Arcydzięgiel litwor – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Jak wygląda arcydzięgiel? Charakterystyczne cechy rośliny

Arcydzięgiel lekarski (Angelica archangelica L.) znany jest również pod wieloma różnymi nazwami, m.in.: litwor, angelika, dzięgiel lekarski, anielskie ziele, anielski korzeń, ziele św. Ducha. Należy do rodziny selerowatych (Apiaceae L.). Jako dziko rosnącą roślinę spotkać go można głównie w Sudetach i Karpatach. Należy jednak pamiętać, że w Polsce podlega on częściowej ochronie. Jest rośliną dwuletnią, a dopóki nie zakwitnie i nie wyda owoców, może być nawet kilkuletnia. W pierwszym roku wytwarza długie, ciemnozielone, podwójne lub potrójne liście. Natomiast w drugim roku niemal dwu metrową łodygę z pędami kwiatostanowymi. Roślina kwitnie od maja to lipca, dając seledynowe kwiaty. 

Kłącze arcydzięgla jest krótkie, pofałdowane, koloru brunatnego, a wewnątrz białe i gąbczaste. Wychodzi  niego system korzeniowy osiągający, w zależności od rodzaju gleby 20-40 cm głębokości. Zarówno kłącze jak i korzenie stanowią surowiec farmakopealny, wykorzystywany szeroko w medycynie. Zbiorów na obszarach standaryzowanych plantacji dokonuje się późną jesienią, gdy temperatura przy gruncie spada do około 4°C. Następnie kłącza i korzenie oczyszcza się i suszy w temperaturze 30–35°C. Gotowy susz standaryzowany jest na zawartość olejku eterycznego, nie powinna być ona niższa niż 1,15% oraz zanieczyszczeń w formie pozostałych części rośliny.  

Dzięgiel litwor to roślina bogata w różnego rodzaju substancje chemiczne, które warunkują jej właściwości. Najbardziej cenione są kumaryny (m.in. ostol, ostenol, umbeliferon, pragolaryna), furanokumaryny (m.in. angelicyna, archangelikanina, imperatoryna, bergapten, izopimpinelina, ostrutol, ksantotoksol) oraz terpeny. Te ostatnie oznacza się głównie w olejku pozyskiwanym  z kłącza, korzeni lub nasion. Mowa tutaj m.in. o takich związkach jak: α i β-pinen, 3-karen, limonen, α i β-felandren, kamfen, sabinen, mircen, β-o-cymen, p-cymen. Zawartość poszczególnych substancji w olejku zależy od miejsca pochodzenia rośliny, jej odmiany i części rośliny, z której wydestylowano olejek. 

Olejek z korzeni arcydzięgla szeroko wykorzystywany jest w przemyśle perfumeryjnym jako stabilizator zapachu. Sam charakteryzuje się piżmową nutą zapachową, która odpowiednio wzmacniana jest poprzez 24-godzinną destylację.

Niektóre związki zawarte w roślinie warunkują również jej działanie fototoksyczne. Zalicza się do nich głównie ksantotoksynę i bergaptol, które łączą się z zasadami pirymidynowymi DNA w komórkach skóry pod wpływem promieniowania UVB. 

Arcydzięgiel właściwości i wpływ na organizm

W lecznictwie wykorzystywany jest zarówno sproszkowany surowiec- arcydzięgiel korzeń, jak również jego ekstrakty oraz olejek eteryczny. Ich właściwości prozdrowotne są znane od lat i szeroko były wykorzystywane również w medycynie ludowej. Arcydzięgiel właściwości lecznicze:

·         Pobudza układ trawienny- wzmaga wydzielanie śliny, soków oraz enzymów trawiennych, działa wiatropędnie oraz normalizuje fermentację pokarmów w jelitach. Arcydzięgiel często zawierają leki bez recepty wspomagające trawienie oraz takie pobudzające apetyt.

·         Chroni wątrobę przed działaniem wolnych rodników- za takie działanie odpowiada kumaryna ostol.

·         Działa spazmolitycznie w mechanizmie blokowania kanałów wapniowych.

·         Wzmaga wydzielanie potu i działa moczopędnie, co wspomaga w odtruwaniu organizmu. 

·         Działa ochronnie na układ nerwowy, a do tego angelicyna wykazuje efekty uspokajające. Jako dodatek do kropli wykazuje efekt nasenny. Olejek eteryczny i zawarte w nim imperatoryna oraz ostol działają przeciwdrgawkowo, a imperatoryna i izoimperatoryna- przeciwlękowo. Dodatkowo ekstrakt z arcydzięgla poprawia objawy behawioralne i psychiczne związane z demencją i chorobą otępienną.

·         Obniża ciśnienie tętnicze krwi- angelicyna i ostol mogą powodować uwalnianie tlenku azotu i tym samym rozszerzać naczynia krwionośne. Ten sam mechanizm działania sprawia, że arcydzięgiel wykorzystywany jest jako środek na erekcję.

·         Działa przeciwnowotworowo- angelicyna indukuje rozpad komórek rakowych raka wątroby oraz hamuje wzrost i przerzuty w przypadku niedrobnokomórkowego raka płuc.

·         Łagodzi bóle stawów, mięśni i nerwobóle- wykorzystuje się okłady z wyciągów wodnych i alkoholowych oraz olejku arcydzięglowego. Zmniejszają one wrażliwość zakończeń nerwowych na bodźce

·         Działa przeciwkaszlowo i przeciwastmatycznie- wykorzystuje się inhalacje parowe z olejku eterycznego z korzenia arcydzięgla. 

·         Zwalcza niektóre szczepy bakteryjne (tj. E. Faecalis, C. Dificile, C. Perfringens, E. Limosum, P. Anaerobius) oraz grzyby (Candica albicans), oszczędzając przy tym bifidobakterie i pałeczki kwasu mlekowego. Takie efekty działania wykazuje olejek eteryczny.

·         Hamuje rozwój niektórych dermatofitów, generujących choroby skórne- furanokumaryny zawarte w olejku eterycznym.

·         Działa przeciwwirusowo – ekstrakt imperatoryny i felopteryny redukuje replikację wirusa opryszczki pospolitej typu 1, a metylowe pochodne angelicyny działają przeciw wirusom Ebola, Zika, Marburg.

·         Działa profilaktycznie w przypadku osteoporozy- ostol. 

·         Hamuje efekty fotostarzenia się w skórze blokując degradację kolagenu.

·         Pomocniczo wspomaga leczenie odwykowe u osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków i nikotyny. 

Dzięgiel właściwości lecznicze ma niezwykle szerokie, a działanie poszczególnych związków w wielu przypadkach stanowiło impuls dla badaczy do syntezy pochodnych substancji o jeszcze szerszym wykorzystaniu w medycynie.

Korzeń arcydzięgla przeciwwskazania do stosowania i ewentualne skutki uboczne 

Arcydzięgiel lekarski to zioło lecznicze o bardzo korzystnym wpływie na organizm, ale nie jest ono wskazane dla wszystkich. Jakie są przeciwwskazania do stosowania arcydzięgla? Są to głównie zapalenie kłębuszków nerkowych, zapalenie wyrostka, ostry nieżyt żołądka i jelit, zaawansowana choroba wrzodowa. Unikać preparatów zawierających arcydzięgiel powinny również kobiety w ciąży oraz w trakcie menstruacji, ponieważ pomoże on wywoływać skurcze macicy. Pojawiają się również interakcje pomiędzy stosowaniem arcydzięgla i leków przeciwzakrzepowych, których skutkiem mogą być krwawienia. Ze względu na działanie fototoksyczne nie zaleca się sięgania po arcydzięgiel osobom przebywającym na słońcu i korzystającym z zabiegów laserowych. Po zastosowaniu sypkich ziół, olejku lub ekstraktów z rośliny mogą pojawić się różnego rodzaju niepożądane efekty. Arcydzięgiel skutki uboczne występujące najczęściej to:

·         Nadwrażliwość na promieniowanie UV, objawiające się świądem i pieczeniem skóry, a u szczególnie wrażliwych osób nawet wysypką czy pęcherzami. 

·         Problemy gastryczne, tj. nudności, wymioty, brak łaknienia oraz ból głowy i bezsenność. 

Korzeń arcydzięgla właściwości prozdrowotne ma niezwykle bogate. Doceniane są one już od wielu lat, ponieważ roślina ta była bardzo popularnym środkiem na wiele schorzeń w medycynie ludowej. Nic dziwnego, że również dzisiaj arcydzięgiel znajduje się w wielu preparatach dostępnych w  aptekach. Są to zarówno leki i suplementy wspomagające trawienie, układ nerwowy, odpornościowy czy procesy detoksykacyjne. Warto zatem sięgać po to występujące również w Polsce panaceum, zachowując przy tym rozwagę i ostrożność.