Co oznacza cholesterol nie-HDL? Normy, wyniki i praktyczne wskazówki

Czym jest cholesterol nie HDL?

Oznaczenie nie-HDL obejmuje całą pulę aterogennych (miażdżycorodnych) lipoprotein, a więc cząsteczek, które mogą odkładać się w ścianach naczyń krwionośnych i potencjalnie przyczyniać się do rozwoju miażdżycy. Parametr ten odgrywa coraz większą rolę w ocenie ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych. Rutynowy panel lipidowy wykonywany w ramach badania krwi obejmuje cholesterol całkowity, triglicerydy, cholesterol frakcji lipoprotein o niskiej gęstości (LDL-C) oraz cholesterol frakcji lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL-C). Oprócz tych parametrów według najnowszych wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego powinno określać się również cholesterol nie-HDL. Co ma szczególne znaczenie w przypadku pacjentów leczonych na cukrzycę, jak również zmagających się z różnego rodzaju zaburzeniami metabolicznymi, otyłością brzuszną oraz przewlekłymi chorobami nerek. 

Nie HDL cholesterol oblicza się prostym działaniem matematycznym, tzn. od cholesterolu całkowitego odejmuje się cholesterol HDL. W skład frakcji nie-HDL wchodzą wszystkie lipoproteiny potencjalnie szkodliwe dla naczyń i biorące udział w tworzeniu blaszki miażdżycowej, tj. o działaniu aterogennym:

·         LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości),

·         IDL (lipoproteiny pośredniej gęstości),

·         VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości),

·         chylomikrony resztkowe,

·         lipoproteina(a).

Dlaczego oznaczenie cholesterolu nie-HDL ma tak ogromne znaczenie diagnostyczne? Przede wszystkim dlatego, że jak pokazują badania cholesterol nie-HDL lepiej koreluje z ryzykiem zawału serca czy udaru mózgu niż sam LDL, jak uważano dotychczas. Ma to szczególne znaczenie u osób z zaburzeniami metabolicznymi, u których częstym problemem jest podwyższone stężenie triglicerydów i obecność aterogennych cząsteczek innych niż LDL. Wówczas nawet gdy LDL mieści się w granicach normy, wysoki cholesterol nie-HDL może wskazywać na ukryte zagrożenie niosące ze sobą ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. Co ważne, wykonanie badania stężenia nie-HDL jest bardzo proste. Potrzebny jest tylko wynik podstawowego lipidogramu tj. stężenie cholesterolu całkowitego oraz HDL. Pacjent nie musi być na czczo.

Cholesterol nie-HDL norma

Jak już wiadomo cholesterol nie-HDL (non-HDL cholesterol) to jeden z najważniejszych parametrów w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego. Obejmuje on wszystkie frakcje cholesterolu aterogennego, czyli potencjalnie szkodliwego dla naczyń, a jego oznaczenie staje się coraz częściej standardem w diagnostyce lipidowej. Cholesterol nie HDL norma zależy bezpośrednio od potencjalnego ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego. Dlatego też w przypadku osób narażonych na:

·         ekstremalne ryzyko sercowo-naczyniowe norma nie-HDL wynosi < 70 mg/dl  (< 1,8 mmol/l),

·         bardzo duże ryzyko sercowo-naczyniowe norma nie-HDL wynosi < 85 mg/dl  (< 2,2 mmol/l),

·         duże ryzyko sercowo-naczyniowe norma nie-HDL wynosi < 100 mg/dl  (< 2,6 mmol/l),

·         umiarkowane ryzyko sercowo-naczyniowe norma nie-HDL wynosi < 130 mg/dl (< 3,4 mmol/l).

W praktyce przyjmuje się, że norma dla cholesterolu nie-HDL jest o 30 mg/dl wyższa niż dla cholesterolu LDL i mieści się ona w zakresie < 85–130 mg/dl. Co może oznaczać, że stężenie nie-HDL przekracza zakres przyjętych norm? Wówczas świadczy to o tym, że we krwi znajduje się zbyt dużo cząstek tłuszczowych, które mogą odkładać się w obrębie ścian naczyń krwionośnych i sprzyjać rozwojowi miażdżycy. W konsekwencji występuje: 

·         wyższe ryzyko zawału serca i udaru mózgu,

·         szybsza progresja choroby wieńcowej,

·         większe ryzyko niewydolności serca.

Jeśli nie uda się zatrzymać tego procesu poprzez wprowadzenie określonych zmian w trybie życia, diecie, a także farmakoterapii pacjent będzie obarczony pogorszeniem zdrowia, jakości życia, a nawet przedwczesnym zgonem.

Zdarzają się też sytuacje, gdy lipidogram wskazuje inną nieprawidłowość: cholesterol nie-HDL za niski. Z czego to może wynikać?

·         Zaburzenia wchłaniania tłuszczów (np. celiakia, choroby trzustki, choroby jelit),

·         Niedożywienie lub prowadzenie bardzo restrykcyjnej diety,

·         Choroby wątroby (np. marskość, ciężkie uszkodzenie hepatocytów),

·         Rzadkie zaburzenia metabolizmu lipidów, związane z predyspozycjami genetycznymi.

Zarówno wysoki jak i zbyt niski poziom nie-HDL powinien zostać skonsultowany z lekarzem zlecającym badanie. Niekiedy konieczne jest wykonanie dogłębnej, dalszej diagnostyki w związku z uzyskanymi w lipidogramie nieprawidłowościami.

Cholesterol nie-HDL za wysoki lub za niski

Jest wiele czynników, które mogą wpływać na poziom nie-HDL we krwi. Mają one związek zarówno z codziennym stylem życia, jak i współwystępującymi schorzeniami, czy stosowanymi lekami. Osoby obarczone wysokim ryzykiem incydentów sercowo-naczyniowych szczególnie powinny zwracać na nie uwagę. Cholesterol nie-HDL normy – jakie czynniki mają znaczenie?

·         Dieta- dla przykładu nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans podnosi poziom nie-HDL, z kolei dieta bogata w błonnik, warzywa, ryby i zdrowe tłuszcze, tj. kwasy omega-3 obniża stężenie nie-HDL we krwi.

·         Aktywność fizyczna- regularny ruch, najlepiej wysiłek aerobowy (jazda na rowerze, pływanie, bieganie, nordic walking) pozwalają na obniżenie cholesterolu nie-HDL, z kolei brak ćwiczeń ruchowych będzie wywoływał efekt odwrotny.

·         Schorzenia metaboliczne i przewlekłe- u pacjentów z cukrzycą typu 2, insulinoopornością, czy niedoczynnością tarczycy w badaniach oznacza się wyższy poziom nie-HDL, natomiast choroby wątroby i ciężkie stany wyniszczające mogą obniżać poziom nie-HDL.

·         Stosowane leki- długotrwałe zażywanie kortykosteroidów, leków hormonalnych (m.in. gestageny stanowiące składnik tabletek antykoncepcyjnych), czy niektórych leków immunosupresyjnych może podnosić stężenie cholesterolu nie-HDL, z kolei leki na obniżenie cholesterolu korzystnie wpływają na poziom nie-HDL, mowa tutaj głównie o statynach, fibratach i ezetymibie.

·         Czynniki genetyczne- uwarunkowania rodzinne również mają wpływ na poziom nie-HDL, jego podwyższenie obserwuje się m.in. w rodzinnych hipercholesterolemiach.

Stężenie cholesterolu nie-HDL jest wskaźnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego, szczególnie rekomendowanym u osób ze stężeniem trójglicerydów > 4,5 mmol/l (400 mg/dl), otyłością, cukrzycą, zespołem metabolicznym i małym stężeniem cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Według najnowszych rekomendacji kardiologicznych wyliczone stężenie nie-HDL powinno być rutynowo zamieszczane w każdym laboratoryjnym raporcie profilu lipidowego.

Cholesterol nie-HDL jak obniżyć? Jak zmniejszyć ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych?

Aby skutecznie obniżyć cholesterol nie-HDL, należy połączyć farmakoterapię wraz z modyfikacją stylu życia i diety. Można również rozważyć wdrożenie odpowiedniej suplementacji, np. kasami omega-3. Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne to w zależności od stanu zdrowia pacjenta, uzyskanych wyników w lipidogramie oraz stosowania innych farmaceutyków, lekarz ordynuje odpowiedni lek na obniżenie cholesterolu, dobierając jego dawkę oraz częstotliwość stosowania. Najczęściej są to tzw. statyny (atorwastatyna, rosuwastatyna, symwastatyna), które hamują syntezę cholesterolu w wątrobie, ale także ezetymib- hamujący wchłanianie cholesterolu w jelitach, często łączony ze statynami, czy też fibraty (np. fenofibrat), które na drodze mechanizmów molekularnych zmieniają metabolizm lipoprotein, m.in. nasilają rozkład triglicerydów i zmniejszają ich syntezę w wątrobie.

Niezwykle ważne są również modyfikacje dietetyczne polegające na:

·         ograniczeniu tłuszczów nasyconych (smalec, masło, tłuste mięso),

·         eliminacji tłuszczów trans (fast food, margaryny twarde, słodycze),

·         włączeniu błonnika rozpuszczalnego (płatki owsiane, jabłka, strączki),

·         zastąpieniu czerwonego mięsa rybami i roślinami strączkowymi,

·         regularnym spożywaniu orzechów i oliwy z oliwek.

Wprowadzenie do codziennego menu produktów bogatych w kwasy omega-3 (m.in. ryby morskie, oliwa z oliwek) korzystnie wpływa na profil lipidowy, pozwala zmniejszyć poziom trójglicerydów, zwiększyć ilość cholesterolu HDL, a tym samym obniżyć nie-HDL. Co więcej, regularny wysiłek aerobowy, tj. szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie, podobnie jak redukcja masy ciała, czy rezygnacja z palenia papierosów i ograniczanie alkoholu przyczyniają się do obniżenia stężenia cholesterolu nie-HDL. W tym zakresie sprawdza się również wiele  składników, które można stosować jako uzupełnienie codziennego menu. Mowa tutaj o wspomnianych wcześniej kwasach omega-3, ekstrakcie z czerwonego fermentowanego ryżu, działającym podobnie do statyn, berberynie, babce płesznik, fitosterolach roślinnych, ziołach wspierających funkcjonowanie wątroby (ostropest plamisty i karczoch), jak i czosnku. Wiele z tych składników zawierają suplementy i  leki na krążenie bez recepty.

Cholesterol nie-HDL norma u dorosłych pozwala określić, czy uzyskane w wynikach lipidogramu wartości potencjalnie aterogennych frakcji cholesterolowych niosą za sobą duże ryzyko incydentu sercowo-naczyniowego. W przypadku gdy nie-HDL przekracza przyjęte dla danej grupy pacjentów wartości lekarz wprowadza odpowiednie leczenie farmakologiczne. Ważne są także modyfikacje dietetyczne, regularna aktywność fizyczna, jak i rezygnacja z używek. Warto pamiętać, że długofalowe dbanie o cholesterol nie-HDL znacząco zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych i przedłuża życie.