Rozmaryn lekarski – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Rozmaryn lekarski – co to za roślina?

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L.) to ciepłolubny, wiecznie zielony krzew, który naturalnie porasta bogate w wapń obszary w okolicy Morza Śródziemnego, Morza Czarnego oraz wybrane tereny Meksyku i USA. W Polsce rozmaryn uprawiany jest głównie w doniczkach. Obecnie dostępne są też mrozoodporne odmiany rozmaryny, które przy odpowiednim zabezpieczeniu mogą przetrwać nieduży mróz. Rozmaryn można łatwo rozpoznać po charakterystycznych, aromatycznych liściach przypominających igiełki. Mają one szaro-zielonkawy kolor. Kwiaty rozmarynu mają natomiast zabarwienie fioletowo-niebieskie. 

Rozmaryn wykorzystywany jest w lecznictwie od wieków. Surowcem, który stosuje się w medycynie, są liście rozmarynu lekarskiego, a także olejek eteryczny, który pozyskuje się zarówno z liści, jak i kwiatów tej rośliny. Rozmaryn lekarski można stosować wewnętrznie i zewnętrznie.  Można sięgnąć po ziołowe herbaty i soki na bazie rozmarynu, a także korzystać ze świeżych lub suszonych liści rozmarynu jako przyprawy. Rozmaryn znajduje się też w wybranych suplementach diety oraz preparatach do stosowania na skórę. Nie brakuje też kosmetyków z rozmarynem. Znaleźć go można w różnego rodzaju produktach do codziennej pielęgnacji skóry twarzy i ciała. Niektórzy stosują też rozmaryn na włosy.

Rozmaryn – właściwości lecznicze

Rozmaryn – właściwości przypisywane tej roślinie dotyczą m.in. jej działania przeciwzapalnego, przeciwbakteryjnego, przeciwcukrzycowego i przeciwnowotworowego. W liściach rozmarynu znajdują się liczne związki aktywne, takie jak np. kwas rozmarynowy, kwas kawowy, flawonoidy, garbniki i fitosterole. Olejek rozmarynowy jest natomiast bogaty w borneol, 1,8-cyneol, kamforę, alfa-pinen, beta-pinen, geraniol, linalol i cytronelol. To właśnie te składniki wpływają na charakterystyczny zapach rozmarynu. Jest on intensywny, czasami porównywany do zapachu kamfory.

Rozmaryn – właściwości zdrowotne tej rośliny są cenione od wielu pokoleń. Substancje zawarte w liściach rozmarynu lekarskiego wpływają korzystnie na proces trawienia. Wykazują działanie rozkurczowe i żółciopędne. Wspomagają transport żółci, która jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesu trawienia. 

Rozmaryn – działanie antyoksydacyjne wynika ze znaczącej zawartości polifenoli w zielu tej rośliny. Jak powszechnie wiadomo, związki przeciwutleniające mogą pełnić ważną rolę w zapobieganiu chorobom, do których rozwoju przyczynia się stres oksydacyjny. Przeciwutleniacze są szczególnie istotne w kontekście chorób nowotworowych, neurodegeneracyjnych i chorób układu sercowo-naczyniowego. Narażenie organizmu na przewlekły stres oksydacyjny może prowadzić do przedwczesnego starzenia się oraz uszkadzania komórek. Wzbogacenie diety o naturalne antyoksydanty może być więc pomocne u osób, u których z uwagi na prowadzony tryb życia lub obciążenie chorobami przewlekłymi mogło dojść do zaburzenia mechanizmów, które chronią organizm przed nadmiarem wolnych rodników tlenowych.

Rozmaryn lekarski – zastosowanie

Na co pomaga rozmaryn? Działanie rozkurczowe i  żółciopędne wykorzystuje się przy problemach trawiennych. Stymulowanie produkcji soków trawiennych usprawnia proces trawienia pokarmów, szczególnie tych bogatych w tłuszcze. Rozmaryn można więc stosować przy niestrawności, choć niektórzy wykorzystują tę roślinę również przy wzdęciach. Rozmaryn lekarski jest tradycyjnie stosowany zarówno przy problemach z trawieniem, jak i bólach stawów. Składniki aktywne zawarte w liściach rozmarynu wykazują działanie przeciwbólowe. Roślina ta może być więc stosowana wspomagająco przy bólach mięśni i stawów. Z tego też powodu znaleźć ją można w wybranych żelach i maściach rozluźniających mięśnie oraz łagodzących dolegliwości bólowe.

Część osób stosuje też rozmaryn na żylaki, przypisując mu właściwości wzmacniające naczynia krwionośne i usprawniające mikrokrążenia. Właściwości te nie mają jednak poparcia w badaniach naukowych. Wielu pacjentów chętnie sięga po olejek rozmarynowy przy przeziębieniu, szczególnie jeśli przebiega ono z kaszlem. Związane jest to z przeciwbakteryjnymi, przeciwzapalnymi i rozkurczowymi właściwościami olejku. Rozmaryn na kaszel stosowany jest w formie inhalacji (czy inhalacja pomaga na kaszel?). 

Sugerowany jest też korzystny wpływ rozmarynu na oczy. W jednym z badań przeprowadzonych na zwierzętach wykazano, że stosowanie rozmarynu z cynkiem może ograniczać negatywny wpływ stresu oksydacyjnego na narząd wzroku, co potencjalnie zmniejsza ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej. Suplementacja rozmarynu może chronić przed uszkodzeniami siatkówki. Niezbędne są jednak dalsze badania z udziałem ludzi, aby rzetelnie ocenić wpływ rozmarynu na oczy.

Rozmaryn na stawy, żylaki, trawienie – jak stosować?

Rozmaryn lekarski można stosować na wiele sposobów. Najprostszym z nich jest dodawanie rosnących w doniczce liści rozmarynu do przygotowywanych potraw. Ze świeżych lub suszonych liści można też samodzielnie przygotować napar. Taki gotowy napar można spożywać doustnie, a także wykorzystać w formie płukanki na włosy. 

Można też sięgnąć po preparaty do inhalacji z rozmarynem. Dostępny jest olejek rozmarynowy, który można wprowadzić w ilości kilku kropli do ciepłej wody. Do domowej inhalacji można też użyć suszonych liści rozmarynu lekarskiego. Warto mieć na uwadze, że o ile olejek rozmarynowy można stosować do tzw. domowych parówek, do których przygotowania potrzebna jest miska i ciepła woda, o tyle nie zaleca się jego wprowadzania do wielu specjalistycznych inhalatorów. W instrukcji obsługi takiego sprzętu powinna być zawarta informacja o preparatach, które mogą być do niego wprowadzane bez ryzyka uszkodzenia urządzenia. 

Rozmaryn można stosować również w formie wspomnianych już maści i żeli na skórę. Najczęściej w ich składzie obecne są też inne ekstrakty roślinne. Dostępne są też suplementy diety z wyciągiem z rozmarynu czy też kwasem rozmarynowym. Doustne preparaty z rozmarynem są rekomendowane głównie przy problemach z trawieniem. Forma kapsułek lub tabletek jest szczególnie przydatna u osób, dla których taka postać jest wygodna w stosowaniu.

Rozmaryn – skutki uboczne i przeciwwskazania

Rozmaryn – skutki uboczne pojawiają się rzadko. Jeśli rozmaryn stosowany jest zgodnie z zaleceniami, uważany jest za bezpieczny. Po aplikacji na skórę może jednak wystąpić reakcja nadwrażliwości. Nie można też wykluczyć, że przyjmowanie doustnie dużych ilości rozmarynu może zwiększać wrażliwość skóry na promieniowanie słoneczne. Nie odnotowano żadnych interakcji z lekami, jakim mogłaby ulegać ta roślina.

Rozmaryn – przeciwwskazania dotyczą okresu ciąży i karmienia piersią. Nie ma danych, na podstawie których można wyciągnąć wnioski dotyczące bezpieczeństwa stosowania rozmarynu przez kobiety ciężarne oraz karmiące, dlatego wskazane jest unikanie tej rośliny u wymienionych grup pacjentek. Z tego samego powodu nie zaleca się podawania rozmarynu dzieciom poniżej 12 roku życia.

Rozmaryn – przeciwwskazaniem jest też stan zapalny dróg żółciowych lub ich niedrożność. Warto mieć bowiem na uwadze, że rozmaryn działa żółciopędnie. Może więc pogarszać stan zdrowia u chorych ze wspomnianymi zaburzeniami w obrębie dróg żółciowych.

Rozmaryn lekarski to roślina ceniona w medycynie, kosmetologii, a także kuchni. Przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwbólowe właściwości rozmarynu są przedmiotem ciągłych badań, które w przyszłości być może pozwolą w sposób bardziej pełny ocenić wpływ rozmarynu na stan zdrowia oraz skóry. Obecnie, rozmaryn spożywany jest głównie przy niestrawności oraz dolegliwościach mięśniowo-stawowych. Istotną zaletą tej rośliny jest wysokie bezpieczeństwo jej stosowania.