Sód – rola w organizmie, źródła w diecie

Karina Braja
Karina Braja

magister farmacji

Sód jest głównym kationem zewnątrzkomórkowym i jednym z najważniejszych elektrolitów w organizmie człowieka. Pełni bardzo istotną rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, ciśnienia osmotycznego oraz przewodnictwa nerwowego. Chociaż nadmierne spożycie sodu jest często kojarzone z ryzykiem nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych, jego niedobór również może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jaka jest norma sodu we krwi i jakie produkty spożywcze zawierają najwięcej tego pierwiastka?

Sód – rola w organizmie, źródła w diecie
źródło: Freepik
Spis treści

Sód w organizmie człowieka- funkcje i metabolizm

Sód- pierwiastek należący do metali, w organizmie występuje w formie jonów- kationów sodowych. Do organizmu dostarczany jest on w postaci soli, najpopularniejszej soli kuchennej (chlorku sodu) czy też innych połączeń- glutaminianu sodu.

Sód jest głównym kationem (jonem dodatnim) przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Wewnątrz komórek znajduje się zaledwie 9% całkowitej zawartości pierwiastka. Sód w surowicy podlega ciągłym modyfikacjom, a jego stężenie zależy od podaży pierwiastka w diecie i jego wydalanie przez nerki. Jego poziom regulowany jest również przez inne czynniki, np.  endogenny „zegar biologiczny” częściowo współdziałający z rytmami wydzielania aldosteronu i kortyzolu, wpływający na zwiększoną ilość sodu w moczu.  Zmienna jest również wchłanialność sodu z przewodu pokarmowego. Proces ten zachodzi w środkowej i dalszej części jelita cienkiego i oparty jest on o mechanizm gradientu elektrochemicznego. Sód transportowany jest do krwi wraz z chlorkami, glukozą i aminokwasami, czyli cząsteczkami naładowanymi ujemnie i wymieniany na inne jony dodatnie.

 

W normalnych warunkach 95% spożytego sodu ulega wydaleniu przez nerki, 4,5% wraz z kałem i 0,5% z potem. W niektórych sytuacjach pierwiastek ten ulega ponownemu wchłanianiu do krwioobiegu. Na resorpcję zwrotną sodu w kanalikach nerkowych ma wpływ wiele czynników zarówno tych fizjologicznych jak i patologicznych, do których należą:

·         Działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA)- spadek ciśnienia tętniczego krwi lub objętości krwi krążącej (np. odwodnienie, krwotok) aktywują układ RAA. Wydzielane hormony- angiotensyna i aldosteron w różnych mechanizmach zwiększają zwrotne wchłanianie sodu.

·         Wpływ wazopresyny (hormonu antydiuretycznego, ADH)- hormon ten na skutek hipowolemii lub wzrostu osmolarności osocza, może pośrednio zwiększać resorpcję sodu poprzez zatrzymywanie wody.

·         Aktywacja układu współczulnego- w sytuacjach stresowych czy też na skutek urazu dochodzi do wzrostu aktywności układu współczulnego, który nasila resorpcję zwrotną sodu, wpływając na receptory adrenergiczne w nerkach.

·         Niedobór sodu w diecie- organizm kompensuje niską podaż sodu poprzez wzrost jego resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych.

·         Niewydolność serca- spadek rzutu serca powoduje niedostateczny przepływ krwi przez nerki, co aktywuje układ RAA i prowadzi do zwiększonej resorpcji sodu.

·         Zaburzenia hormonalne- nadmiar kortyzolu może naśladować działanie aldosteronu, prowadząc do retencji sodu, podobny mechanizm zachodzi w przypadku hiperaldosteronizmu pierwotnego (zespół Conna).

·         Niektóre leki- np. glikokortykosteroidy zwiększają resorpcję sodu w nerkach, natomiast niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – zmniejszają produkcję prostaglandyn, które normalnie hamują resorpcję sodu.

Gdy podnosi się poziom sodu we krwi, zwiększa się również ilość płynów w ustroju. Skutkiem czego są obrzęki i wzrost ciśnienia tętniczego.

Znaczenie dla ilości sodu w organizmie ma również ilość spożywanej soli. Obecnie przemysłowe przetwarzanie produktów spożywczych sprawiło, że jej udział w codziennej diecie uległ znacznemu zwiększeniu. Co niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Spożywanie w sposób niekontrolowany wysoko przetworzonej żywności prowadzi do rozwoju m.in. nadciśnienia tętniczego i generuje inne objawy nadmiaru sodu, chociaż do ich wystąpienia zwykle konieczne są również inne czynniki.

 

Znając mechanizmy regulujące poziom sodu w organizmie, warto zastanowić się jaką rolę pełni ten jakże ważny pierwiastek. Sód- za co odpowiada? Reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, wspierający tym samym zachowanie właściwego nawodnienia. Właśnie dlatego elektrolity do picia przy zwiększonej utracie płynów, wynikającej z biegunki, wymiotów czy intensywnego pocenia, zawierają sód w swoim składzie. Ponadto jony sodu pomagają w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej , wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego i pracę mięśni, warunkując tym samym właściwe przewodnictwo nerwowe, a także biorą udział w transporcie składników odżywczych z jelit do krwiobiegu. 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

Sód norma we krwi

Przyjmuje się, że dla kobiet, mężczyzn i dzieci normy dla stężenia sodu we krwi mieszczą się w przedziale 135–145 mmol/l. Oczywiście każde laboratorium stosuje nieco inne metody diagnostyczne, stąd też wartości referencyjne mogą być różne. Zawsze wyniki badań należy konsultować z lekarzem. 

Oznaczenie wykonuje się zwykle na podstawie próbki krwi. Pacjent nie musi specjalnie przygotowywać się do badania, można je wykonać o każdej porze, również po posiłku. Oznaczenie samego sodu daje zbyt mało informacji, dlatego równolegle określa się stężenie potasu, chlorków i jonów wodorowęglanowych, wykonując tzw. jonogram. Tego typu badanie ordynowane jest stosunkowo często, zarówno u zdrowych pacjentów, jak i u osób wykazujących niepokojące objawy, m.in. osłabienie, obrzęki niewiadomego pochodzenia, jak również w celach kontrolnych w przypadku pacjentów zmagających się z chorobami przewlekłymi, np. nadciśnieniem tętniczym.

Co jeśli wartość w tabeli- sód normy jest przekroczona? Gdy sód we krwi wynosi ponad 145 mmol/l mowa o hipernatermii. Wynika ona zwykle ze zbyt małej objętości wody w organizmie, co ma związek z jej niewystarczającą podażą lub utratą.

Z kolei niedobory sodu prowadzą do hiponatremii. Wyróżnia się 3 stopnie tego zaburzenia:

·         łagodna hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi 130–134 mmol/l, 

·         umiarkowana hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi 125–129 mmol/l, 

·         ciężka hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi <125 mmol/l.

Ciężka hiponatremia może prowadzić do wystąpienia drgawek, utraty świadomości, a nawet śpiączki. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. 

 

 

Produkty zawierające sód

     

     

    W czym jest sód- produkty spożywcze bogate w sód

    Głównym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (chlorek sodu) i wszystkie produkty wysoko przetworzone, które zawierają jej spore ilości. Określa się, że 1 g sodu znajduje się w 2,5 g soli kuchennej. Produkty bogate w sód, w formie chlorku sodu to m.in.

    ·         Ser feta (twaróg półtłusty zawiera 0,11 g soli/100 g produktu, a ser feta 2,75 g soli/100 g produktu),

    ·         Łosoś wędzony,

    ·         Ryby marynowane (świeży śledź 0,22 g soli/100 g produktu, a śledź marynowany- 2,73 g soli/100 g produktu),

    ·         Warzywa konserwowe (świeży groszek zielony zawiera 0,01 g soli/100 g produktu, a konserwowy- 0,45 g soli/100 g produktu),

    ·         Ketchup (pomidory zawierają 0,02 g soli/100 g produktu, a ketchup 2,4 g soli/100 g produktu),

    ·         Szynka (surowa szynka wieprzowa zawiera 0,12 g soli/100 g produktu, a szynka wiejska – 2,57 g soli/100 g produktu),

    ·         Produkty spożywcze typu fast food- kebab, zupki instant, pizza, hamburgery, frytki, itp.,

    ·         Pieczywo.

    Specjaliści rekomendują spożywanie do 5 g soli dziennie. Jest to bardzo trudne, zważając na to, ile znajduje się jej w spożywanych przez nas pokarmach. Jak pokazują badania, 10% zjadanej soli pochodzi z dosalania potraw, a aż 75% to produkty przetworzone przemysłowo. Natomiast 15 % są to naturalne źródła sodu w diecie. Jakie produkty zawierają sód naturalnie? Są to m.in. nieprzetworzone warzywa, owoce, mięsa, ryby i owoce morza, zboża.

    Dzienne zalecane spożycie sodu zależy w dużym stopniu od wieku. Jakie jest wystarczające dobowe spożycie tego pierwiastka  w poszczególnych grupach wiekowych?

    noworodki i niemowlęta do 6-tego miesiąca życia- 0,12 g,
    niemowlęta do 1. roku życia- 0,37 g,
    dzieci 1-3 lata- 0,75 g
    dzieci 4-6 lat- 1 g,
    dzieci 7-9 lat- 1,2 g,
    dzieci 10-12 lat- 1,3 g,
    młodzież powyżej 12 lat i osoby dorosłe,  w tym kobiety w ciąży i w okresie laktacji- 1,5 g.
    3,75 g soli- taka ilość byłaby wystarczająca, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na sód, nie uwzględniając w tym produktów, w których pierwiastek ten występuje naturalnie.

    Znając dobowe zapotrzebowanie na sód oraz zawartość pierwiastka w wielu produktach można tak modyfikować dietę, aby starać się utrzymywać podaż sodu na odpowiednim poziomie. Jest to jednak bardzo trudne, ponieważ przyzwyczailiśmy się do słonego smaku. Pokarmy bogate w sód stanowią znaczny element codziennej diety Polaków. W naszym kraju średnie dobowe spożycie soli dla kobiet wynosi ok. 9 g, a dla mężczyzn- ponad 14 g. Wypadamy dość przeciętnie w tych statystykach na tle innych państw europejskich. Nic więc dziwnego, że suplementy zawierające witaminy i minerały  nie mają w swoim składzie sodu, dodatkowe uzupełnianie w diecie tego pierwiastka nie jest zalecane. 

     

     

    Dieta bogata w sód a poziom potasu w organizmie

    Sód i potas to bardzo ważne składniki pozwalające utrzymać równowagę wodno-elektrolitową, kwasowo-zasadową oraz przewodzenie impulsów, które to umożliwiają odpowiednią pracę mięśni, w tym serca. Są to naładowane dodatnio kationy o przeciwstawnym działaniu. Jony potasu znajdują się głównie wewnątrz komórek, a jony sodu na zewnątrz, a ich wymiana warunkuje przewodzenie impulsów do kolejnych komórek. Jeśli stężenie tych pierwiastków jest zaburzone, możliwość prawidłowego kurczenia i rozkurczania się mięśni w organizmie bywa mocno utrudniona. Najbardziej niekorzystnie dla układu sercowo-naczyniowego jest gdy poziom sodu jest wysoki, a potasu niski. Dlatego osoby spożywające duże ilości soli i wysoko przetworzonych produktów powinny suplementować potas. Oczywiście kwestia uzupełniania w diecie tak ważnych składników zawsze powinna zostać skonsultowana z lekarzem.

    Sód jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ważny jest jednak jego odpowiedni poziom i ilość w diecie. Produkty zawierające sód są zwykle spożywane w nadmiarze, co sprzyja wielu dysfunkcjom i niesie za sobą ryzyko rozwoju poważnych chorób, w tym nadciśnienia. Warto zatem ograniczyć ilość soli w codziennym menu m.in. poprzez niwelowanie dosalania potraw, wybór świeżych produktów zamiast przetworzonych, czytanie etykiet żywnościowych i kontrolowanie ilości soli oraz stosowanie ziół i naturalnych przypraw zamiast soli.

    Bibliografia

    1.       Surma S. i inni; Sól a nadciśnienie tętnicze — od epidemiologii przez patofizjologię do istotnego problemu cywilizacyjnego; Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2021; 7 (1): 19–27.

    2.       Kurlapska K. i inni; Dodatki do żywności i ich wpływ na zdrowie człowieka; Farm Pol 2018; 74 (6): 374–379.

    3.       Talarek E.; Stężenie sodu - badanie, normy, wskazania; Medycyna Praktyczna.

    4.       Przygoda B.; Sód – rola w organizmie, źródła w diecie, dzienne zapotrzebowanie; Medycyna Praktyczna.

    5.       Suliburska J.; Rola składników mineralnych w rozwoju i prewencji nadciśnienia tętniczego; Forum Zaburzen Metabolicznych 2010; 1 (4): 230–235.

    6.       Surma S. i inni; The role of limiting sodium intake in the diet — from theory to practice; Folia Cardiologica 2020; 15, 3: 227–235.

    Chociaż niniejszy serwis może zawierać informacje dotyczące kwestii medycznych, prawnych czy biznesowych informacje te nie mogą stanowić ani zastępować porady specjalisty. ADPHARMA SP. Z O.O. nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje związane bezpośrednio lub pośrednio z jakimikolwiek działaniami lub zaniechaniami podejmowanymi przez użytkownika w oparciu o informacje lub materiały zawarte w niniejszym serwisie. Chociaż ADPHARMA SP. Z O.O. podejmuje wszelkie uzasadnione środki, aby informacje na tej platformie były dokładne, kompletne i aktualne, nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub straty związane z niedokładnością, niekompletnością, nierzetelnością lub brakiem aktualności informacji. Niniejszy serwis zawiera również publikacje naukowe, opinie ekspertów oraz wytyczne organizacji branżowych i naukowych. Wszelkie takie informacje stanowią wyłącznie opinie osób lub podmiotów, które je wyraziły i nie należy ich interpretować jako poglądów lub zobowiązań ADPHARMA SP. Z O.O.

    Tagi:

    Zobacz więcej artykułów

    • Hemochromatoza (nadmiar żelaza) - objawy, przyczyny, leczenie, skutki
      żelazo
      Hemochromatoza (nadmiar żelaza) - objawy, przyczyny, leczenie, skutki

      Nadmiar żelaza bywa niebezpieczny i niesie za sobą poważne skutki zdrowotne. Predyspozycje genetyczne do kumulowania się pierwiastka w organizmie może mieć nawet 1 na 200 noworodków. Co w przypadku nadmiernej podaży żelaza w diecie niesie za sobą szereg niepokojących objawów. Jaki poziom żelaza jest niebezpieczny? Czy przedawkowanie żelaza jest możliwe? Jakie są przyczyny zaburzenia? Jak się ono objawia i czy możliwe jest jego leczenie?

    • Suplementacja wapnia – z czym go łączyć?
      wapń
      Suplementacja wapnia – z czym go łączyć?

      Suplementacja wapnia może być mniej lub bardziej efektywna, jeśli jednocześnie spożywane są konkretne produkty spożywcze lub inne suplementy. Z czym przyjmować wapń, aby poprawić jego wchłanianie? Z czym nie łączyć wapnia i w jakich przypadkach wskazane jest zachowanie odstępu czasowego, aby nie ograniczać jego przyswajalności?

    • Wapń i jego rola w organizmie człowieka
      wapń
      Wapń i jego rola w organizmie człowieka

      Wapń to składnik mineralny, który odpowiada za wytrzymałość oraz elastyczność kości. Wpływa też na pracę mięśni oraz układu nerwowego. W jakich produktach jest najwięcej wapnia? Jak uzupełnić wapń, jeśli dieta nie dostarcza jego odpowiedniej ilości? Dowiedz się też, co wypłukuje wapń z organizmu oraz jak zwiększyć jego wchłanianie!

    • Niedobór wapnia we krwi (hipokalcemia): przyczyny, symptomy i metody leczenia
      wapń
      Niedobór wapnia we krwi (hipokalcemia): przyczyny, symptomy i metody leczenia

      U zdrowego człowieka przemiany wapnia w organizmie zachodzą nieustannie i znajdują się w równowadze. Pierwiastek wchłaniany jest w jelitach, jego znaczna część wbudowana zostaje w szkielet, a niewielka ilość krąży po organizmie, pełniąc rozmaite funkcje. Jeżeli z jakichś powodów, ilość tego pierwiastka we krwi zacznie spadać, to pacjent doświadczyć może wielu przykrych symptomów. Jakie są najważniejsze przyczyny hipokalcemii? Czym objawia się niedobór wapnia? W jaki sposób leczy się spadek wapnia we krwi?

    • Nadmiar wapnia we krwi (hiperkalcemia): przyczyny, symptomy i metody leczenia
      wapń
      Nadmiar wapnia we krwi (hiperkalcemia): przyczyny, symptomy i metody leczenia

      Wapń to jeden z najistotniejszych pierwiastków w organizmie człowieka. Chociaż w przeważającej ilości zdeponowany jest w kościach, to mniejsze ilości wapnia krążą po całym organizmie. Nadmiar wapnia we krwi nie zdarza się często, jednak może przysporzyć wiele zmartwień. Jakie są przyczyny hiperkalcemii? Co powoduje nadmiar wapnia w organizmie? W jaki sposób leczyć hiperkalcemię?