Anemia w ciąży - czy zawsze trzeba suplementować żelazo w ciąży?

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Żelazo dla kobiet w ciąży jest jednym ze składników mineralnych, który ma istotny wpływ na rozwój płodu oraz przebieg całej ciąży. Największe ilości żelaza w organizmie znajdują się w hemoglobinie. Białko to wchodzi w skład czerwonych krwinek, nadając im charakterystyczne zabarwienie. W okresie ciąży zwiększa się objętość krwi, głównie wskutek wzrostu objętości osocza. Rośnie też masa krwinek czerwonych, ale w mniejszym stopniu. Z tego właśnie względu, podczas ciąży zmieniają się normy na podstawie których diagnozowana jest niedokrwistość. U kobiet niebędących w ciąży anemia stwierdzana jest przy stężeniu hemoglobiny poniżej 12 g/dl.  O anemii w ciąży mówimy natomiast wtedy, gdy poziom ten w I i III trymestrze jest niższy niż 11 g/dl, a w II trymestrze niższy niż 10,5 g/dl.

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży stopniowo rośnie. W trakcie I trymestru jest ono większe o ok.1 mg, a podczas III trymestru - o 7,5 mg. Zalecane dzienne spożycie żelaza dla kobiet w ciąży wynosi 27 mg. Jeśli kobieta jeszcze przed zajściem w ciążę ma prawidłowy poziom żelaza w organizmie i zgromadzone odpowiednie zapasy tego składnika mineralnego, ryzyko rozwoju anemii w ciąży jest niskie. Inaczej jest jednak w przypadku kobiet, u których poziom żelaza we krwi był niski przed zapłodnieniem. Bez wprowadzenia odpowiedniego leczenia, prawdopodobnie będzie się on pogłębiał.

Anemia w ciąży - czy szkodzi dziecku?

Anemia w ciąży - czy szkodzi dziecku? Niedokrwistość może negatywnie wpływać na rozwój dziecka oraz prowadzić do wystąpienia groźnych (również dla matki) komplikacji ciążowych. Jedną z najważniejszych funkcji żelaza jest dostarczanie tlenu do komórek. Gdy żelaza brakuje, rośnie ryzyko niedotlenienia tkanek. Na wczesnym etapie ciąży może skutkować to pojawieniem się wad rozwojowych. Niedostateczne dostarczanie tlenu do rozwijającego się płodu może prowadzić również do wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania płodu. Zbyt mała ilość tlenu docierająca do łożyska stwarza też niebezpieczeństwo wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, przedwczesnego oddzielenia łożyska, stanu przedrzucawkowego i porodu przedwczesnego. Anemia w ciąży zwiększa ryzyko krwotoku poporodowego, tym samym stwarzając zagrożenie dla zdrowia i życia matki. 

Żelazo dla ciężarnej i inne składniki pomagające zwalczać anemię

Żelazo dla ciężarnych, zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, powinno być suplementowane jedynie przez kobiety u których wykryto niedokrwistość z niedoboru żelaza. Odmiennego zdania jest Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która ze względu na częstość występowania anemii w ciąży, zaleca przyjmowanie 30-60 mg żelaza na dobę przez wszystkie kobiety ciężarne. Jednak nie tylko niedobór, ale również nadmiar żelaza w ciąży jest niebezpieczny. Za dużo żelaza w ciąży zwiększa ryzyko stanu przedrzucawkowego, który jest groźnym powikłaniem ciążowym. Może również przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i cukrzycy ciążowej, a także cukrzycy typu 2. Poza tym, anemia w ciąży, choć najczęściej wynika z niedoboru żelaza, może mieć też inne przyczyny, np. niedobór kwasu foliowego, niedobór witaminy B12 lub niektóre choroby przewlekłe. Zważywszy więc na to, że nadmiar żelaza w ciąży również jest niebezpieczny, zalecana jest regularna morfologia krwi, wykonana przynajmniej 5 razy odpowiednio:

• do 10. tygodnia ciąży,
• między 15. a 20. tygodniem ciąży,
• między 20. a 27. tygodniem ciąży,
• między 33. a 37. tygodniem ciąży,
• między 38. a 39. tygodniem ciąży.
   

Ważne jest nie tylko oznaczenie hemoglobiny, ale również innych parametrów (np. stężenia ferrytyny i wartości MCV), które pozwalają określić, czy przyczyną anemii w ciąży jest rzeczywiście niedobór żelaza.

Ze względu na fakt, że niedokrwistość może wynikać również z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego, warto zwrócić uwagę, czy kobieta ciężarna przyjmuje odpowiednie ilości tych składników. O korzystnym wpływie suplementacji kwasu foliowego i innych składników odżywczych u kobiet ciężarnych pisaliśmy w artykule: Witaminy dla kobiet w ciąży - co należy suplementować w trakcie ciąży?.

Produkty bogate w żelazo po które warto sięgnąć w ciąży

Anemia w ciąży - jadłospis warto układać tak, aby zwiększyć spożycie produktów bogatych w żelazo. Ciąża jest jednym z okresów, w którym zapotrzebowanie na ten składnik wzrasta, w związku z czym należy zwrócić szczególną uwagę na zawartość tego składnika w przyjmowanych posiłkach. Żelazo występuje w pożywieniu w formie hemowej lub niehemowej. Żelazo hemowe w większym stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego. Znajduje się ono w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso wołowe, wieprzowe, mięso z kurczaka (w mniejszej ilości), makrela, tuńczyk i łosoś. Żelazo niehemowe przyswaja się kilkukrotnie słabiej. Jego znaczące ilości znajdują się w nasionach lnu, pestkach dyni, nasionach sezamu, pistacjach, białej fasoli, natce pietruszki, czerwonej soczewicy, komosie ryżowej i innych produktach zbożowych. Pamiętajmy o tym, że witamina C zwiększa wchłanianie żelaza. Warto więc łączyć produkty bogate w żelazo z tymi, które zawierają spore ilości witaminy C, np. sok pomarańczowy.

Dieta bogata w żelazo w ciąży nie zawsze wystarczy by pokryć zapotrzebowanie kobiety na ten składnik. Szczególnie, jeśli anemia pojawiła się jeszcze przed ciążą lub zdiagnozowana niedokrwistość ma większe nasilenie. Przy łagodnej niedokrwistości, w której stężenie hemoglobiny nie jest mniejsze niż 9,5 g/dl, wystarczające może być suplementowanie żelaza w dawce dziennej do 30 mg. Niektóre witaminy dla kobiet w ciąży zawierają żelazo. Jest to np. preparat Pregna Plus (w zalecanej porcji dziennej jest 27 mg żelaza), Doppelherz aktiv Mama Premium (w zalecanej porcji dziennej jest 26 mg żelaza, a dodatkowo też witamina B12 i kwas foliowy, których niedobór również może powodować anemię), Femibion 1 (zw zalecanej porcji dziennej jest 10 mg żelaza), Femibion 2 (w zalecanej porcji dziennej jest 14 mg żelaza). Oba suplementy Femibion oprócz żelaza zawierają też witaminę B12 i kwas foliowy.

Jeśli stosowany preparat witaminowy dla ciężarnych nie ma w składzie żelaza lub potrzebna jest jego wyższa dawka, trzeba dodatkowo przyjmować żelazo. Jakie żelazo w ciąży jest bezpieczne? Żelazo dla ciężarnej dostępne bez recepty to np. lek Ascofer. Znajduje się w nim żelazo (II), które jest lepiej przyswajalne od żelaza (III). 1 tabletka dostarcza 23,2 mg jonów żelaza. Inne leki z żelazem dostępne są jedynie na podstawie recepty. 

Żelazo w ciąży - preparaty o statusie suplementu diety, które są dedykowane kobietom ciężarnym to m.in. Actiferol Fe Forte. W 1 kapsułce znajduje się 30 mg żelaza (III), które zostało zmikronizowane w celu zwiększenia wchłaniania z przewodu pokarmowego. Żelazo w ciąży - tabletki Biofer Folic, zawierające również kwas foliowy i witaminę C, też mogą być zażywane przez kobiety spodziewające się dziecka. Warta uwagi jest zawiesina Innofer Fe. Nie jest to suplement diety, lecz żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (Żywienie medyczne - czym jest terapia żywieniowa i jaką pełni rolę w procesie leczenia?). Dzięki dołączonej do opakowania strzykawce doustnej można indywidualnie dobrać taką ilość zawiesiny, która zawiera potrzebną kobiecie ilość żelaza.

Przyjmowanie żelaza w mniejszych dawkach zazwyczaj jest lepiej tolerowane przez kobietę niż stosowanie wysokich dawek leku. Żelazo w ciąży - skutki uboczne które mogą pojawić się podczas suplementacji to bóle brzucha, ciemne zabarwienia stolca, metaliczny posmak w ustach, nudności, zgaga oraz zaparcia w ciąży. Standardowo, preparaty z żelazem zaleca się przyjmować na czczo w celu zwiększenia wchłanialności. Jeśli jednak pojawiające się działania niepożądane są uciążliwe, można stosować lek z żelazem po posiłku lub sięgnąć po preparat z inną solą żelaza.

Żelazo w diecie matki karmiącej

Żelazo w formie bardzo dobrze przyswajalnej przenika do mleka matki. Choć jego ilość jest niewielka, w pełni zaspokaja zapotrzebowanie karmionego piersią, zdrowego malucha przez pierwszych 6 miesięcy życia. Ze względu na brak menstruacji po porodzie, zapotrzebowanie na ten składnik w okresie laktacji nie jest wysokie. Dzienne zalecane spożycie wynosi 10 mg. U kobiet karmiących, u których miesiączki wróciły, zaleca się stosować do rekomendacji dotyczących kobiet nieciężarnych - 18 mg żelaza na dobę. Na rozwój anemii po porodzie w większym stopniu narażone są kobiety, które utraciły dużą ilość krwi podczas porodu. 

Jeśli u kobiety karmiącej piersią stwierdzona została anemia, konieczne jest zastosowanie leku z żelazem. Lekarz, bazując na wynikach badania krwi pomoże dobrać potrzebną dawkę żelaza.

Jednym z najczęstszych niedoborów żywieniowych dotyczących kobiet w ciąży jest niedobór żelaza. W jego wynika rozwija się anemia w ciąży. 3 trymestr to okres, w którym zapotrzebowanie na ten składnik mineralny jest szczególnie wysokie. Warto więc zadbać o spożywanie produktów bogatych w żelazo. Istotne jest też regularne wykonywanie badania krwi, które pozwala ocenić zaopatrzenie organizmu kobiety ciężarnej w żelazo. Jeśli uzyskane wyniki są poniżej normy, konieczne jest uzupełnienie niedoboru żelaza w ciąży przy pomocy odpowiedniego preparatu. Żelazo jest niezbędne do prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju dziecka.