Żelazo – właściwości, normy, rola w organizmie

Funkcje żelaza w organizmie

Za co odpowiada żelazo w organizmie? Żelazo jest jednym z mikroelementów, który wywiera istotny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka. Jego najważniejszą funkcją jest udział w procesie oddychania. Jony żelaza stanowią składnik hemu, czerwonego barwnika krwi, który jest jednym z elementów wchodzących w skład hemoglobiny. Każda cząsteczka hemoglobiny może przenosić 4 cząsteczki tlenu. Żelazo w organizmie bierze więc udział w dostarczaniu tlenu do komórek – tlen jest przyłączany do hemoglobiny w płucach, a następnie transportowany i uwalniany do poszczególnych tkanek.

Właściwości żelaza nie ograniczają się jedynie do procesu oddychania. Pierwiastek ten wchodzi również w skład mioglobiny. Jest to białko, które w przeciwieństwie do hemoglobiny, nie występuje we krwi, a w mięśniach. Dokładniej, mioglobinę znajdziemy w mięśniach szkieletowych i mięśniach serca. Funkcją tego białka jest magazynowanie tlenu. Każda cząsteczka mioglobiny jest zdolna do przyłączenia 1 cząsteczki tlenu. Gdy zachodzi potrzeba, tlen zostaje uwolniony z białka.

Żelazo – za co odpowiada jeszcze ten pierwiastek? Bierze on udział w licznych przemianach zachodzących w organizmie. Przykładowe funkcje żelaza to:

• wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego,
• ochrona komórek przed wolnymi rodnikami,
• udział w syntezie DNA,
• uczestniczenie w procesie wytwarzania wysokoenergetycznych wiązań ATP,
• udział w procesie rozwoju i różnicowania się komórek nerwowych, co wpływa na zdolność do uczenia się i inne procesy poznawcze,
• wpływ na proces metabolizmu cholesterolu,
• udział w neutralizacji szkodliwych związków w wątrobie,
• wpływ na przemiany hormonów tarczycy,
• udział w syntezie neuroprzekaźników, takich jak serotonina czy noradrenalina – rolą neuroprzekaźników, jak sama nazwa wskazuje, jest przekazywanie sygnałów, informacji między komórkami nerwowymi,
• udział w syntezie włókien kolagenowych.

Rola żelaza w organizmie jak widać jest bardzo złożona. Wpływa ono na wiele istotnych procesów. Oddziałuje nie tylko na wydolność fizyczną, ale także na stan psychiczny. Utrzymywanie odpowiedniego poziomu żelaza we krwi jest więc niezbędne dla zachowania zdrowia. Bez odpowiedniej podaży tego związku, organizm nie jest w stanie efektywnie funkcjonować.

Żelazo w organizmie – w jakiej postaci występuje?

Żelazo  w organizmie występuje głównie w postaci związanej. Ok. 70% łącznej zawartości żelaza znajduje się w hemoglobinie. W hemie obecny jest dwuwartościowy jon żelaza. Ok. 5-10% tego pierwiastka znajdziemy w mioglobinie, a 1% wiąże się z transferryną, czyli białkiem, którego rolą jest transportowanie żelaza w osoczu. Żelazo wiąże się też z innymi białkami, takimi jak chociażby powszechnie znana ferrytyna. Posiada ona zdolność magazynowania żelaza. Obecna jest głównie w wątrobie, śledzionie oraz szpiku kostnym. Ferrytyna jest jednym ze wskaźników, na podstawie którego oceniamy zawartość żelaza w organizmie.

Główną rolą żelaza w organizmie jest udział w procesie oddychania komórkowego. Większość żelaza znajduje się w hemoglobinie, której cząsteczka jest zdolna do przenoszenia 4 cząsteczek tlenu. Żelazo umożliwia więc dostarczanie tlenu do tkanek, umożliwiając im tym samym efektywne funkcjonowanie.

Wiemy już na co pomaga żelazo i jaka jest jego rola w organizmie. U dorosłej osoby znajduje się ok. 3-4 g tego pierwiastka. Większość z tej puli jest wykorzystywana na bieżące potrzeby organizmu. Mniejsza część stanowi tzw. rezerwę. Zostaje ona uwolniona, jeśli poziom żelaza jest byt niski, aby organizm mógł prawidłowo funkcjonować.

Norma żelaza w organizmie – ile żelaza potrzebujemy?

Norma żelaza, którą zaleca się spożywać, różni się w zależności od wieku, płci i ogólnego stanu zdrowia. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta w okresie ciąży, co jest związane z procesem formowania się łożyska czy chociażby potrzebami wzrastającego płodu. Normy żelaza zostały ustalone na następującym dziennym poziomie:

• 11 mg - u niemowląt w drugim półroczu życia. Młodsze dzieci korzystają z zapasów żelaza zgromadzonych jeszcze w czasie życia płodowego,
• 7 mg – u dzieci w wieku 1-3 lata,
• 10 mg – u dzieci w wieku 4-9 lat,
• 10 mg – u chłopców w wieku 10-12 lat,
• 12 mg – u chłopców w wieku 13-18 lat,
• 10 lub 15 mg – u dziewcząt w wieku 10-12 lat. Rozbieżność wynika tutaj z możliwości wystąpienia menstruacji. Jeśli dziewczynka nie ma jeszcze miesiączki, zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi 10 mg, natomiast jeśli zaczęła już miesiączkować, zaleca się spożywać 15 mg żelaza na dobę,
• 15 mg – u dziewcząt w wieku 13-18 lat,
• 10 mg – u dorosłych mężczyzn,
• 18 mg – u kobiet w wieku 19-50 lat,
• 10 mg – u kobiet w wieku >50 lat,
• 27 mg – u kobiet w ciąży,
• 10 mg – u kobiet w okresie karmienia piersią, u których nie powróciła jeszcze miesiączka.

Normy żelaza, jak widać, są dość mocno zróżnicowane. U kobiet, zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest większe z racji comiesięcznej utraty krwi podczas menstruacji. W okresie nastoletnim  również konieczne jest dostarczanie do organizmu większej ilości żelaza z uwagi na intensywny wzrost i rozwój. Czasami wątpliwości wzbudza stosunkowo niska norma żelaza dla kobiet karmiących piersią. Należy jednak zaznaczyć, że odnosi się ona do kobiet karmiących, przed powrotem miesiączki. Czas ten jest bardzo indywidualny i u każdej mamy karmiącej może być inny. Jeśli mama karmi piersią i nie ma jeszcze miesiączki, zaleca się spożywać dziennie 10 mg żelaza. Jeśli natomiast krwawienie powróci, to mimo utrzymania karmienia piersią, zapotrzebowanie na żelazo wzrasta do poziomu sprzed ciąży (u dorosłych kobiet wynosi ono znów 18 mg na dobę).

Norma żelaza we krwi

Poziom żelaza – norma, czyli prawidłowy zakres w którym powinna mieścić się ilość żelaza w organizmie, w każdym laboratorium może być nieco inna. Zazwyczaj, dotycząca żelaza norma mieści się w zakresie 60-180 µg/dl. Wykonując badanie poziomu żelaza warto jednak zwrócić uwagę na wskazane wartości referencyjne, które mogą różnić się między poszczególnymi placówkami.

Żelazo – norma µg/dl może nieco różnić się w zależności od laboratorium w którym wykonywane jest badanie. Zazwyczaj, wartości referencyjne mieszczą się w zakresie 60-180 µg/dl. Wynik poniżej lub powyżej tego zakresu może wymagać rozszerzenia diagnostyki.

Żelazo we krwi – norma lub wynik wykraczający poza prawidłowe wartości, powinny być analizowane indywidualnie, w kontekście konkretnego pacjenta. Oznaczenie samego stężenia żelaza we krwi nie jest bowiem wystarczające do tego, aby na tej podstawie postawić diagnozę. Zazwyczaj konieczne jest też przeprowadzenie dodatkowych badań, na podstawie których można wyciągnąć bardziej precyzyjne i wiarygodne wnioski dotyczące stanu zdrowia pacjenta. Analizowana jest morfologia krwi obwodowej, stężenie hemoglobiny czy też poziom hematokrytu. Lekarz może zlecić również inne badania, takie jak chociażby stężenie transferryny.

Żelazo powyżej normy lub poniżej prawidłowych wartości na pewno wymaga bliższego przyjrzenia się tym nieprawidłowościom. Szczególnie, jeśli rozbieżności są dość znaczące. Często zlecana jest wówczas bardziej szczegółowa diagnostyka. Przekroczenie normy żelaza we krwi może mieć różne przyczyny. Może świadczyć o nadmiernym wchłanianiu żelaza z przewodu pokarmowego (hemochromatoza) czy też niedokrwistości wynikającej z nieprawidłowego wykorzystania żelaza przez organizm.

Żelazo – na co pomaga?

Żelazo – właściwości tego pierwiastka zostały dokładniej opisane we wcześniejszej części artykułu. Żelazo wpływa na odporność, wydolność fizyczną i psychiczną. Oddziałuje też na stan skóry, włosów oraz paznokci. Jest niezbędnym związkiem do wielu procesów metabolicznych. Jeśli w organizmie brakuje tego pierwiastka, można sięgnąć po odpowiednie preparaty z żelazem. Suplementy z żelazem (np. Novativ Ferridium Chela+, Szelazo+SR) uzupełniają dietę w ten składnik. W przypadku rozpoznania niedoboru żelaza, zalecane jest stosowanie leku z żelazem (np. Ascofer), który pomoże przywrócić jego prawidłowy poziom. Preparaty z żelazem można stosować również w okresach, w których zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy rośnie i trudno jest zaspokoić je tradycyjnymi posiłkami.

Żelazo – witamina C zwiększa jego wchłanianie z przewodu pokarmowego. Dlatego też, w wielu preparatach z żelazem obecny jest również kwas askorbinowy.

Prawidłowy poziom żelaza w organizmie u osób zdrowych można utrzymać odpowiednią, zdrową, zróżnicowaną dietą. Związek ten znajduje się naturalnie w wielu produktach spożywczych. Mimo tego, niedobór żelaza występuje dość powszechnie. Niebezpieczny jest również nadmiar tego związku w organizmie. Regularne badania ogólne pomagają kontrolować stan zdrowia i odpowiednio wcześnie wykryć ewentualne odchylenia od normy.