Nadmiar wapnia we krwi (hiperkalcemia): przyczyny, symptomy i metody leczenia

Hiperkalcemia – co to jest? 

Hiperkalcemia to stan, w którym stężenie wapnia (łac. calcium) w organizmie jest za duże. Pierwsze parametry, które bada się przy podejrzeniu nadmiaru wapnia to stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi lub stężenie wapnia zjonizowanego. O hiperkalcemii mówimy, kiedy:

●        stężenie wapnia całkowitego w surowicy przekracza 2,6 mmol/l (10,5 mg/dl),

●        stężenie wapnia zjonizowanego przekracza 1,25 mmol/l (5 mg/dl).

Warto zapamiętać, że hiperkalcemia sama w sobie nie jest chorobą. To objaw wywołany przez różne schorzenia, stan pacjenta lub stosowane przez niego leki. 

Przyczyny nadmiaru wapnia (hiperkalcemii)

Przyczyn hiperkalcemii jest wiele, ponieważ wapń wpływa na działanie licznych struktur i narządów organizmu. Zazwyczaj zbyt wysokie stężenie wapnia we krwi jest spowodowane przez chorobę nowotworową, nadczynność przytarczyc oraz stosowanie niektórych leków. Skąd w wymienionych sytuacjach podwyższony wapń?

●     Nowotwory – są najczęstszą przyczyną hiperkalcemii. Zwiększenie ilości wapnia we krwi przy nowotworach przebiega na drodze różnych mechanizmów m.in. przez niszczenie i odwapnianie kości, zwiększone pobieranie wapnia z przewodu pokarmowego czy podwyższenie stężenia parathormonu. Jakie guzy najczęściej powodują hiperkalcemię? Są to nowotwory sutka, nerek, oskrzeli oraz szpiczak mnogi.

●     Nadczynność przytarczyc – to druga najczęstsza przyczyna nadmiaru wapnia w organizmie. Tak jak w przypadku niektórych nowotworów, nadczynność przytarczyc powoduje zwiększenie wydzielania parathormonu. Związek ten nasila uwalnianie wapnia z kości i hamuje wydalanie go z moczem, w efekcie czego rozwija się hiperkalcemia.

●     Stosowanie leków – do najważniejszych leków, które mogą w niektórych przypadkach wywołać hiperkalcemię, należą: tamoksyfen, czyli lek na nowotwór piersi oraz diuretyki tiazydowe zażywane m.in. w niewydolności serca, nadciśnieniu, w przewlekłej chorobie nerek. Wymienić należy także witaminę D, węglan litu stosowany w chorobie afektywnej dwubiegunowej oraz teofilinę używaną w chorobach płuc.

Inne przyczyny zwiększenia poziomu wapnia we krwi to:

●        nadczynność tarczycy,

●        niedoczynność kory nadnerczy,

●        sarkoidoza,

●        zespół mleczno-alkaliczny,

●        niewydolność nadnerczy,

●        długotrwałe unieruchomienie,

●        choroba genetyczna, m.in. rodzinna hiperkalcemia hipokalciuryczna czy złośliwa hiperkalcemia noworodków,

●        nadmierne spożycie wapnia z dietą, w tym zbyt duża suplementacja wapnia.

Nadmiar wapnia – objawy

Co powoduje nadmiar wapnia w organizmie? Jeżeli normy wapnia we krwi są przekroczone nieznacznie, to pacjent może mieć zaledwie niewielkie objawy lub nie odczuwać żadnych symptomów. Taki stan bezobjawowy jest charakterystyczny w sytuacji, gdy stężenie wapnia wzrasta powoli. Dopiero przy znacznej hiperkalcemii lub przy nagłym zwiększeniu poziomu wapnia w osoczu, pojawiają się pierwsze symptomy.

Im wyższe stężenie wapnia, tym więcej negatywnych objawów można zaobserwować.

Hiperkalcemia dotyka licznych układów i narządów w organizmie. Stąd też objawy mogą dotyczyć zarówno żołądka, serca, nerek, mięśni, jak i nerwów, czy nastroju. Należy pamiętać, że pojawienie się konkretnych symptomów w dużej mierze zależy od rodzaju choroby podstawowej, która wywołała hiperkalcemię.

Jakie objawy pojawiają się przy nadmiarze wapnia w organizmie?

●     Układ pokarmowy – pacjenci skarżą się na wymioty, ciągłe nudności i zaparcia. Zdarzają się także nadżerki (wrzody) żołądka oraz dwunastnicy, a czasem zapalenie trzustki.

●     Układ sercowo naczyniowy – chory ma podwyższone ciśnienie tętnicze, często diagnozuje się niewydolność serca i arytmie. 

●     Układ wydalniczy – w nerkach rozwija się kamica moczowa i wapnica nerek.

●     Układ ruchu – spada siła mięśni, poruszanie staje się trudniejsze (szczególnie wchodzenie po schodach).

●     Układ nerwowy – przy hiperkalcemii pacjenci są bardziej narażeni na depresję, pojawienie się epizodów psychotycznych, dezorientację, senność.

Nadmiar wapnia – objawy skórne

Objawy skórne nie są często obserwowane przy hiperkalcemii. W rzadkich przypadkach nadmiar wapnia może prowadzić to tzw. wapnicy skórnej. Jest to stan, w którym sole wapnia odkładają się w skórze. Najczęściej wyczuć je można w okolicy stawów. Takie zmiany tworzą się stopniowo. Czasem nie dają objawów, innym razem guzki są wyczuwalne pod skórą, a przy dotyku – bolesne. Szereg objawów skórnych wywołuje za to niedobór wapnia– od suchej skóry po łamliwe paznokcie.

Czy nadmiar wapnia jest szkodliwy?

Czy wapno jest szkodliwe? Wapń sam w sobie nie jest szkodliwym makroelementem. Wręcz przeciwnie – rola wapnia w organizmie jest bardzo istotna, bowiem pierwiastek ten wpływa na skurcze serca, odgrywa rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych, buduje kości. Sprawdzają się tutaj stare słowa Paracelsusa, że to dawka czyni truciznę. To właśnie niedobór lub nadmiar wapnia w organizmie jest szkodliwy. Hiperkalcemia, choć często przebiega bezobjawowo, to w dłuższej perspektywie upośledza działanie wielu narządów jak nerki, serce, mięśnie. W rzadkich, ciężkich przypadkach, gdy stężenie wapnia we krwi jest większe niż 3,75 mmol/l (15 mg/dl), dojść może do tzw. przełomu hiperkalcemicznego. Stan ten wywołuje wzmożone oddawanie moczu, bardzo duże pragnienie, senność, wysoką temperaturę, zapalenie trzustki, odwodnienie, psychozę. Bywa, że prowadzi do śpiączki i śmierci.

Leczenie hiperkalcemii

Terapia hiperkalcemii to przede wszystkim wyeliminowanie przyczyny nadmiaru wapnia. Sprowadza się ona głównie do leczenia choroby podstawowej np. nadczynności przytarczyc czy choroby nowotworowej. Czasem należy zmienić pacjentowi leki lub wprowadzić dietę ubogą w wapń. Pacjent z hiperkalcemią powinien również odstawić wszystkie preparaty z wapniem, które ewentualnie zażywa. Takich działań nie powinno się podejmować na własną rękę – konkretne kroki powinien zlecić lekarz.

Medyk opiekujący się pacjentem z wysoką hiperkalcemią może zdecydować o założeniu kroplówki i dożylnym podaniu roztworu soli fizjologicznej (0,9% NaCl). To pozwala na szybkie nawodnienie, częstsze oddawania moczu i jednoczesne wypłukiwanie nadmiaru wapnia z organizmu. W następnym kroku lekarz często zleca lek o nazwie furosemid, który działa na podobnej zasadzie – zwiększa ilość wydalanego moczu. Innym sposobem leczenia hiperkalcemii jest podawanie bisfosfonianów lub kalcytoniny. Wymienione środki lecznicze hamują uwalnianie wapnia z kości, co redukuje stężenie tego pierwiastka we krwi.

Rzadziej stosowaną metodą terapii hiperkalcemii jest diureza. Sięga się po nią najczęściej gdy stan pacjenta jest poważny, a stężenie wapnia w osoczu bardzo wysokie. Zabieg polega na odfiltrowaniu wapnia z krwi przy pomocy maszyny, co daje szybkie efekty.

Dieta przy nadmiarze wapnia

Podstawowymi założeniami diety w hiperkalcemii jest spożywanie produktów ubogich w wapń, a bogatych w fosfor oraz zwiększenie ilości płynów przyjmowanych w ciągu dnia. Unikać należy:

●     mleka i produktów mlecznych – szczególnie serów: feta, cheddar, parmezan,

●     niektórych warzyw i owoców – m.in. fasoli, kapusty, brokułów, jarmużu, fig, nasion, soi (w tym wytwarzanego z niej tofu),

●     ryb – takich jak sardynki,

●     napojów roślinnych i soków owocowych – są bowiem naturalnie bogate lub sztucznie wzbogacone w wapń,

●     wody wysokozmineralizowanej – niektóre butelkowane wody dostarczają znacznej ilości wapnia,

●     suplementów z wapniem – odstawić należy wapno musujące, w tabletkach do połykania oraz zestawy witamin i minerałów bogate w wapń,

●     suplementów z bardzo wysoką zawartością witaminy D – ponieważ hiperwitaminoza D jest jedną z przyczyn hiperkalcemii.

Ponieważ nadmiar wapnia w organizmie najczęściej spowodowany jest różnymi chorobami, warto rozważyć wizytę u dietetyka klinicznego, który indywidualnie dobierze codzienną dietę pod konkretny przypadek. Wapnia nie można też całkiem wyeliminować z jadłospisu – po pierwsze będzie to niezwykle trudne do zrobienia, a po drugie pierwiastek ten jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. 

Inna zmiana stylu życia, niezwykle ważna w hiperkalcemii, to zwiększenie aktywności fizycznej. Brak ruchu negatywnie wpływa na szkielet, w którym zachwiana zostaje równowaga wapnia. Nie jest on wtedy tak aktywnie wbudowywany w kości, a wręcz przeciwnie – następuje powolne odwapnianie szkieletu. Codzienne spacery, chodzenie na basen, siłownię lub inna forma aktywności, zapobiega temu zjawisku.

Hiperkalcemia to stan, który nie może zostać zbagatelizowany. Chociaż czasem nie powoduje żadnych objawów, to długotrwałe podwyższone stężenie wapnia może znacząco odbić się na zdrowiu. Stąd też ważne jest ustalenie przyczyny hiperkalcemii i wdrożenie ewentualnego leczenia, które zaleci lekarz.