Prawidłowe ciśnienie i puls u dziecka – jak wykonać pomiar i jak interpretować wyniki?

Kiedy mierzy się ciśnienie u dzieci?

Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego rekomenduje, aby w ramach badań przesiewowych mierzyć ciśnienie krwi dzieciom powyżej 3. roku życia co najmniej raz w roku na rutynowej wizycie u pediatry lub gdy maluchowi towarzyszy jakiś problem zdrowotny, np. infekcja.  Takie postępowanie ma na celu wczesne wykrycie u dzieci i młodzieży nieprawidłowości związanych z ciśnieniem krwi. Problem związany z jego zbyt wysokimi parametrami wbrew pozorom nie dotyczy tylko dorosłych. Coraz częściej przytrafia się również młodszym pacjentom. Znaczącymi czynnikami ryzyka zwiększającymi liczbę dzieci z wysokim ciśnieniem krwi, a nawet z koniecznością leczenia nadciśnienia jest wzrost częstości występowania w tej grupie wiekowej otyłości i cukrzycy.

U maluchów poniżej 3. roku życia nie prowadzi się profilaktycznych pomiarów ciśnienia krwi. Wykonuje się je jedynie w określonych sytuacjach.

Do których zaliczyć można:

• wcześniactwo,
• niską masę urodzeniową dziecka,
• leczenie na oddziale intensywnej terapii malucha w okresie okołoporodowym,
• wady wrodzone,
• nawracające infekcje układu moczowego i/lub nerek,
• wykonaną u dziecka transplantację lub przeszczep,
• nowotwór,
• wzrost ciśnienia śródczaszkowego,
• schorzenia związane z występowaniem nadciśnienia tętniczego (np. stwardnienie guzowate),
• pojawienie się objawów nadciśnienia tętniczego, m.in. krwotoki z nosa, bóle głowy, obniżona wydolność fizyczna, duszność, problemy z koncentracją, zaburzenia neurologiczne czy obniżony nastrój.

Jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie krwi u dziecka?

Nie jest prosto zmierzyć dziecku ciśnienie w gabinecie lekarskim. Aby wynik był miarodajny należy zwrócić uwagę na kilka ważnych aspektów:

• pomiar wykonujemy w pozycji siedzącej, wyjątek stanowią niemowlęta, u których dopuszcza się pomiar ciśnienia w pozycji leżącej,
• ramię powinno być całkowicie odkryte, ułożone w pozycji odwiedzionej i znajdować się na wysokości serca dziecka; zwykle wybiera się do badania prawą kończynę,
• dziecko musi być spokojne, najlepiej po kilkunastu minutach odpoczynku w pozycji siedzącej z opartymi plecami, natomiast u niemowląt pomiary najlepiej wykonywać po przebudzeniu się malucha,
• aby móc interpretować wynik zmierzonego ciśnienia należy wykonać 3 pomiary w czasie jednej wizyty lekarskiej zachowując 1-2 minutowe przerwy i wyciągnąć z nich średnią wartość,
• ważny jest odpowiedni dobór mankietu do obwodu ramienia dziecka, ponieważ zbyt wąski mankiet może zawyżać odczyt, a zbyt szeroki może go zaniżać, generalnie przyjmuje się następujące wymiary mankietów: dla noworodków – 4x8 cm, dla niemowląt 6x12 cm, dla dzieci 9x18 cm,
• do badań profilaktycznych dopuszcza się powszechnie dostępne, automatyczne ciśnieniomierze oscylometryczne, dla potwierdzenia wyniku, np. gdy pierwsze pomiary wychodzą zbyt wysokie lekarz powinien wykonać pomiar metodą osłuchową.

Jakie ciśnienie powinno mieć dziecko?

Normy ciśnienia u dzieci odbiegają od tych przyjętych dla osób dorosłych. Wartości te są znacznie niższe, ale trzeba wiedzieć czy prawidłowe. Do 16. roku życia obowiązuje całkiem inna klasyfikacja biorąca pod uwagę wiek dziecka, jego wzrost i płeć. Po uzyskaniu średniej z 3 pomiarów ciśnienia w warunkach gabinetowych lub domowych odczytuje się wartości na dedykowanych każdej płci siatkach centylowych. Ogólnie rzecz ujmując prawidłowe ciśnienie u dzieci powinno być poniżej 90 centyla. Dotyczy to zarówno ciśnienia skurczowego jak i rozkurczowego.

Taka interpretacja wyników pozwala uwzględnić wiele zmiennych. Właściwe wartości ciśnienia w tej samej grupie wiekowej dzieci będą inne w zależności od masy i wzrostu dziecka, co również według obecnych norm uwzględnia się na siatkach centylowych. Daje to najlepszy obraz pozwalający monitorować rozwój fizyczny dziecka. Co za tym idzie prawidłowe ciśnienie u dziecka 6 lat, które wzrostowo i wagowo mieści się w 50 centylu będą nieco inne niż dla  dziecka w tym samym wieku, ale w 90 centylu.

Bardzo mocno uśrednione normy ciśnienia w grupie pacjentów dziecięcych są następujące:

• noworodki – 60–95/30–60 mmHg,
• niemowlęta – 90/60 mmHg,
• dzieci 1-6 – 95/60 mmHg,
• dzieci od 7. r.ż – 100/60 mmHg,
• młodzież do 16. r.ż. – 110/70 mmHg

Należy pamiętać jednak, że każdy z uzyskanych wyników podlega interpretacji lekarskiej. Niczym dziwnym jest, że prawidłowe ciśnienie u dziecka 8 lat nieco różni się od wartości uzyskanych u 10 latka mimo, że są oni na podobnym poziome rozwojowym. Inne wyniki będą też pomiędzy dziewczynkami i chłopcami.

Przekroczone normy ciśnienia u dzieci – czy to nadciśnienie?

Wartości ciśnienia w granicach 90-95 centyla uznawane są jako ciśnienie prawidłowe wysokie. W tej grupie pacjentów wprowadzić należy regularne kontrole ciśnienia krwi. W ich przypadku występuje również zwiększone ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego w wieku dorosłym.

Mimo uproszczonych schematów wyniki indywidualnych pomiarów ciśnienia u dzieci i młodzieży są niekiedy trudne w interpretacji i powinny podlegać konsultacji lekarskiej. U pacjentów w tej grupie wiekowej z otyłością, nadwagą, wysokich czy też uprawiających sport wyniki mogą być zawyżone, co w rezultacie przeprowadzenia dalszych testów nie świadczy o nadciśnieniu.

Trzeba wziąć pod uwagę, że nadciśnienia u dziecka nie diagnozuje się na 1 wizycie lekarskiej. Trzeba wykluczyć na pewno jego stres związany z samą wizytą w gabinecie (tzw. nadciśnienie białego fartucha).

Nadciśnienie tętnicze u dzieci diagnozuje się przy następujących parametrach:

• 1. stopnia — wartości ciśnienia krwi między 95. a 99. centylem + 5 mm Hg
• 2. stopnia — wartości ciśnienia krwi wyższe od 99. centyla + 5 mm Hg

W następnej kolejności równolegle szuka się przyczyn wystąpienia wysokich wartości ciśnienia u dziecka, ocenia się dodatkowe czynniki ryzyka powikłań sercowo – naczyniowych i ewentualnie wczesnych powikłań narządowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, nerek i układu krążenia. W tym celu dziecko powinno mieć wykonane szeroki panel badań krwi, moczu, USG jamy brzusznej, badanie dna oka, echo serca , a nawet gdy istnieją przesłanki badanie toksykologiczne.

Puls u dziecka – normy, pomiar

Puls (tętno), czyli liczba uderzeń serca na minutę, to obok ciśnienia tętniczego parametr pozwalający zobrazować kondycję układu sercowo – naczyniowego. Gdy jego wartość jest zbyt wysoka i utrzymuje się to przez dłuższy czas może wzbudzić niepokój.

Prawidłowy puls dla dzieci i młodzieży mieści się w następujących granicach.

• Noworodki: 120 – 160 uderzeń/min
• Niemowlęta: 100 – 160 uderzeń/min
• Dzieci 1-6 lat: 80 – 120 uderzeń/min
• Dzieci w wieku szkolnym: ok. 100 uderzeń/min
• Młodzież od 13. r.ż.: ok. 70 uderzeń/min

W jaki sposób można zmierzyć tętno u dziecka? Podobnie jak u dorosłego. Pomiar wykonujemy w pozycji siedzącej, po odpoczynku umieszczając palec wskazujący i środkowy na wewnętrznej stronie nadgarstka (w miejscu gdzie znajduje się tętnica promieniowa). Liczy się ilość fal tętna (delikatnych uderzeń) przez 15 sekund, a uzyskany wynik mnoży się razy 4. Dzięki temu uzyskuje się ilość uderzeń serca na minutę. Pomiar skraca się, ponieważ niekiedy minuta to zbyt długo dla malucha, aby mógł spokojnie siedzieć.

Należy pamiętać, że wartość tętna zmienia się w ciągu dnia zależnie od pory, wzrasta po wysiłku fizycznym czy w okresie stresu i niepokoju. Co więcej nieprawidłowe tętno u dziecka to nie tylko jego wartość wykraczająca poza normy, ale także charakter. Dlatego parametr ten podobnie jak w przypadku ciśnienia tętniczego powinien podlegać interpretacji lekarza.

Wyniki ciśnienia krwi u dzieci powinny podlegać konsultacji specjalisty. Obserwuje się znacznie większe rozbieżności dla dzieci w danej grupie wiekowej w zależności m.in. od wzrostu i płci niż w przypadku osób dorosłych. Dlatego też prawidłowe ciśnienie u dzieci 10 lat podaje się w zakresach i interpretuje według określonych siatek centylowych. Warto przypomnieć lekarzowi o profilaktycznych pomiarze ciśnienia i tętna u naszej pociechy. Tego typu działanie pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości.