Co to jest insulinooporność? Jak można ją pokonać?

Co to jest insulinooporność?

Co to jest insulinooporność? Najprościej można powiedzieć, że jest to zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę. Jak wiadomo, podstawowym źródłem energii dla komórek jest glukoza. Może ona pochodzić z pożywienia lub być wytwarzana w procesach zachodzących w organizmie. Gdy spożywamy posiłek, poziom glukozy we krwi rośnie. W odpowiedzi na to, dochodzi do wzrostu uwalniania insuliny z trzustki. Insulina to hormon, który umożliwia transport glukozy do wszystkich komórek ciała. Dzięki połączeniu insuliny z określonymi receptorami na ich powierzchni, glukoza może przedostać się do wnętrza komórek i pełnić swoją rolę.

W efekcie tego działania, poziom glukozy we krwi spada. Zatrzymane są też procesy, których celem jest produkcja glukozy. Nasilone zostają natomiast reakcje, prowadzące do utworzenia zapasów glukozy na przyszłość.

U osób z insulinoopornością, te procesy ulegają zaburzeniu. Wzrost poziomu glukozy we krwi powoduje wyrzut insuliny. Tkanki zaczynają jednak “stawiać opór” przy kontakcie z insuliną. Glukoza nie jest już tak efektywnie transportowana do ich wnętrza. Początkowo, organizm próbuje sam poradzić sobie z tą sytuacją, zwiększając ilość produkowanej insuliny. Z czasem, mechanizmy te ulegają jednak wyczerpaniu. Rozwija się stan przedcukrzycowy, a w dalszej kolejności - cukrzyca.

Insulinooporność - przyczyny

Insulinooporność diagnozowana jest na przestrzeni ostatnich lat coraz częściej. Szacuje się, że może ona dotyczyć 10-30% populacji. Dotyczy głównie osób otyłych i z nadwagą. Zbyt duża masa ciała jest główną przyczyną insulinooporności. Rzadziej, zaburzenie to dotyka osoby z prawidłową masą ciała. Oto czynniki, które prowadzą do rozwoju insulinooporności:

• nadmierne spożycie kalorii,
• brak lub niska aktywność fizyczna,
• narażenie na długotrwały stres,
• przyjmowanie niektórych leków (np. doustne tabletki antykoncepcyjne, hormony tarczycy, glikokortykosteroidy),
• ciąża - naturalny jest spadek insulinowrażliwości tkanek szczególnie w II i III trymestrze ciąży. Czasami jednak jest on na tyle duży, że rozwija się cukrzyca ciążowa. Insulinooporność w ciąży częściej dotyczy kobiet z wysoką masą ciała i znacznym przyrostem wagi podcza ciąży.
   

Nie do końca jasny jest związek alkoholu z insulinoopornością. Choć osobom zmagającym się z tym zaburzeniem często zaleca się ograniczenie lub wyeliminowanie alkoholu, nie potwierdzono aby rzeczywiście przełożyło się to na wzrost wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Inaczej jest w przypadku palenia papierosów. Dochodzi wówczas do aktywacji licznych procesów, które ostatecznie prowadzą do wzrostu insulinooporności. Pewien wpływ na rozwój insulinooporności mają też uwarunkowania genetyczne.

Insulinooporność - objawy

Insulinooporność - objawy tego zaburzenia u większości osób w ogóle nie występują. U niektórych pacjentów pojawiają się jednak przebarwienia skóry, tzw. rogowacenie ciemne. W fałdach skóry (np. pod pachami lub na szyi) pojawiają się wówczas symetryczne ciemne plamy, które mogą ulegać rogowaceniu. W większości przypadków, insulinooporność przebiega jednak bezobjawowo. Daje o sobie znać dopiero, gdy rozwinie się cukrzyca. Objawy, które mogą pojawić się wówczas u pacjentów to wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, osłabienie, senność i niecelowa utrata masy ciała.

Insulinooporność przez wiele osób jest postrzegana jako przyczyna otyłości. W rzeczywistości jest jednak odwrotnie. To otyłość prowadzi do spadku wrażliwości komórek na insulinę. Z drugiej strony, osoby zmagające się z insulinoopornością mogą mieć problem z pozbyciem się nadmiaru kilogramów. Duża ilość insuliny w organizmie ogranicza rozpad komórek tłuszczowych i jednocześnie wpływa na wzrost tkanki tłuszczowej. Odchudzanie się przy współistniejącej insulinooporności staje się więc trudniejsze.

Nieleczona insulinooporność prowadzi nie tylko do stanu przedcukrzycowego. Zwiększa też ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i zespołu policystycznych jajników (PCOS). Przy insulinooporności rośnie także prawdopodobieństwo pojawienia się hipercholesterolemii, stłuszczenia wątroby i nadciśnienia tętniczego. 

Insulinooporność - diagnoza, badania

Insulinooporność - diagnoza tego zaburzenia nie należy do najłatwiejszych. Tak zwanym “złotym standardem”, czyli najlepszą metodą służącą do wykrywania insulinooporności jest klamra euglikemiczno-hiperinsulinowa. Polega ona na dożylnym podawaniu pacjentowi insuliny i jednoczesnym podaniu wlewu roztworu glukozy. Badanie to umożliwia sprawdzenie, jak szybko podawana glukoza jest wychwytywana przez tkanki. Metoda klamry euglikemiczno-hiperinsulinowej nie jest stosowana powszechnie.

Znacznie częściej, w diagnostyce insulinooporności wykorzystuje się wskaźnik HOMA-IR. Pokazuje on zależność między stężeniami glukozy i insuliny we krwi na czczo. Zaleca się przeprowadzenie pomiaru HOMA-IR 3-4 razy. Nie został ustalony przedział, w jakim powinny mieścić się prawidłowe wyniki. Często insulinooporność diagnozowana jest przy wartości HOMA-IR > 2. Można jednak spotkać się z inną wartością progową.

Innym wskaźnikiem, który może być pomocny przy wykrywaniu insulinooporności jest QUICKI. Oblicza się go na podstawie wartości glukozy i insuliny na czczo. Przyjmuje się, że uzyskanie wyniku mniejszego niż 0,34 wskazuje na obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę.

Zdarza się, że insulinooporność diagnozowana jest na podstawie stężenia insuliny podczas doustnego testu obciążenia glukozą. Nie ma jednak obecnie żadnych dowodów naukowych na to, aby uzyskane w ten sposób wyniki pozwalały wysnuć wnioski na temat obecności lub braku insulinooporności. Nie zaleca się więc wykorzystywania tego badania w diagnostyce insulinooporności.

Insulinooporność - leki, domowe sposoby

Insulinooporność - leki zalecane są zazwyczaj w drugiej kolejności, jeśli sposoby niefarmakologiczne zawiodą. Podstawą leczenia (a także zapobiegania) insulinooporności jest wprowadzenie odpowiednich zmian w stylu życia. Nie zawsze jest to łatwe. Znając jednak konsekwencje postępującej insulinooporności i zagrożeń, jakie niesie, na pewno warto próbować zmienić styl życia na zdrowy.

Dieta przy insulinooporności właściwie może być podobna do tej, która zalecana jest diabetykom (osobom chorującym na cukrzycę). Węglowodany powinny dostarczać ok. 45% całkowitej energii, a tłuszcze 25-40%. Bardzo ważny jest wybór odpowiednich produktów spożywczych. Zaleca się, aby głównym źródłem węglowodanów były produkty zbożowe pełnoziarniste. Unikać należy natomiast węglowodanów prostych, zawartych w cukrze, miodzie, słodyczach, wypiekach i napojach owocowych. Na co dzień, cukier można zastępować słodzikami, które również nadają potrawie słodyczy, a jednocześnie są bezpieczniejsze dla zdrowia. Istotnym elementem diety jest też błonnik. Powinien być on spożywany w ilości 25 g na dobę. Jeśli trudno jest go przyjmować w formie posiłków, można sięgnąć po błonnik w proszku. Błonnik jest też częstym składnikiem preparatów na odchudzanie i oczyszczanie organizmu.

Spośród tłuszczów, zaleca się wybierać te roślinne (oprócz oleju palmowego). Osoby z podwyższonym poziomem lipidów we krwi powinny ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych. Szczególnie szkodliwe są tłuszcze trans, powszechnie obecne w przetworzonej żywności. Osobom z insulinoopornością często zalecana jest dieta o niskim indeksie glikemicznym (dieta IG). Polega ona na przyjmowaniu pokarmów, których spożycie powoduje stopniowy i jednocześnie niższy wzrost stężenia glukozy we krwi. 

Bardzo ważny w leczeniu i zapobieganiu insulinooporności jest regularny wysiłek fizyczny. Aktywność powoduje wzrost wrażliwości tkanki mięśniowej na insulinę. Ma więc bezpośredni wpływ na insulinooporność. Nie wspominając już o innych korzystnych efektach regularnego wysiłku, takich jak chociażby poprawa samopoczucia i wspomaganie procesu odchudzania lub utrzymanie prawidłowej masy ciała. Najlepiej byłoby uprawiać sport przez 200-300 minut w tygodniu.

Leki na insulinooporność to przede wszystkim metformina (np. Metformax, Glucophage, Siofor), rzadziej glitazony. Metformina to lek na receptę, który poprawia wrażliwość tkanki mięśniowej na insulinę oraz zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie. Dodatkowo, opóźnia też wchłanianie spożywanej glukozy z jelit. Leki na insulinooporność wprowadzane są zazwyczaj wtedy, gdy domowe sposoby nie przynoszą wystarczających efektów. Przyjmując metforminę, zawsze zaleca się jednoczesne dbanie o zdrowy tryb życia. 

Insulinooporność u większości osób których dotyczy wynika z niezdrowego, mało aktywnego trybu życia. Może rozwijać się nawet przez kilka lat, ostatecznie prowadząc do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Warto więc wprowadzić zdrowe nawyki do codzienności, aby odwrócić insulinooporność, póki jeszcze jest to możliwe.