Alergia skórna: przyczyny, objawy i sposoby łagodzenia

Alergia skórna- dane epidemiologiczne

Szacuje się, że nawet do 40% Polaków może zmagać się z różnymi formami alergii. Ta ilość robi wrażenie, tym bardziej że objawy alergii w różnym stopniu nasilenia utrzymują się przez całe życie chorego i znacznie obniżają jego komfort życia, a także stanowią duże obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej. Jeśli chodzi o alergie skórne to sytuacja epidemiologiczna w Polsce dla najbardziej powszechnych zmian, wygląda następująco:

·         Atopowe zapalenie skóry dotyka 4-9% Polaków, tj. ok. 1,6% dorosłych i 4,7% dzieci,

·         Pokrzyw 5-8% Polaków.

Choroby alergiczne współwystępują ze sobą i u znacznego odsetka osób z atopowym zapaleniem skóry diagnozuje się również astmę, czy alergiczny nieżyt nosa.

Alergia skórna- najczęstsze przyczyny

Zmiany alergiczne na skórze mogą pojawić się w wyniku działania różnego rodzaju alergenów, których źródłem mogą być kosmetyki, pokarm, czy wdychane powietrze. Alergeny odpowiedzialne za uczulenie skórne to m.in.

·         Alergeny kontaktowe, które przyczyniają się do postania miejscowego stanu zapalnego, tzw. wyprysk kontaktowy, na skutek bezpośredniego kontaktu ze skórą- Nikiel (biżuteria, guziki, klamry pasków), chrom (obuwie skórzane, farby, cement), lateks (rękawiczki, balony, smoczki), kosmetyki i detergenty (jako źródło substancji zapachowych, konserwantów, barwników, silnie działających związków powierzchniowo czynnych), rośliny (np. bluszcz, rumianek, arnika), substancje zawarte w składzie farb do włosów, środków do makijażu permanentnego, kleju do rzęs.

·         Alergeny pokarmowe- alergia na ciele przybiera zwykle postać pokrzywki lub atopowych zmian na skórze i pojawia się na skutek zjedzenia określonego pokarmu, a alergenem jest składnik żywności lub dodatek do niej, tj. barwniki, konserwanty (np. benzoesan sodu), polepszacze smaku (glutaminian sodu), czy jak w przypadku owoców i warzyw inwazyjne środki ochrony roślin. Do najbardziej typowych alergenów pokarmowych zaliczyć można: mleko krowie (alergia na białko mleka występuje głównie u dzieci), jaja (głównie białko jaja kurzego), soja, orzechy, pszenica, ryby i owoce morza. Alergie skórne często pojawiają się po zjedzeniu truskawek, pomidorów i cytrusów. Jest to przykład reakcji pseudoalergicznej, kiedy to histamina uwalniana jest z komórek tucznych zlokalizowanych w skórze, ale w procesie tym nie bierze udziału układ odpornościowy. Proces ten jest wywołany przez dodatki do żywności, czy jak w przypadku wymienionych owoców, stosowanych podczas ich uprawy, przechowywania i transportu środków ochrony roślin.

·         Alergeny wziewne- ich działanie na skórę najbardziej nasilone jest u osób z atopowym zapaleniem skóry lub astmą. Przykładami są m.in. roztocza kurzu domowego, pyłki traw, drzew, sierść zwierząt, pleśń (grzyby z rodzaju Aspergillus, Cladosporium).

·         Leki i chemikalia- uczulenia na skórze może pojawić się jako działanie niepożądane po zastosowaniu leku, zwykle przyjmuje postać pokrzywki, wysypki, rumienia, czy obrzęku. W ciężkich przypadkach natomiast objawia się jako rumień wielopostaciowy (na skórze i błonach śluzowych pojawiają się charakterystyczne zaczerwienienia i pęcherze) lub zespół Stevensa-Johnsona (w jego przebiegu można zaobserwować gorączkę, bolesne zmiany na skórze i błonach śluzowych, pęcherze, nadżerki i spełzanie naskórka). Odczyn na skórze pojawić się może nawet po kilku dniach przyjmowania farmaceutyku. Lekami, które najczęściej wywołują alergie skórne są: antybiotyki (penicyliny, cefalosporyny, sulfonamidy), leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (np. ibuprofen, aspiryna), leki przeciwdrgawkowe, leki stosowane miejscowo (np. maści z antybiotykami).

Podrażnienie na skórze oraz pojawienie się zmian o charakterze alergicznym mogą generować również czynniki środowiskowe, m.in. zimno, ciepło, promieniowanie UV, pot, jak również noszenie zbyt ciasnych ubrań ze sztucznych materiałów, co uniemożliwia skórze swobodne oddychanie. Czynniki te uznawane są za pseudoalergeny. Wywołują skórne objawy alergii, ale w mechanizmie niezależnym od układu immunologicznego.

Warto zwrócić uwagę, że na występowanie alergicznych zmian skórnych dużo bardziej będą narażone osoby z suchą i wrażliwą skórą, podobnie jak dzieci i osoby starsze. W ich przypadku warstwa ochronna naskórka nie działa właściwie i nie zapewnia odpowiedniej ochrony przed alergenami. Ważne w ich przypadku jest odpowiednie wsparcie, m.in. poprzez właściwą pielęgnację, stosowanie emolientów, filtrów zapewniających wysoką ochronę przeciwsłoneczną oraz unikanie zbyt wysokiej i zbyt niskiej temperatury.

Jak wygląda alergia skórna?- rodzaje zmian

W wyniku reakcji alergicznej na skórze mogą pojawić się zmiany o różnym charakterze, niekiedy dość nietypowe. Ważne, aby na podstawie obrazu klinicznego właściwie postawić diagnozę, ponieważ każda dermatoza (choroba skóry) wymaga innego sposobu leczenia. Uczulenia skórne mogą przyjąć następującą formę:

·         Atopowe zapalenie skóry- jest to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry objawiająca się suchością, silnym świądem, rumieniem, grudkami, a niekiedy nawet pęknięciami i nadżerkami. Zmiany atopowe zwykle zlokalizowane są w zgięciach łokci, kolan, na szyi i twarzy. Zmiany skórne często współwystępują również z astmą, alergią pokarmową i katarem siennym. Czynnikami wyzwalającymi są alergeny wziewne i pokarmowe, stres, infekcje, detergenty. Duże znaczenie dla wystąpienia objawów mają uwarunkowania genetyczne.

·         Wyprysk kontaktowy- zmiana ogranicza się jedynie do miejsca kontaktu z alergenem. Typowe objawy to zaczerwienie, pęcherze, grudki, obrzęk i intensywny świąd. Czynnikami zwykle odpowiadającymi za powstanie tego typu odczynu są nikiel, lateks, kosmetyki, farby, detergenty, zapachy, czy też leki stosowane miejscowo.

·         Pokrzywka alergiczna- bąble pokrzywkowe przypominające oparzenie pokrzywą, obrzęk i świąd pojawiają się nawet po kilku minutach od kontaktu z alergenem, mają tendencję do nawrotów. Najczęściej pokrzywka pojawia się na skutek działania takich alergenów jak: orzechy, mleko, owoce morza, różnego rodzaju leki, alergeny wziewne, jak również jad owadów. 

·         Wyprysk fotoalergiczny- na skutek działania promieniowania UV z substancją uczulającą (lekiem, np. antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, kosmetykiem, perfumą) dochodzi do powstania zmian skórnych objawiających się zaczerwienieniem, grudkami, pęcherzykami, świądem i pieczeniem skóry na odsłoniętych częściach ciała. Objawy pojawiają się po ekspozycji na słońce, ale często z opóźnieniem.

·         Proteinowy wyprysk kontaktowy- specyficzny rodzaj alergicznego zapalenia skóry, który w mechanizmie swojego powstawania łączy natychmiastową i opóźnioną nadwrażliwość na białka (proteiny) pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego. Choroba rozwija się głównie u osób, które mają częsty kontakt z białkami naturalnymi (kucharze, piekarze, cukiernicy, rybacy, weterynarze, rolnicy). Na skutek kontaktu skóry z alergenem (np. białkiem jaja, mleka, ryby) dochodzi do aktywacji przeciwciał IgE i jednocześnie do reakcji komórkowej. Z czasem powoduje to uszkodzenie bariery naskórkowej, co z kolei ułatwia przenikanie alergenów i rozwój przewlekłego stanu zapalnego. Zmiany umiejscawiają się na dłoniach, palcach, nadgarstkach i mają charakter rumienia, pęcherzy, grudek, łuszczącej się skóry i pęknięć, z których dochodzi do sączenia się surowicy. Dodatkowo przy bezpośrednim kontakcie z alergenem pojawia się świąd i pieczenie. 

Niektóre zawody narażone są na występowanie wyprysku zawodowego. Powstałe zmiany skórne mają związek z ekspozycją na działanie szkodliwych substancji lub czynników w środowisku pracy. W tej grupie pacjentów na dłoniach i przedramionach pojawiają się rumień, suchość, świąd, łuszczenie skóry, a nawet bolesne pęknięcia. Szczególnie narażone grupy zawodowe to m.in. fryzjer, kosmetyczka, pracownicy służby zdrowia, czy osoby pracujące w laboratoriach chemicznych.

Co na uczulenie na skórze?- leczenie alergii skórnej

Alergia skórna wymaga odpowiedniej diagnostyki, na podstawie której zostanie dobrana terapia. Oczywiście w pierwszej kolejności lekarz wykonuje badanie przedmiotowe, ale może też skierować pacjenta na testy alergiczne (płatkowe naskórkowe wykrywające alergeny kontaktowe, pokarmowe i wziewne) oraz badania krwi, pozwalające określić poziom przeciwciał IgE. Niekiedy wykonywane są również tzw. próby prowokacyjne, polegające na kontrolowanym podaniu alergenu pacjentowi i obserwacji reakcji. 

Podstawą leczenia alergii skórnej jest eliminacja kontaktu z alergenem. W innym wypadku nawet najbardziej złożone postępowanie terapeutyczne może okazać się nieskuteczne. Na zmiany skórne miejscowo stosuje się leki z grupy kortykosteroidów lub inhibitory kalcyneuryny. Lekami pierwszego rzutu są zwykle preparaty sterydowe. W pierwszej kolejności sięga się po silnie działające substancje, tak aby zoptymalizować czas terapii, tzn. stosować lek możliwie najkrócej. Niestety długotrwała terapia tego typu lekami prowadzi do uszkodzenia bariery naskórkowej, pojawienia się przebarwień, czy rozstępów. Kortykosteroidy są dostępne w różnych postaciach. Są to zarówno tłuste maści, jak i lekkie kremy, aerozole, czy płyny. Odpowiednią postać dobiera lekarz na podstawie charakteru i umiejscowienia zmiany. Z kolei maść łagodząca alergie skórne zawierająca inhibitor kalcyneuryny (takrolimus lub pimekrolimus), enzymu odpowiedzialnego za aktywację limfocytów T, działa immunosupresyjnie. Tego typu preparat nie wykazuje poważnych działań niepożądanych, można go stosować długotrwale, nawet na wrażliwe okolice. Przykładowo alergia skórna na twarzy może być leczona za pomocą preparatu z tymi składnikami. Kiedy doszło do bakteryjnego nadkażenia zmiany skórnej, wówczas konieczne jest zastosowanie miejscowej antybiotykoterapii, którą również ordynuje lekarza. 

Jeśli leczenie miejscowe nie jest wystarczające, wówczas sięga się po doustne leki przeciwalergiczne. Są to substancje należące do farmaceutyków II generacji, tj. loratadyna, desloratadyna, feksofenadyna, azelastyna, bilastyna, rupatadyna, cetyryzyna, jak również lewocetyryzyna. W zasadzie wszystkie te substancje dostępne są w formie tabletek na alergię bez recepty, tylko w mniejszych opakowaniach.

Najbardziej skuteczną metodą leczenia alergii jest odczulanie. Odpowiednio dobrane preparaty stosuje się w określonych przez lekarza schematach przez dłuższy okres czasu, w celu przyzwyczajenia organizmu do danego alergenu. Immunoterapia wymaga zaangażowania pacjenta i karności w przyjmowaniu preparatu, jednak zwykle, gdy leczenie rozpoczęte jest w odpowiednio młodym wieku i prowadzone jest właściwie, zapewnia trwałe uwalnianie się od objawów alergii. 

Alergia skórna- leczenie domowe i profilaktyka

Sporo problemów i dyskomfortu potrafi przysporzyć alergia skórna. Objawy takie jak świąd, pieczenie, zaczerwienienie, czy obrzęk można łagodzić za pomocą zimnego kompresu, przykładanego do skóry przez materiał ochronny lub chłodnego prysznica. Łagodząco na skórę zadziała również kąpiel w płatkach owsianych. Pozwoli ona zredukować stan zapalny, świąd, a także suchość i szorstkość skóry. Do kąpieli wystarczy dorzucić szklankę rozdrobnionych płatków owsianych. 

Osoby zmagające się z alergią skórną powinny również unikać czynników drażniących. Zbyt ciepłe kąpiele, przebywanie na słońcu, w klimatyzowanych pomieszczeniach, czy chlorowana woda mogą wpłynąć na wysuszenie naskórka i obniżyć jego własności ochronne. Podstawą pielęgnacji są emolienty. Na plamy alergiczne na ciele powinny być aplikowane dermokosmetyki z odpowiednim składem, pozbawione substancji zapachowych, inwazyjnych detergentów, konserwantów i barwników, które chronią skórę przed czynnikami z zewnątrz i zabezpieczają ją przed przezskórną utratą wody. Dzięki odpowiednio dobranym składnikom pozwalają również koić podrażnienia, łagodzić zaczerwienie i świąd. W diecie osób ze skłonnością do alergii skórnych nie powinno natomiast zabraknąć kwasów omega-3, witaminy D oraz probiotyków. Ważnym szczepem stosowanym w łagodzeniu objawów atopii jest Lactobacillus rhamnosus. 

Dermatozy o podłożu alergicznym to częsty problem, a jego przyczyną mogą być zarówno składniki pożywienia, stosowanych środków czystości, jak i zanieczyszczenia obecne w powietrzu. Zmiany mogą wyglądać naprawdę nietypowo. Dlatego tak trudna jest odpowiedź na pytanie- jak wygląda alergia skórna. Zdjęcia dostępne w sieci niejednokrotnie mogą wprowadzić w błąd. Tym bardziej ważne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki przez lekarza. Leczenie alergii skórnej opiera się na stosowaniu środków miejscowych oraz doustnych leków przeciwalergicznych. Ważna jest również profilaktyka, obejmująca przede wszystkim unikanie alergenów, czynników drażniących oraz regularne stosowanie emolientów w codziennej pielęgnacji.