Katar zatokowy - objawy, rozpoznanie, przebieg, leczenie

Budowa i funkcjonalność zatok

Zatoki przynosowe to puste przestrzenie w kościach czaszki, wypełnione powietrzem i wyścielone błoną śluzową. Wyróżnia się cztery pary zatok: czołowe, szczękowe, sitowe oraz klinowe. Każda z nich ma specyficzne umiejscowienie i połączenie z jamą nosową przez wąskie kanaliki, a wyścielona jest błoną śluzowo-rzęskową. Pełnią one szereg ważnych funkcji:

• Nawilżanie i ogrzewanie powietrza wdychanego przez nos- pomaga w ochronie dolnych dróg oddechowych,
• Izolacja cieplna mózgu- zapewnienie ochrony przed nagłymi zmianami temperatury,
• Zmniejszanie masy czaszki- puste przestrzenie obniżają wagę czaszki, co ułatwia poruszanie głową,
• Wspomaganie rezonansu głosu- wpływają na brzmienie głosu, co jest ważne dla mowy.

W warunkach fizjologicznych powietrze dostaje się do wnętrza zatok przez kanaliki i zapewnia im wentylację. Natomiast produkowana w zatokach wydzielina trafia do jamy nosowej dzięki transportowi śluzowo-rzęskowemu. Proces ten zostaje zaburzony na skutek rozwoju stanu zapalnego i związanego z nim obrzękiem śluzówki, nadprodukcją wydzieliny i brakiem drożności zatok. Przestrzenie zatokowe nie są wentylowane, co dodatkowo sprzyja namnażaniu się patogenów. W związku z tym pojawiają się uciążliwe objawy zapalenia zatok.

Skąd się bierze katar zatokowy?- najczęstsze przyczyny

Katar zatokowy i objaw związany ze stanem zapalnym błony śluzowej zatok przynosowych mogą być wywołane przez następujące czynniki:

• infekcje wirusowe, bakteryjne i bardzo rzadko grzybicze,
• alergie, wnikające do dróg oddechowych alergeny drażnią śluzówkę i generują nadprodukcję śluzu, który to ogranicza drożność zatok,
• czynniki drażniące, m.in. dym papierosowy, zanieczyszczenia powietrza,
• wady anatomiczne, np. skrzywiona przegrana nosowa, która generuje problem z jednostronnym zapaleniem zatok,

problemy stomatologiczne, których nieprawidłowe leczenie prowadzi do przeniesienia stanu zapalnego na zatoki szczękowe.

Katar zatokowy ma cięższy przebieg i częściej przytrafia się astmatykom, pacjentom z POChP, chorobą refulksową i palaczom.

Katar zatokowy - objawy

Najczęstsze objawy kataru zatokowego, czy też stanu zapalnego zatok przynosowych, obejmują:

• Katar o różnym charakterze. Jest to m.in. zielony katar z zatok, który może wskazywać na infekcję bakteryjną w obrębie zatok czy też wodnisty katar zatokowy, który sugeruje początkową fazę infekcji wirusowej lub alergię. Różne kolory kataru mają znaczenie w diagnostyce zapalenia zatok. Warto jednak pamiętać, że występują również różne etapy kataru zatokowego. Początkowo wydzielina z nosa może być wodnista, a po czasie gęstnieje i staje się żółta. Ma to związek z fizjologiczną odpowiedzią układu odpornościowego na katar wirusowy. Może świadczyć również o wtórnym nadkażeniu bakteryjnym wydzieliny o charakterze alergicznym lub wirusowym.
• Ból i uczucie ucisku (rozpierania) w okolicy zatok- objawy zlokalizowane są w okolicy czoła, nosa, policzków lub za oczami, w zależności od zaatakowanych przez stan zapalny przestrzeni.
• Zatokowy ból głowy, który nasila się rano i przy pochylaniu.
• Zatkanie nosa- brak drożności sprzyja oddychaniu przez usta, może również utrudniać sen.
• Kaszel, związany ze spływającą z zatok wydzieliną i podrażnieniem tylnej ściany gardła, nasilający się głównie w nocy.
• Zaburzenia węchu
• Podwyższoną temperaturą ciała, a nawet gorączkę, które to mogą wskazywać na cięższy przebieg infekcji. Towarzyszą one zwykle ostremu zapaleniu zatok.

Znaczenie ma również to ile trwa katar zatokowy. Gdy objawy utrzymują się powyżej 12 tygodni wskazuje to na przewlekły stan zapalny. W przypadku krótszego okresu utrzymywania się dolegliwości mowa o ostrym katarze zatokowym. Gdy objawy trwają 7-10 dni wskazywać mogą na infekcję wirusową. Katar bakteryjny  zatokowy trwa zwykle dłużej. Schorzenia te wymagają nieco odmiennego sposobu leczenia, więc ich właściwe rozpoznanie jest kluczowe dla powodzenia terapii.

Etapy kataru zatokowego

Stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok rozwija się stopniowo, a wraz ze zmianami na śluzówce pojawiają się nieco inne dolegliwości. Jak przebiega katar zatokowy? W początkowym etapie infekcji obserwuje się wodnisty katar, a także ból głowy i narastające uczucie zatkania i braku drożności. W ciągu kolejnych dni wydzielina z nosa zmienia swój charakter, dominuje gęsty katar o zielonym zabarwieniu. Nasila się ból głowy, a niekiedy pojawia się również gorączka. Jeśli na tym etapie zostanie wdrożone odpowiednie leczenia stan pacjenta ulega poprawie i za kilka, bądź kilkanaście dni jest on zdrowy. Chyba że dolegliwości utrzymują się nadal, mówi się wówczas o etapie przewlekłym kataru zatokowego. Oprócz ciągłego zalegania wydzieliny w zatokach pacjent skarży się na zaburzenia węchu i smaku. Objawy występujące przy infekcji COVID-19 są charakterystyczne również dla przewlekłego zapalenia zatok przynosowych przebiegającego z katarem zatokowym.

Chcesz wiedzieć więcej? Przeczytaj artykuł: Fazy kataru u dorosłych.

Katar zatokowy- jak wygląda diagnostyka?

Oczywiście w rozpoznaniu kluczowa jest analiza objawów oraz odpowiedź na pytanie katar zatokowy- ile trwa. W gabinecie lekarskim specjalista możne również, w ramach badania przedmiotowego, zastosować specjalny wziernik, który pozwoli ocenić stan jamy nosowej i zatok. Przy bardziej zaawansowanych problemach, szczególnie w przypadku przewlekłych stanów zapalnych, wykorzystuje się także obrazowe metody diagnostyczne, tj. rentgen czy tomografię komputerową zatok. Pozwalają one uwidocznić stopień rozległości stanu zapalnego i zablokowania zatok. W ten sposób lekarz może zdiagnozować również wady anatomiczne, które odpowiadają za przewlekły katar

Co na katar zatokowy?- leki i domowe sposoby

Leczenie kataru zatokowego opiera się na postępowaniu objawowym i przyczynowym. Dla załagodzenia symptomów najczęściej sięga się po krople na zatoki, które zawierają substancje zmniejszające obrzęk błony śluzowej i ułatwiające odpływ wydzieliny. W przypadku przewlekłego zapalenia zatok stosuje się również miejscowo działające leki sterydowe. Zwykle ordynowane są one do długotrwałego stosowania na katar alergiczny. Doustnie w celu zmniejszenia obrzęku śluzówki można zastosować leki z pseudoefedryną w formie tabletek, syropu lub proszku do przygotowania roztworu doustnego. Substancja ta zmniejsza przekrwienie śluzówki nosa, zatok przynosowych, jak również innych struktur górnych dróg oddechowych. Po jej zażyciu ogranicza się obrzęk, ilość kataru, a co najważniejsze można swobodnie oddychać. Ze względu na silne działanie pseudoefedryny, również na inne układy, niekiedy korzysta się ze słabiej działających składników, dających podobny efekt, m.in. fenylefryny. Wspomagająco na zielony katar zatokowy sprawdzą się również oczyszczanie śluzówki hipertonicznym roztworem wody morskiej w spray oraz płukanie zatok. Zestaw do irygacji warto jednak zastosować po wcześniejszym upłynnieniu wydzieliny, w innym wypadku jego zastosowanie może być nieefektywne, a nawet wywołać powikłania w postaci zapalenia ucha. Zielona wydzielina z zatok znacznie lepiej schodzi po wykonaniu inhalacji parowych lub z wykorzystaniem nebulizatora. Na zatoki sprawdzi się nebulizacja z hipertonicznego roztworu chlorku sodu lub parówka z wykorzystaniem ziołowego naparu z rumianku bądź olejku eukaliptusowego. Jak rozrzedzić katar zatokowy w inny sposób? Aby oczyścić przestrzenie zatokowe konieczne jest udrożnienie ujścia zatok czyli niwelowanie obrzęku śluzówki oraz upłynnienie zalegającej wydzieliny. W tym celu stosuje się leki mukolityczne, głównie są to środki doustne zawierające erdosteinę lub karbocysteinę. Farmaceutyki te rozrzedzają wydzielinę, a tym samym łatwiej jest ona usuwana z zatok.

Podczas leczenia kataru zatokowego ważne jest nawodnienie pacjenta. Picie odpowiednio dużej ilość płynów wspomaga upłynnienie zalegającej w zatokach wydzieliny i uzupełnia terapię mukolitykami.

Jak pozbyć się kataru z zatok wykorzystując ziołowe preparaty? Surowce roślinne sprawdzają się we wspomaganiu leczenia kataru zatokowego, ponieważ pomagają łagodzić objawy choroby. Zawarte w nich składniki wykazują aktywność mukolityczną, wykrztuśną, a także wspomagającą mechanizm rzęskowo-śluzówkowy. Dzięki czemu wydzielina zalegająca w nosie oraz w ujściach zatok jest lepiej i szybciej usuwana. Dodatkowo wpływają one na regenerację błon śluzowych poprzez działanie osłaniające i powlekające. Wiele z nich stanowi także naturalne wsparcie układu immunologicznego za sprawą aktywności przeciwzapalnej i przeciwdrobnoustrojowej. Ze względu na korzystne efekty terapeutyczne po włączeniu ziołowych preparatów do leczenia stosuje się je na katar zatokowy u dzieci i dorosłych. Taką aktywność wykazują m.in.:

• korzeń pelargonii afrykańskiej- korzystnie wpływa na mechanizm śluzowo-rzęskowy w układzie oddechowych i zwiększa częstotliwość ruchów rzęsek, a dodatkowo działa przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie,
• korzeń goryczki żółtej- wzmaga odruch wykrztuśny w oskrzelach, zwiększa upłynnienie zalegającej wydzieliny w górnych drogach oddechowych, a dodatkowo działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo oraz immunomodulująco,
• ziele werbeny- działa mukolitycznie w obrębie zatok przynosowych,
• kwiat i korzeń pierwiosnka- wspomagają one upłynnienie wydzieliny z zatok oraz działają przeciwzapalnie,
• kwiat dziewanny- działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjne, a dodatkowo ma właściwości powlekające.

Kiedy zielony katar zatokowy wiąże się dodatkowo z gorączką i bólem głowy można sięgać po leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Lepiej sprawdzą się farmaceutyki działające dodatkowo przeciwzapalnie, zawierające w składzie ibuprofen czy naproksen.

Należy pamiętać, że krople i staye do nosa z oksymetazoliną i xylometazoliną nadają się jedynie do krótkotrwałego stosowania. Ich bezpieczna aplikacja powinna trwać od 5 do 7 dni.

Oprócz leczenia objawowego, ogromne znaczenie w leczeniu zapalenia zatok ma postępowanie przyczynowe, które ma na celu wyeliminowanie powodu stanu zapalnego. Jak leczyć katar zatokowy? Gdy jest on wywołany przez czynniki alergiczne konieczne jest ograniczenie kontaktu z alergenami oraz stosowanie leków przeciwhistaminowych. Do tych nowoczesnych, niepowodujących senności i najbardziej popularnych należą m.in. bilastyna, rupatydyna, feksofenadyna, levocetyryzyna czy desloratadyna. Natomiast zapalenie zatok, zielony katar, silny ból głowy, gorączka, a do tego wysokie nasilenie tych objawów i brak poprawy, to często wskazanie do antybiotykoterapii. O wdrożeniu do terapii tego typu leków decyduje tylko i wyłącznie lekarz. Ważne, aby antybiotyk stosować zgodnie z jego zaleceniami i nie przerywać leczenia w przypadku pierwszych oznak zdrowienia. Może to prowadzić do szybkiego nawrotu infekcji.

W przypadku przewlekłego zapalenia zatok, które nie reaguje na leczenie farmakologiczne, konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna. Najczęściej wykonywane zabiegi to endoskopowa operacja zatok, która pozwala na usunięcie przeszkód blokujących ujścia zatok bądź też septoplastyka, czyli korekta przegrody nosowej w przypadku jej skrzywienia. Te mało inwazyjne zabiegi mają na calu poprawić drożność nosa i zatok.

Przewlekły katar zatokowy i  jego konsekwencje

Jeżeli zielono-żółty katar zalega w zatokach zbyt długo, a zapalenie zatok nie jest leczone, może to prowadzić do szeregu powikłań. Niektóre z nich to:

• Zapalenie ucha środkowego- powikłanie to najczęściej przytrafia się u dzieci i może prowadzić do problemów ze słuchem w przyszłości,
• Zapalenie oczodołu- może objąć tkankę miękką lub występować w formie ropnia oczodołu, generuje on problemy ze wzrokiem, ból, obrzęk i zaczerwienienie wokół oczu,
• Zapalenie kości czaszki wokół zatok- wiąże się z intensywną terapią antybiotykową, a niekiedy wymaga interwencji chirurgicznej,
• Zapalenie opon mózgowych- jest stanem zagrażającym życiu, a jego objawy mogą obejmować silne bóle głowy, sztywność karku, gorączkę, wymioty i zaburzenia świadomości,
• Ropień mózgu- gdy infekcja z zatok przeniesie się do struktur mózgowych, jest to stan wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej,
• Przewlekły kaszel- powstaje na skutek stałego drażnienia tylnej ściany gardła przez spływającą z zatok wydzielinę,
• Polipy- przewlekły katar zatokowy sprzyja tworzeniu się rozrostów błony śluzowej nosa i zatok, a te z kolei zmniejszają drożność tych struktur,
• Zaburzenia węchu i smaku- powstają w wyniku uszkodzenia receptorów węchowych, co może prowadzić do utraty węchu (anosmii) lub zmniejszeniem jego czułości (hiposmii),
• Znaczne obniżenie jakości życia pacjenta i problemy z codziennym funkcjonowaniem.

Katar zatokowy, leczenie którego wymaga właściwej diagnostyki oraz terapii objawowej i przyczynowej, to schorzenie, z którym często zmagamy się w sezonie jesienno-zimowym. Ważne jest podejmowanie także działań profilaktycznych, mających na celu poprawę funkcjonalności śluzówki nosa i zatok. Chodzi tutaj m.in. o dbanie o odpowiednią wilgotność w pomieszczeniach, unikanie zanieczyszczeń, w tym dymu tytoniowego, a także wczesne podejmowanie leczenia stanów zapalnych zatok. Przewlekły katar zatokowy może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych i znacznie obniża komfort życia pacjenta. Dlatego zastanawiając się katar zatokowy- jak leczyć, pomyśl o profilaktyce i poprawie funkcjonalności nosa i zatok, również poprzez wspomaganie odporności.