Niedobór witaminy D3 i jego skutki

Norma witaminy D3 - kiedy występuje jej niedobór?

Niski poziom witaminy D jest dość powszechnym problemem w Polsce. Szacuje się, że niedobór witaminy D dotyczy 90% osób, w tym również dzieci. Ze względu na istotną rolę jaką związek ten pełni w organizmie i jego wielokierunkowe działanie, warto wiedzieć, dlaczego regularna suplementacja jest tak ważna i jakie skutki może przynieść jej zaniechanie. Więcej informacji o cennych właściwościach witaminy D można znaleźć w artykule: Witamina D - jej rola w organizmie i odpowiedni poziom we krwi

O niedoborze witaminy D mówimy, gdy poziom stężenia 25(OH)D wynosi mniej niż 30 ng/ml:

• 20-30 ng/ml - stężenie suboptymalne,
• 10-20 ng/ml - niedobór znaczny,
• 0-10 ng/ml - niedobór ciężki.
   

Niedobory witaminy D częściej pojawiają się u osób starszych. Obniżona wydolność nerek w podeszłym wieku zmniejsza syntezę aktywnej postaci witaminy D. Niedostateczna ilość witaminy D w organizmie jest też powszechna wśród osób otyłych. Nie wszyscy pacjenci z tej grupy wiedzą, że konieczne jest zażywanie podwójnych dawek leku w porównaniu ze standardową ilością, zalecaną osobom w tej samej grupie wiekowej z prawidłową masą ciała. Deficyt witaminy D dotyczy też często chorych, zmagających się ze schorzeniami, które zaburzają wchłanianie tego związku z przewodu pokarmowego lub jego metabolizm. W grupie osób ze zwiększonym ryzykiem niedoboru witaminy D znajdują się m.in. pacjenci z chorobami zapalnymi jelit np. chorobą Leśniowskiego-Crohna, a także z mukowiscydozą i zespołami zaburzenia trawienia.

Na niedobór witaminy D3 w większym stopniu narażeni są również pacjenci, którzy unikają słońca. W Polsce, w okresie od kwietnia do września, odpowiedni poziom witaminy D można uzyskać wystawiając skórę na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Aby synteza skórna witaminy D3 była efektywna i wystarczająca, kontakt ze słońcem przez minimum 15 minut między godzinami 10. a 15. muszą mieć przynajmniej ramiona i podudzia. Co ważne, skóra nie może być pokryta ochronnymi filtrami przeciwsłonecznymi, ponieważ hamują one syntezę witaminy D. W ostatnich latach coraz więcej mówi się jednak o szkodliwym wpływie promieni świetlnych na skórę i zaleca się jej ochronę. Z tego powodu, wiele osób dba o regularne nakładanie filtrów przeciwsłonecznych i unika przebywania na słońcu w godzinach największego nasłonecznienia. W takich przypadkach konieczne jest suplementowanie witaminy D nie tylko w okresie jesienno-zimowym, ale przez cały rok.

Badanie witaminy D3

Badanie poziomu witaminy D jest istotne dla niektórych grup pacjentów. Aktualnie, nie zaleca się rutynowego oznaczania stężenia witaminy D u każdej osoby. Niedobory tego związku są tak powszechne, że wszystkim osobom mieszkającym w Polsce rekomenduje się przyjmowanie witaminy D. Oznaczenie jej poziomu pomogłoby jednak indywidualnie dopasować dawkę leku do stopnia niedoboru. Ilość witaminy D którą powinna przyjmować osoba z niewielkim niedoborem jest bowiem znacząco różna od tej, która potrzebna jest przy braku witaminy D w organizmie. Objawy niedoboru są często na tyle niecharakterystyczne, że może upłynąć wiele czasu, zanim zostanie odkryty niski poziom tego związku. Badanie witaminy D jest jednak dla większości osób nierefundowane. Często jest to przeszkodą w jego wykonaniu. Cena badania wynosi ok. 50-110 zł w zależności od ośrodka.

Badanie witaminy D może być refundowane jedynie wtedy gdy zostanie zlecone przez lekarza specjalistę w poradni endokrynologicznej lub poradni zaburzeń metabolicznych, w której przeprowadza się diagnostykę metabolizmu kostnego. Lekarz rodzinny nie jest uprawniony do zlecania badania poziomu witaminy D na refundację. Do samego badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Nie wymaga ono przybycia pacjenta do placówki na czczo. Pomiar można wykonać o dowolnej porze dnia, dogodnej dla pacjenta. Przeprowadzając badanie witaminy D, nie ma potrzeby odstawiania żadnych przyjmowanych leków, w tym również samej witaminy D.

U pewnych grup pacjentów, zaleca się wykonanie oznaczenia poziomu witaminy D. Są to:

• kobiety planujące ciążę lub będące w ciąży - o tym jak ważne jest zapewnienie optymalnego poziomu witaminy D już od momentu poczęcia, pisaliśmy w artykule: Witamina D3 dla dzieci - ważny składnik w diecie już na etapie życia płodowego,
• kobiety karmiące piersią - zawartość witaminy D w organizmie dziecka po urodzeniu jest całkowicie zależna od poziomu tego związku w organizmie matki,
• noworodki urodzone przed 32. tygodniem ciąży,
• osoby, zmagające się z:
  • atopowym zapaleniem skóry lub astmą alergiczną,
  • niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy,
  • cukrzycą,
  • przewlekłymi zapalnymi chorobami jelit,
  • mukowiscydozą,
  • niewydolnością nerek lub wątroby,
  • krzywicą, osteoporozą lub osteomalacją,
  • otyłością,
  • zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego, upośledzeniem umysłowym,
  • stwardnieniem rozsianym,
  • padaczką,
  • autyzmem,
  • nawracającymi infekcjami ze strony układu oddechowego,
  • nadciśnieniem tętniczym lub chorobą niedokrwienną serca,
• pacjenci przyjmujący przewlekle leki przeciwdrgawkowe, przeciwwirusowe lub glikokortykosteroidy.
   

Wymienionych została tylko część chorób, przy których ryzyko niedoboru witaminy D3 jest większe. Badanie poziomu witaminy D jest wskazane również przy innych schorzeniach dotyczących narządu ruchu, układu nerwowego, przewodu pokarmowego, układu odpornościowego, a także przy niektórych chorobach nowotworowych.

Objawy niedoboru witaminy D3

Niedobór witaminy D a objawy - symptomy związane z deficytem witaminy D mogą dotyczyć układu kostnego, endokrynologicznego, odpornościowego, pokarmowego czy chociażby sfery psychicznej. Z niskim poziomem witaminy D często kojarzona jest krzywica. Objawy tej choroby rozwijają się stopniowo.

Charakterystyczne są deformacje kości, takie jak zniekształcenie klatki piersiowej i kręgosłupa, zbyt miękka potylica, późne zarastanie ciemiona czy chociażby deformacje kończyn dolnych.

Początkowo jednak, w związku z rozwojem krzywicy, mogą pojawić się bardziej nietypowe objawy niedoboru witaminy D.

Może być to nasilona:

• potliwość,
• spadek siły mięśniowej,
• zwiększona pobudliwość,
• rozdrażnienie. 

Objawy niedoboru witaminy D3 u nastolatków i osób dorosłych

Objawia się osteoporozą i osteomalacją. Choroby te najczęściej początkowo nie powodują żadnych niepokojących dolegliwości. Wykrywane są zazwyczaj podczas badań kontrolnych lub po złamaniu kości. Objawy niedoboru witaminy D3 to m.in. złamania kości w wyniku nawet niewielkiego urazu, a także bóle kostne. 

Zaburzeń mineralizacji zębów

Na zaburzenia mineralizacji zębów również ma wpływ niedoboru witaminy D. U osób z niskim poziomem witaminy D częściej dochodzi do rozwoju różnorodnych schorzeń w obrębie jamy ustnej. Są to m.in. choroby przyzębia, jak również wady zgryzu. Brak wit. D - objawy mogą mieć również postać spadku odporności. Częste, nawracające infekcje dróg oddechowych mogą wynikać właśnie z braku witaminy D w organizmie. System immunologiczny, bez odpowiedniej ilości tego związku, nie jest w stanie w pełni efektywnie zwalczać bakterie, wirusy i inne drobnoustroje, które mogą wywołać infekcję. 

Skutki niedoboru witaminy D

Objawy niedoboru witaminy D przez długi czas mogą być na tyle niepozorne, że trudno jest powiązać je ze zbyt niskim poziomem tego związku w organizmie.

Awitaminoza

Duży, długotrwały niedobór witaminy D lub jej niemalże całkowity brak, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, które czasem stanowią zagrożenie dla życia. Niedobory witaminy D mogą powodować niedobór wapnia - hipokalcemię. W zaawansowanych przypadkach pojawiają się drgawki wywołane bardzo niskim poziomem wapnia w organizmie. Może rozwinąć się też niewydolność serca, zaburzenia neurologiczne, a także zmiany skórne.

Skutki niedoboru witaminy D u dzieci

To m.in. niedobór wzrostu i deformacje kostne, które trwale zaburzają prawidłowy rozwój dziecka. Brak witaminy D znacząco zwiększa ryzyko złamań. Jak zostało wcześniej wspomniane, do złamania kości dochodzi nawet po niewielkim uderzeniu. Złamania goją się dłużej i towarzyszy temu najczęściej silny, przewlekły ból kości. Co więcej, w przebiegu osteoporozy najczęściej dochodzi do złamań kręgów, które mogą być niewyczuwalne dla pacjenta. Skutkują jednak przewlekłym bólem kręgosłupa. Mogą prowadzić również do wykształcenia zgarbionej sylwetki.

Niedobór witaminy D3 a tycie

Deficyt witaminy D wiąże się z zaburzeniem uwalniania insuliny. Jeśli stan ten utrzymuje się długi czas, rośnie ryzyko rozwoju insulinooporności. Powstaje zamknięte koło - niedobór wit. D częściej dotyczy osób otyłych - otyłość sama w sobie zwiększa ryzyko pojawienia się insulinooporności, deficyt witaminy D również może przyczyniać się do jej rozwoju -> insulinooporność utrudnia pozbycie się nadmiernych kilogramów i utrzymanie prawidłowej masy ciała. 

Niedobór witaminy D - objawy neurologiczne

Również są mało charakterystyczne. Uważa się, że niski poziom witaminy D w organizmie zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju depresji. Spadek nastroju, brak energii, problemy ze snem, zaburzenia koncentracji, a także poczucie braku zdolności do odczuwania przyjemnych emocji może świadczyć o depresji. Wykryto również związek między niskim poziomem witaminy D a wyższym ryzykiem wystąpienia schizofrenii, choroby Alzheimera oraz demencji. Niedobór witaminy D - objawy psychiczne trudno może być połączyć z możliwym deficytem tej witaminy w organizmie. W przypadku zdiagnozowania wymienionych schorzeń, warto wykonać badanie poziomu witaminy D. Wykrycie niskiego stężenia witaminy D pozwoli leczyć niedobór, który może przyczyniać się do chorób i zaburzeń psychicznych.

Awitaminoza wiąże się też ze zwiększoną zapadalnością na niektóre choroby nowotworowe, np. nowotwór prostaty, piersi, jajnika i trzustki. Deficyt witaminy D pogarsza również rokowanie. Inne schorzenia, do których rozwoju może przyczyniać się zbyt mała ilość tego związku w organizmie, to toczeń rumieniowaty układowy, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, cukrzyca, choroby tarczycy oraz stwardnienie rozsiane.

Ciężki niedobór witaminy D - jak szybko mu zaradzić?

Jak szybko uzupełnić niedobór witaminy D3? Ciężki niedobór stwierdzany jest wtedy, gdy wynik uzyskany w badaniu poziomu witaminy D mieści się w zakresie 0-10 ng/ml. W takim przypadku zaleca się podawanie:

• 2000 j.m. witaminy D na dobę dzieciom do ukończenia 1. roku życia,
• 3000-6000 j.m. witaminy D na dobę dzieciom w wieku 1-10 lat, w zależności od ich masy ciała,
• 6000 j.m. witaminy D na dobę dzieciom mającym powyżej 10 lat i osobom dorosłym. 
   

Ciężki niedobór witaminy D leczy się do momentu uzyskania optymalnego poziomu tego związku, który wynosi 30-50 ng/ml. Pacjenci co jakiś czas powinni badać poziom witaminy D (pierwszy pomiar wykonuje się zazwyczaj po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia), aby go kontrolować. Nie tylko niedobór, ale również nadmiar witaminy D wywiera niekorzystny wpływ na zdrowie. Jeśli zostanie uzyskane stężenie mieszczące się w normie, witamina D3 powinna być w dalszym ciągu suplementowana, ale już w standardowej dawce profilaktycznej, zalecanej w danej grupie wiekowej. 

Przy znacznym niedoborze witaminy D (10-20 ng/ml) rekomenduje się przyjmowanie jej w dwukrotnie większej ilości niż dotychczas. W tym przypadku również należy ponownie oznaczyć jej poziom po 3 miesiącach terapii. Ważne jest też przeanalizowanie skąd może wynikać niedobór. Czasami przyczyna jest prozaiczna - nieodpowiednia dawka witaminy D3 dla dorosłych lub dzieci, nieodpowiedni preparat, a także brak regularności suplementacji. Skorygowanie takich błędów pomoże uzyskać odpowiedni poziom witaminy D w organizmie.

Witamina D dla dorosłych i dzieci dostępna jest w licznych preparatach. Leki które ją zawierają to m.in. Vigantol, Ibuvit D3 2000 IU, Ibuvit D3 4000 IU, Vigalex Forte i Vigantoletten 1000. Wskazówki dotyczące wyboru odpowiedniego preparatu zawarliśmy w  artykule: Najlepsza witamina D3 - jak wybrać lek i suplement z witaminą D.

Niedobór witaminy D jest przyczyną powstania groźnej choroby zwanej krzywicą. U starszych dzieci i dorosłych, w wyniku deficytu tego związku, może rozwinąć się osteoporoza. Obecnie uważa się, że niski poziom witaminy D w organizmie związany jest ze zwiększonym ryzykiem wielu powszechnie występujących chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niedoczynność i nadczynność tarczycy lub chociażby choroby alergiczne i choroby nowotworowe. Świadomość tej zależności być może przyczyni się do zrozumienia, dlaczego suplementacja witaminy D jest tak potrzebna wszystkim osobom, niezależnie od wieku. Utrzymanie odpowiedniego poziomu tej substancji w organizmie wpływa korzystnie na układ kostny i ogólny stan zdrowia.