (lub wcześniej), pojawiające się w związku z nią objawy mogą negatywnie wpływać na życia osobiste, rodzinne i zawodowe. Każda kobieta doświadcza innych symptomów, innego ich nasilenia oraz inaczej sobie z nimi radzi. Warto mieć na uwadze, że prowadzony tryb życia również wpływa na intensywność objawów menopauzy. Odpowiednimi modyfikacjami można pomóc sobie łagodniej przejść przez okres przekwitania. Nie zawsze same zmiany w stylu życia wystarczą, aby podnieść odczuwany komfort. Warto więc rozważyć wprowadzenie roślinnych preparatów na menopauzę, a także skonsultować z lekarzem opcję terapii hormonalnej.