Flawonoidy – co to takiego, gdzie jest ich najwięcej, przykłady

Flawonoidy- co to?

Flawonoidy to organiczne związki chemiczne należące do polifenoli, które są wtórnymi metabolitami roślinnymi. Jeśli chodzi o ich budowę chemiczną, to charakteryzują się one podobną strukturą bazową. Ze względu na różnice w budowie grup pobocznych związki flawonoidowe dzieli się na: 

·         Flawanony (naryngenina, naryngina, hesperetyna, hesperedyna)- występują głównie w selerze, pietruszce, cytrusach, mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne,

·         Flawanole (epikatechina, epigallokatechina, katechina)- występują w zielonej herbacie, winie, kakao, znane są z silnych właściwości antyoksydacyjnych,

·         Flawony (apigenina, diosmetyna, luteolina)- przeczytaj: czym są flawony,

·         Izoflawony (daidzeina, genisteina)- znajdują się głównie w soi i roślinach strączkowych, działają jak fitoestrogeny, korzystnie wpływając na gospodarkę hormonalną; przeczytaj: w czym są izoflawony,

·         Flawonole (kwercetyna, kemferol, mirecytyna, fisteina, morina)- obecne w cebuli, jabłkach, herbacie, wzmacniają naczynia krwionośne,

·         Antocyjany (cyjanidyna, pelargonidyna, malwidin)- odpowiadają za czerwoną, niebieską i fioletową barwę owoców, np. jagód, aronii, wiśni, wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają wzrok.

Niektóre flawonoidy (izoflawony), podobnie jak lignany , zalicza się do fitoestrogenów. Są to związki pochodzenia roślinnego, które mimo różnej budowy działają podobnie do estrogenów, chociaż znacznie słabej. Do klasy fitoestrogenów zalicza się również stilbeny, w tym silny antyoksydant- resweratrol.

Związki flawonoidowe występują powszechnie w liściach, kwiatach, owocach i nasionach roślin. Dotychczas opisano ich już około 4000. Po co rośliny wytwarzają flawonoidy? Pełnią one wiele biologicznych funkcji, m.in. nadają im barwę (od żółtej w owocach cytrusowych po granatową w owocach jagodowych), chronią je przed promieniowaniem UV, działają jako naturalne przeciwutleniacze, czy wspomagają odporność roślin na patogeny, a dodatkowo mogą pełnić funkcje hormonów roślinnych, regulatorów wzrostu i kofaktorów wielu reakcji enzymatycznych. Ze względu na ich bardzo cenne właściwości dla roślin zaczęto doszukiwać się korzystnego działania na organizm ludzki, tym bardziej, że skoro związki te występują licznie w świecie roślin, stanowiąc ważny element codziennej diety. Zarówno w badaniach in vitro jak i in vivo udowodniono, że flawonoidy mają ogromne znaczenie prozdrowotne – chronią komórki przed stresem oksydacyjnym, wzmacniają naczynia krwionośne, wykazują właściwości przeciwzapalne i przeciwnowotworowe, a także wiele innych działań.

Flawonoidy- właściwości i działanie

Ze względu na szeroki zakres biologicznego działania, flawonoidy są bardzo ciekawą grupą związków występujących naturalnie w środowisku roślinnym, a tym samym podlegają one licznym badaniom naukowym. Struktura chemiczna i obecność różnych grup w ich cząsteczkach sprawia, że wykazują dużą aktywność i w różny sposób oddziałują na metabolizm komórkowy. Flawonoidy działanie:

·         Antyoksydacyjne- aktywność antyoksydacyjna flawonoidów odbywa się dzięki różnym mechanizmom działania, m.in. wychwytywaniu wolnych rodników tlenowych i ich reaktywnych form oraz hamowania ich wytwarzania w komórkach. Dodatkowo pośrednio mogą one chelatować jony metali przejściowych, przerywać kaskadę reakcji wolnorodnikowych i ochraniać niskocząsteczkowe antyoksydanty. Tego typu działanie ma ogromne znaczenie w  leczeniu stanów zapalnych, miażdżycy, cukrzycy, jak również w przypadku pacjentów onkologicznych. Ponadto flawonoidy (kwercetyna i rutyna) wykazują działanie ochronne na witaminy C i E oraz mogą zwiększać stabilność błon biologicznych (genisteina). Warto zwrócić uwagę, że w określonych warunkach flawonoidy mogą wykazywać również działanie prooksydacyjne i cytotoksyczne w komórkach.

·         Przeciwzapalne- hamują aktywności 5-lipooksygenazy (5-LOX) i cyklooksygenazy (COX, zwłaszcza COX-2), blokując tym samym kaskadę stanu zapalnego, m.in. kwercetyna galangina, apigenina, naryngenina, baikaleina. Podczas reakcji zapalnej dochodzi do powstawania dużych ilości reaktywnych form tlenu, które mogą uszkadzać włókna kolagenowe i niszczyć naczynia krwionośne. Temu procesowi również zapobiegają fawonoidy, poprawiając znacznie stan naczyń.

·         Przeciwalergiczne- oddziałują na komórki układu immunologicznego. Przykładami flawonoidów o właściwościach przeciwalergicznych są kwercetyna i luteolina, bajkaleina, które oprócz obniżania syntezy mediatorów zapalnych hamują również uwalnianie histaminy z mastocytów. Inny flawonoid- hispidulina może znaleźć zastosowanie u pacjentów leczących się na astmę, ponieważ działa rozluźniająco na mięśnie tchawicy.

·         Estrogenne- podobieństwo budowy flawonoidów (głównie izoflawonów, np. genisteiny czy daidzeiny) do estrogenów sprawia, że wykazują one wysokie powinowactwo do receptorów estrogenowych α występujących głównie w gruczole sutkowym, endometrium czy jajnikach i receptorów β w mózgu, nerkach, naczyniach krwionośnych, płucach i kościach. Obecnie izoflawony wykorzystuje się głównie w łagodzeniu objawów i następstw menopauzy. 

Ze względu na powyższe właściwości flawonoidy mogą być szeroko wykorzystywane w medycynie, zarówno w profilaktyce wielu schorzeń, jak i w łagodzeniu ich objawów. Mechanizmy tych efektów są w wielu przypadkach bardzo złożone i rzadko kiedy bazują tylko na jednej ścieżce aktywności. Mowa tutaj o korzystnych efektach stosowania flawonoidów u pacjentów onkologicznych, zmagających się z miażdżycą, nadciśnieniem, stanami zapalnymi, chorobami autoimmunologicznymi, cukrzycą, słabą odpornością i skłonności do nawracających infekcji wirusowych i bakteryjnych, z wysokim ryzykiem chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, Parkinsona), jak również kobiet w okresie menopauzy.

Flawonoidy gdzie występują?

Flawonoidy występują w wielu produktach pochodzenia roślinnego, zarówno tych świeżych, jak i przetworzonych. Dlatego też najlepszym ich źródłem jest codzienna dieta, w tym taka bogata w warzywa i owoce, tj. cebulę, pomidory, paprykę, brokuły, owoce cytrusowe, jabłka, jagody, czarne porzeczki oraz winogrona. Związki flawonoidowe występują również w niektórych zbożach, nasionach roślin strączkowych, przyprawach (mięta, oregano, lubczyk, moringa, szafran), a także w czerwonym winie, herbacie (zwłaszcza zielonej), kawie i kakao. 

Bogatym źródłem flawonoidów są czerwone wino i sok z grejpfruta, a także gorzka, ciemna czekolada z zawartością kakao powyżej 70%. 

Wiele badań pokazuje, że dieta bogata w związki flawonoidowe korzystnie wpływa na łagodzenie objawów chorób układu krążenia i zmniejsza śmiertelność spowodowaną incydentami sercowo-naczyniowymi. Dlatego też, aby zmniejszyć ryzyko występowania wielu chorób cywilizacyjnych, do których można zaliczyć m.in. miażdżycę, cukrzycę, nadciśnienie należy do codziennego menu wprowadzać duże ilości warzyw, owoców, a także innych produktów bogatych we flawonoidy. Jeśli dieta jest jednak uboga w te składniki, można rozważyć właściwą suplementację.

Flawonoidy w kosmetyce i suplementach diety i lekach

Ze względu na swoje udowodnione działanie wiele związków flawonoidowych, wyizolowanych w odpowiedni sposób, znajduje się w składzie leków, suplementów i kosmetyków. Sporo aptecznych specyfików pochodzenia roślinnego bogatych jest w cały zestaw flawonoidów, ponieważ zawiera roślinne ekstrakty bogate w te związki, np. wyciągi z kwiatostanu i owoców głogu, kwiatu bzu czarnego, kwiatostanu lipy, z grejpfruta. Alternatywę stanowią również zawierające flawonoidy zioła do zaparzania, tj. herbaty i zioła sypkie. 

W jakich preparatach można znaleźć związki flawonoidowe? W składzie produktów wzmacniających naczynia krwionośne obecne są zwykle rutyna, diosmina, hesperydynę, natomiast w tych wspomagających wątrobę- sylimaryna. Co więcej, izoflawon– genisteina znajduje się wśród składników wykorzystywanych w profilaktyce i łagodzeniu objawów menopauzy. Również preparaty na skórę i paznokcie zawierają w swoim składzie oprócz szeregu witamin i minerałów także flawonoidy. Najbardziej charakterystyczna jest izokwercytyna, zawarta w liściach skrzypu. Preparatów bogatych w związki flawonoidowe jest znacznie więcej- kto nie zna wapna na alergię z kwercetyną, a w czasie przeziębienia nie sięgał po rutynę z witaminą C? Szerokie spektrum aktywności sprawia, że apteczne półki są pełne preparatów zawierających flawonoidy. Należy jednak pamiętać, że jeśli chodzi o suplementację, powinna być ona rozważna, nawet jeśli chodzi o tego typu korzystnie działające składniki, a gdy nie ma wskazań medycznych, podstawowym źródłem flawonoidów powinna być zróżnicowana i zbilansowana dieta. 

Flawonoidy znalazły swoje zastosowanie również jako składniki kosmetyków. Ze względu na silne działanie antyoksydacyjny, zabezpieczenie przed degradacją kwasu hialuronowego, korzystny wpływ na syntezę kolagenu, a także ochronę tego białka przed niszczeniem, sprawdzają się jako składniki preparatów do pielęgnacji suchej i dojrzałej cery. Efekty stosowania kosmetyków z flawonoidami pozwalają wygładzić skórę, zmiękczyć naskórek i dodać cerze blasku. Kwercetyna czy hesperydyna znalazły zastosowanie w kremach do cery naczynkowej. Ich korzystny wpływ na naczynia krwionośne pozwala wzmocnić je i zniwelować powstawania mało estetycznych pajączków i zaczerwienień. 

Co to są flawonoidy? Chciałoby się powiedzieć- naturalne panaceum na wiele schorzeń. Oczywiście jest w tym trochę prawdy, ale podczas ich stosowania należy zachować przede wszystkim umiar i rozwagę, pamiętając, że ich głównym źródłem jest pożywienie. Sięganie po leki i suplementy zawierające wybrane flawonoidy powinna odbywać się w określonych przypadkach, a w niektórych sytuacjach pod kontrolą lekarza.