Sód – rola w organizmie, źródła w diecie

magister farmacji
Sód jest głównym kationem zewnątrzkomórkowym i jednym z najważniejszych elektrolitów w organizmie człowieka. Pełni bardzo istotną rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, ciśnienia osmotycznego oraz przewodnictwa nerwowego. Chociaż nadmierne spożycie sodu jest często kojarzone z ryzykiem nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych, jego niedobór również może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jaka jest norma sodu we krwi i jakie produkty spożywcze zawierają najwięcej tego pierwiastka?
Sód jest głównym kationem zewnątrzkomórkowym i jednym z najważniejszych elektrolitów w organizmie człowieka. Pełni bardzo istotną rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, ciśnienia osmotycznego oraz przewodnictwa nerwowego. Chociaż nadmierne spożycie sodu jest często kojarzone z ryzykiem nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych, jego niedobór również może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jaka jest norma sodu we krwi i jakie produkty spożywcze zawierają najwięcej tego pierwiastka?

Sód w organizmie człowieka- funkcje i metabolizm
Sód- pierwiastek należący do metali, w organizmie występuje w formie jonów- kationów sodowych. Do organizmu dostarczany jest on w postaci soli, najpopularniejszej soli kuchennej (chlorku sodu) czy też innych połączeń- glutaminianu sodu.
Sód jest głównym kationem (jonem dodatnim) przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Wewnątrz komórek znajduje się zaledwie 9% całkowitej zawartości pierwiastka. Sód w surowicy podlega ciągłym modyfikacjom, a jego stężenie zależy od podaży pierwiastka w diecie i jego wydalanie przez nerki. Jego poziom regulowany jest również przez inne czynniki, np. endogenny „zegar biologiczny” częściowo współdziałający z rytmami wydzielania aldosteronu i kortyzolu, wpływający na zwiększoną ilość sodu w moczu. Zmienna jest również wchłanialność sodu z przewodu pokarmowego. Proces ten zachodzi w środkowej i dalszej części jelita cienkiego i oparty jest on o mechanizm gradientu elektrochemicznego. Sód transportowany jest do krwi wraz z chlorkami, glukozą i aminokwasami, czyli cząsteczkami naładowanymi ujemnie i wymieniany na inne jony dodatnie.
W normalnych warunkach 95% spożytego sodu ulega wydaleniu przez nerki, 4,5% wraz z kałem i 0,5% z potem. W niektórych sytuacjach pierwiastek ten ulega ponownemu wchłanianiu do krwioobiegu. Na resorpcję zwrotną sodu w kanalikach nerkowych ma wpływ wiele czynników zarówno tych fizjologicznych jak i patologicznych, do których należą:
· Działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA)- spadek ciśnienia tętniczego krwi lub objętości krwi krążącej (np. odwodnienie, krwotok) aktywują układ RAA. Wydzielane hormony- angiotensyna i aldosteron w różnych mechanizmach zwiększają zwrotne wchłanianie sodu.
· Wpływ wazopresyny (hormonu antydiuretycznego, ADH)- hormon ten na skutek hipowolemii lub wzrostu osmolarności osocza, może pośrednio zwiększać resorpcję sodu poprzez zatrzymywanie wody.
· Aktywacja układu współczulnego- w sytuacjach stresowych czy też na skutek urazu dochodzi do wzrostu aktywności układu współczulnego, który nasila resorpcję zwrotną sodu, wpływając na receptory adrenergiczne w nerkach.
· Niedobór sodu w diecie- organizm kompensuje niską podaż sodu poprzez wzrost jego resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych.
· Niewydolność serca- spadek rzutu serca powoduje niedostateczny przepływ krwi przez nerki, co aktywuje układ RAA i prowadzi do zwiększonej resorpcji sodu.
· Zaburzenia hormonalne- nadmiar kortyzolu może naśladować działanie aldosteronu, prowadząc do retencji sodu, podobny mechanizm zachodzi w przypadku hiperaldosteronizmu pierwotnego (zespół Conna).
· Niektóre leki- np. glikokortykosteroidy zwiększają resorpcję sodu w nerkach, natomiast niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – zmniejszają produkcję prostaglandyn, które normalnie hamują resorpcję sodu.
Gdy podnosi się poziom sodu we krwi, zwiększa się również ilość płynów w ustroju. Skutkiem czego są obrzęki i wzrost ciśnienia tętniczego.
Znaczenie dla ilości sodu w organizmie ma również ilość spożywanej soli. Obecnie przemysłowe przetwarzanie produktów spożywczych sprawiło, że jej udział w codziennej diecie uległ znacznemu zwiększeniu. Co niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Spożywanie w sposób niekontrolowany wysoko przetworzonej żywności prowadzi do rozwoju m.in. nadciśnienia tętniczego i generuje inne objawy nadmiaru sodu, chociaż do ich wystąpienia zwykle konieczne są również inne czynniki.
Znając mechanizmy regulujące poziom sodu w organizmie, warto zastanowić się jaką rolę pełni ten jakże ważny pierwiastek. Sód- za co odpowiada? Reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, wspierający tym samym zachowanie właściwego nawodnienia. Właśnie dlatego elektrolity do picia przy zwiększonej utracie płynów, wynikającej z biegunki, wymiotów czy intensywnego pocenia, zawierają sód w swoim składzie. Ponadto jony sodu pomagają w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej , wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego i pracę mięśni, warunkując tym samym właściwe przewodnictwo nerwowe, a także biorą udział w transporcie składników odżywczych z jelit do krwiobiegu.
Sód norma we krwi
Przyjmuje się, że dla kobiet, mężczyzn i dzieci normy dla stężenia sodu we krwi mieszczą się w przedziale 135–145 mmol/l. Oczywiście każde laboratorium stosuje nieco inne metody diagnostyczne, stąd też wartości referencyjne mogą być różne. Zawsze wyniki badań należy konsultować z lekarzem.
Oznaczenie wykonuje się zwykle na podstawie próbki krwi. Pacjent nie musi specjalnie przygotowywać się do badania, można je wykonać o każdej porze, również po posiłku. Oznaczenie samego sodu daje zbyt mało informacji, dlatego równolegle określa się stężenie potasu, chlorków i jonów wodorowęglanowych, wykonując tzw. jonogram. Tego typu badanie ordynowane jest stosunkowo często, zarówno u zdrowych pacjentów, jak i u osób wykazujących niepokojące objawy, m.in. osłabienie, obrzęki niewiadomego pochodzenia, jak również w celach kontrolnych w przypadku pacjentów zmagających się z chorobami przewlekłymi, np. nadciśnieniem tętniczym.
Co jeśli wartość w tabeli- sód normy jest przekroczona? Gdy sód we krwi wynosi ponad 145 mmol/l mowa o hipernatermii. Wynika ona zwykle ze zbyt małej objętości wody w organizmie, co ma związek z jej niewystarczającą podażą lub utratą.
Z kolei niedobory sodu prowadzą do hiponatremii. Wyróżnia się 3 stopnie tego zaburzenia:
· łagodna hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi 130–134 mmol/l,
· umiarkowana hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi 125–129 mmol/l,
· ciężka hiponatremia- stężenie sodu we krwi wynosi <125 mmol/l.
Ciężka hiponatremia może prowadzić do wystąpienia drgawek, utraty świadomości, a nawet śpiączki. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.
W czym jest sód- produkty spożywcze bogate w sód
Głównym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (chlorek sodu) i wszystkie produkty wysoko przetworzone, które zawierają jej spore ilości. Określa się, że 1 g sodu znajduje się w 2,5 g soli kuchennej. Produkty bogate w sód, w formie chlorku sodu to m.in.
· Ser feta (twaróg półtłusty zawiera 0,11 g soli/100 g produktu, a ser feta 2,75 g soli/100 g produktu),
· Łosoś wędzony,
· Ryby marynowane (świeży śledź 0,22 g soli/100 g produktu, a śledź marynowany- 2,73 g soli/100 g produktu),
· Warzywa konserwowe (świeży groszek zielony zawiera 0,01 g soli/100 g produktu, a konserwowy- 0,45 g soli/100 g produktu),
· Ketchup (pomidory zawierają 0,02 g soli/100 g produktu, a ketchup 2,4 g soli/100 g produktu),
· Szynka (surowa szynka wieprzowa zawiera 0,12 g soli/100 g produktu, a szynka wiejska – 2,57 g soli/100 g produktu),
· Produkty spożywcze typu fast food- kebab, zupki instant, pizza, hamburgery, frytki, itp.,
· Pieczywo.
Specjaliści rekomendują spożywanie do 5 g soli dziennie. Jest to bardzo trudne, zważając na to, ile znajduje się jej w spożywanych przez nas pokarmach. Jak pokazują badania, 10% zjadanej soli pochodzi z dosalania potraw, a aż 75% to produkty przetworzone przemysłowo. Natomiast 15 % są to naturalne źródła sodu w diecie. Jakie produkty zawierają sód naturalnie? Są to m.in. nieprzetworzone warzywa, owoce, mięsa, ryby i owoce morza, zboża.
Dzienne zalecane spożycie sodu zależy w dużym stopniu od wieku. Jakie jest wystarczające dobowe spożycie tego pierwiastka w poszczególnych grupach wiekowych?
noworodki i niemowlęta do 6-tego miesiąca życia- 0,12 g,
niemowlęta do 1. roku życia- 0,37 g,
dzieci 1-3 lata- 0,75 g
dzieci 4-6 lat- 1 g,
dzieci 7-9 lat- 1,2 g,
dzieci 10-12 lat- 1,3 g,
młodzież powyżej 12 lat i osoby dorosłe, w tym kobiety w ciąży i w okresie laktacji- 1,5 g.
3,75 g soli- taka ilość byłaby wystarczająca, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na sód, nie uwzględniając w tym produktów, w których pierwiastek ten występuje naturalnie.
Znając dobowe zapotrzebowanie na sód oraz zawartość pierwiastka w wielu produktach można tak modyfikować dietę, aby starać się utrzymywać podaż sodu na odpowiednim poziomie. Jest to jednak bardzo trudne, ponieważ przyzwyczailiśmy się do słonego smaku. Pokarmy bogate w sód stanowią znaczny element codziennej diety Polaków. W naszym kraju średnie dobowe spożycie soli dla kobiet wynosi ok. 9 g, a dla mężczyzn- ponad 14 g. Wypadamy dość przeciętnie w tych statystykach na tle innych państw europejskich. Nic więc dziwnego, że suplementy zawierające witaminy i minerały nie mają w swoim składzie sodu, dodatkowe uzupełnianie w diecie tego pierwiastka nie jest zalecane.
Dieta bogata w sód a poziom potasu w organizmie
Sód i potas to bardzo ważne składniki pozwalające utrzymać równowagę wodno-elektrolitową, kwasowo-zasadową oraz przewodzenie impulsów, które to umożliwiają odpowiednią pracę mięśni, w tym serca. Są to naładowane dodatnio kationy o przeciwstawnym działaniu. Jony potasu znajdują się głównie wewnątrz komórek, a jony sodu na zewnątrz, a ich wymiana warunkuje przewodzenie impulsów do kolejnych komórek. Jeśli stężenie tych pierwiastków jest zaburzone, możliwość prawidłowego kurczenia i rozkurczania się mięśni w organizmie bywa mocno utrudniona. Najbardziej niekorzystnie dla układu sercowo-naczyniowego jest gdy poziom sodu jest wysoki, a potasu niski. Dlatego osoby spożywające duże ilości soli i wysoko przetworzonych produktów powinny suplementować potas. Oczywiście kwestia uzupełniania w diecie tak ważnych składników zawsze powinna zostać skonsultowana z lekarzem.
Sód jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ważny jest jednak jego odpowiedni poziom i ilość w diecie. Produkty zawierające sód są zwykle spożywane w nadmiarze, co sprzyja wielu dysfunkcjom i niesie za sobą ryzyko rozwoju poważnych chorób, w tym nadciśnienia. Warto zatem ograniczyć ilość soli w codziennym menu m.in. poprzez niwelowanie dosalania potraw, wybór świeżych produktów zamiast przetworzonych, czytanie etykiet żywnościowych i kontrolowanie ilości soli oraz stosowanie ziół i naturalnych przypraw zamiast soli.
Bibliografia
1. Surma S. i inni; Sól a nadciśnienie tętnicze — od epidemiologii przez patofizjologię do istotnego problemu cywilizacyjnego; Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2021; 7 (1): 19–27.
2. Kurlapska K. i inni; Dodatki do żywności i ich wpływ na zdrowie człowieka; Farm Pol 2018; 74 (6): 374–379.
3. Talarek E.; Stężenie sodu - badanie, normy, wskazania; Medycyna Praktyczna.
4. Przygoda B.; Sód – rola w organizmie, źródła w diecie, dzienne zapotrzebowanie; Medycyna Praktyczna.
5. Suliburska J.; Rola składników mineralnych w rozwoju i prewencji nadciśnienia tętniczego; Forum Zaburzen Metabolicznych 2010; 1 (4): 230–235.
6. Surma S. i inni; The role of limiting sodium intake in the diet — from theory to practice; Folia Cardiologica 2020; 15, 3: 227–235.
Chociaż niniejszy serwis może zawierać informacje dotyczące kwestii medycznych, prawnych czy biznesowych informacje te nie mogą stanowić ani zastępować porady specjalisty. ADPHARMA SP. Z O.O. nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje związane bezpośrednio lub pośrednio z jakimikolwiek działaniami lub zaniechaniami podejmowanymi przez użytkownika w oparciu o informacje lub materiały zawarte w niniejszym serwisie. Chociaż ADPHARMA SP. Z O.O. podejmuje wszelkie uzasadnione środki, aby informacje na tej platformie były dokładne, kompletne i aktualne, nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub straty związane z niedokładnością, niekompletnością, nierzetelnością lub brakiem aktualności informacji. Niniejszy serwis zawiera również publikacje naukowe, opinie ekspertów oraz wytyczne organizacji branżowych i naukowych. Wszelkie takie informacje stanowią wyłącznie opinie osób lub podmiotów, które je wyraziły i nie należy ich interpretować jako poglądów lub zobowiązań ADPHARMA SP. Z O.O.