Witamina D - jej rola w organizmie i odpowiedni poziom we krwi

Rola witaminy D w organizmie

Witamina D nazywana jest “witaminą słońca”, ponieważ wytwarzana jest głównie pod wpływem promieniowania słonecznego. Jej najważniejszą i jednocześnie najlepiej poznaną rolą w organizmie jest regulacja poziomu wapnia i fosforanów. To dzięki witaminie D, dochodzi do wzrostu wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego. Jeśli stężenie wapnia we krwi jest zbyt małe, przy udziale witaminy D następuje jego zwiększone uwalnianie z kości. Nasilone zostaje też jego wchłanianie zwrotne w nerkach, dzięki czemu mniejsza ilość wapnia zostaje wydalona z organizmu.

Przy prawidłowym poziomie witaminy D3 wchłanianie wapnia z pożywienia utrzymuje się na poziomie 30-40%, a fosforu - 80%. Jednak w przypadku niedoboru witaminy słońca, wchłania się już tylko 10-15% wapnia i 60% fosforu. Dlatego właśnie przy suplementacji wapnia należy dbać o odpowiedni poziom witaminy D3. 

Rola witaminy D nie ogranicza się do jej wpływu na gospodarkę wapniowo-fosforanową. Odkryto bowiem, że receptory witaminy D znajdują się nie tylko w przewodzie pokarmowym, ale również poza nim. Aktywna postać witaminy D ma swój udział w procesie namnażania się i różnicowania komórek układu odpornościowego. Wpływa na aktywność białych krwinek. Witaminie D przypisuje się też ochronne działanie na ściany naczyń krwionośnych. Ogranicza ona procesy zwapnienia w naczyniach, chroniąc tym samym przed rozwojem miażdżycy.

Wykazano też związek witaminy D z wydzielaniem insuliny. Przy jej niedoborze, wydzielanie hormonu niezbędnego do transportowania glukozy do komórek spada. Witamina D spowalnia namnażanie się komórek nowotworowych i stymuluje ich śmierć (apoptozę).

Witamina D, D2, D3 - różnice

Określenie “witamina D” odnosi się w rzeczywistości nie do pojedynczej substancji, ale ich grupy. Największe znaczenie mają dwa związki: witamina D2 (ergokalcyferol) i witamina D3 (cholekalcyferol). Mają one bardzo podobną budowę chemiczną. Witamina D2 pochodzi z produktów roślinnych. Umiejętność jej wytwarzania posiadają też grzyby. Źródłem witaminy 
D3 są natomiast produkty pochodzenia zwierzęcego oraz wspomniana już synteza skórna.

Zarówno witamina D2, jak i D3 są związkami nieaktywnymi, co oznacza że nie posiadają jeszcze właściwości prozdrowotnych, które są im przypisywane. Dopiero po przemianach, jakim ulegają  najpierw w wątrobie, później w nerkach, powstają aktywne biologicznie formy witaminy D.

Witamina D3 i witamina D2 mają podobne właściwości, choć uważa się, że witamina D3 w większym stopniu podnosi poziom aktywnych związków witaminy D we krwi. W Polsce, w lekach i suplementach z witaminą D znajduje się prawie zawsze witamina D3 (cholekalcyferol).

Witamina D może być produkowana w skórze pod wpływem promieniowania UVB. Poziom nasłonecznienia w Polsce pozwala na syntezę skórną witaminy D w wystarczającej ilości jedynie od maja do września. Podczas tych miesięcy, spędzając ok. 15 minut na słońcu w godzinach 10-15 z odsłonięciem przynajmniej 18% powierzchni ciała, możliwe jest wytworzenie w skórze 2000-4000 j.m. witaminy D. Gdyby całe ciało było wystawione na działanie promieni słonecznych, wówczas naturalna synteza witaminy D mogłaby sięgać nawet 10000 j.m. w tym czasie. Wyprodukowana w skórze witamina D, nawet w dużych dawkach nie działa toksycznie. Jej nadmiar jest wówczas rozkładany w organizmie.

Witamina D - właściwości

Witamina D3 należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Spośród grupy tych związków, uważana jest za najmniej toksyczną. Posiada wiele cennych właściwości. Dzięki regulowaniu poziomu wapnia i fosforu, wpływa na mineralizację kości. Przy niedoborze witaminy D gęstość kości spada i stają się one bardziej podatne na zniekształcenia lub złamania. Inną konsekwencją jest opóźnione wyrzynanie się zębów i zwiększona tendencja do rozwoju próchnicy. 

Witamina D wpływa więc na utrzymanie zdrowego układu szkieletowego. Oddziałuje też na układ mięśniowy. Osłabienie mięśni, a także ich ból może być jednym z objawów niedoboru witaminy D. Właściwości immunomodulacyjne (stymulujące pracę układu odpornościowego) tego związku sprawiają, że jest on stosowany w celu wzmocnienia odporności. Przy niedoborach rośnie częstość infekcji wirusowych i bakteryjnych.

Witaminie D przypisuje się też właściwości ochronne w stosunku do układu nerwowego, sercowo-naczyniowego i działanie przeciwnowotworowe. Ryzyko pojawienia się cukrzycy typu 2 również rośnie w przypadku niedoboru witaminy D.

Norma witaminy D3 dla dorosłych i dzieci

Poziom witaminy D3 - norma, czyli stężenie optymalne wynosi 30-50 ng/ml. Inne wartości określane są jako:

• niedobór ciężki: 0-10 ng/ml,
• niedobór znaczny: 10-20 ng/ml,
• stężenie suboptymalne: 20-30 ng/ml,
• stężenie wysokie: 50-100 ng/ml - zalecane jest jego obniżenie do wartości optymalnej poprzez zmniejszenie przyjmowanej dawki witaminy D lub całkowite wstrzymanie suplementacji na 1-2 miesiące,
• stężenie toksyczne >100 ng/ml - należy przerwać podawanie witaminy D i wrócić do niego dopiero po uzyskaniu prawidłowych wartości witaminy D we krwi. Objawy nadmiaru pojawiają się zazwyczaj po przekroczeniu 150 ng/ml.
   

W badaniach pozwalających określić poziom witaminy D w organizmie, nie jest sprawdzane stężenie cholekalcyferolu ani jego ostatecznej, aktywnej formy. Oznaczana jest natomiast witamina D metabolit 25(OH), czyli 25(OH)D. Niezależnie od wieku, jej stężenie powinno wynosić 30-50 ng/ml. To właśnie ta forma witaminy D umożliwia najbardziej obiektywne określenie, czy nie brakuje w organizmie witaminy D lub czy nie ma jej w nadmiarze. Większa stabilność tego związku, a także stosunkowo wolny rozpad sprawiają, że w badaniu oznaczana jest właśnie witamina D metabolit 25(OH). 

Normy witaminy D3 na świecie są dość zbliżone. Mimo to, zalecenia odnośnie suplementacji tej substancji różnią się w zależności od położenia geograficznego i częstości występowania niedoborów witaminy D w społeczeństwie. Zalecenia polskie są podobne do zaleceń globalnych dotyczących Europy Środkowej. Różne towarzystwa naukowe na świecie mają nieco odmienne rekomendacje dotyczące suplementacji witaminy D w danej populacji. Rekomendacje polskie dostosowane są do warunków panujących w naszym kraju i powszechnego występowania niedoboru witaminy D.

Witamina D3 - na co może być stosowana?

Witamina D3 - na co ją przyjmować? Przede wszystkim na utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej. Bez witaminy D kości nie będą miały odpowiedniej gęstości i wytrzymałości mechanicznej. Aby zachować zdrowe kości, zęby i mięśnie, konieczne jest więc utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D. Stosuje się ją w celu zapobiegania złamaniom oraz osteoporozie. U dzieci, chroni przed próchnicą i krzywicą, a u osób dorosłych przed osteomalacją (chorobą kości prowadzącą do ich zniekształcenia). Witamina D podawana jest nie tylko w celu zapobiegania, ale też wspomagająco w leczeniu osteoporozy i osteomalacji u dorosłych.

Witamina D znajduje się w wielu preparatach na odporność. Wspiera ona pracę układu immunologicznego i ogranicza częstość infekcji układu oddechowego. Regularne przyjmowanie witaminy D3 może również chronić przed stwardnieniem rozsianym. Choroba ta coraz częściej dotyka młodych dorosłych, w szczególności młode kobiety. W jednym z badań wykazano, że wyższy poziom witaminy D w organizmie jest związany z mniejszym ryzykiem rozwoju stwardnienia rozsianego.

Istnieje też pewien związek między niskim stężeniem witaminy D a zwiększoną skłonnością do otyłości. W jednym z badań, u kobiet po menopauzie, które przyjmowały witaminę D z wapniem, obserwowano nieco niższą podatność na przyrost masy ciała. 

Witamina D3 - norma w okresie ciąży jest taka sama, jak u reszty populacji (30-50 ng/ml). Suplementacja witaminy D3 u kobiet ciężarnych jest bardzo ważna. Niedobór zwiększa bowiem ryzyko stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu oraz urodzenia dziecka z niską masą ciała. Wszystkim kobietom ciężarnym zaleca się więc suplementację witaminy D, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się powikłań.

Witamina D3 - kiedy się najlepiej przyswaja?

Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. Z tego powodu, zaleca się przyjmowanie jej razem z posiłkiem bogatym w tłuszcz. Można też zastosować preparat, w którym jest już jakiś olej. Przykładami takich leków i suplementów są D-Vitum, Bioaron D, Vigantol oraz Juvit Kids D3. Jeśli natomiast sięgamy po tabletki Vigantoletten lub Vigalex, dla lepszej wchłanialności warto zażyć je łącznie z tłustym pokarmem.

Podczas suplementowania witaminy D, ważna jest systematyczność. Niedobory tego związku w Polsce są powszechne we wszystkich grupach wiekowych. Mogą wynikać one z niewystarczającej wiedzy na temat roli jaką witamina D pełni w organizmie, ale także z nieregularności jej przyjmowania i niestosowania się do zaleceń. Należy pamiętać również o przyjmowaniu z pożywieniem odpowiedniej ilości wapnia. Jeśli trudno jest zaspokoić zapotrzebowanie na ten składnik mineralny, można sięgnąć po odpowiedni preparat z wapniem. W przypadku wapnia, korzystniej jest stosować częściej mniejsze dawki niż jednorazowo większą jego ilość. Poprawi to stopień wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego.

Źródłem witaminy D, oprócz syntezy skórnej i preparatów doustnych może być również dieta. Największe ilości tego związku znajdują się w rybach takich jak dorsz, makrela, łosoś i śledź. W mniejszej ilości witamina D obecna jest też w maśle, mleku i żółtkach jaj. W Polsce, spożycie ryb, będących głównym źródłem witaminy D z diety, jest jednak niskie. 

Witamina D ma istotne znaczenie dla utrzymania zdrowych i silnych kości. Odpowiedni jej poziom w organizmie zmniejsza ryzyko rozwoju wielu chorób u dzieci i osób dorosłych. Podstawowym źródłem witaminy D w Polsce jest synteza skórna. Może być ona efektywna jedynie w okresie od maja do września. W ciągu pozostałych miesięcy (lub przez cały rok jeśli unikamy wystawiania ciała na słońce) warto regularnie przyjmować preparat z witaminą D w dawce dostosowanej przede wszystkim do wieku i masy ciała. Jest to najlepszy sposób zapobiegania niedoborom witaminy D, które mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia.