Czym jest nadciśnienie tętnicze? Objawy, diagnostyka i leczenie nadciśnienia

Ciśnienie tętnicze - normy i pomiar

Serce podczas swojej pracy wytwarza ciśnienie, co pozwala krążyć krwi w naczyniach. Siła nacisku, jaką krew wywiera na ściany tętnic określamy jako ciśnienie tętnicze i to właśnie ta wartość podlega pomiarom dając tym samym obraz stanu zdrowia układu krążenia i nie tylko. Podczas skurczu serca ciśnienie wzrasta (ciśnienie skurczowe) i maleje gdy mięsień sercowy rozkurcza się i ma pauzę (ciśnienie rozkurczowe). Prawidłowo różnica pomiędzy tymi wartościami nie może przekraczać 30 - 50 mmHg. 

Parametr jakim jest ciśnienie tętnicze zależy od wielu czynników. Na jego wartość wpływają m.in. płeć, wiek, wysiłek fizyczny, stres, siła skurczu serca, objętość krążącej w naczyniach krwi oraz opory w naczyniach.

Pomiar ciśnienia należy wykonać właściwie. Co to oznacza?

• do badania należy wykorzystać ciśnieniomierz naramienny, zwykle jest to aparat automatyczny lub półautomatyczny,
• pomiar wykonuje się w pozycji siedzącej opierając plecy, przedramię powinno być położone na stole, dłoń rozluźniona, a ramię ułożone na wysokości serca,
• ciśnienie mierzy się po 15 minutowym odpoczynku, 
• podczas wykonywanego pomiaru w pomieszczeniu powinna panować cisza i spokój, wpływ na wynik ma także to czy jesteśmy po posiłku oraz czy nasz pęcherz jest wypełniony czy pusty, dlatego należy przed badaniem opróżnić pęcherz, a posiłek spożyć po nim,
• średni wynik ciśnienia można uzyskać dokonując 3-krotnego pomiaru w odstępach 1–2 minut.

Rozpoznanie nadciśnienia 

Kiedy mówimy o nadciśnieniu tętniczym? Według WHO wtedy gdy wartość ciśnienia jest równa lub większa od 140/90 mmHg. Chodzi jednak o wartość utrwaloną. Oznacza to, że uzyskana ona została ze średnich pomiarów otrzymanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt lekarskich. Wyjątek stanowią pacjenci u których oznacza się bardzo wysokie ciśnienie, tj. wyższe bądź równe 180/110 mmHg. Jeśli wykluczy się czynniki mogące mieć wpływ na taki wynik (alkohol, stres, silny ból, lęk) wtedy choroba nadciśnieniowa może zostać zdiagnozowana już przy pierwszej wizycie lekarskiej, a odpowiednie leczenie należy wdrożyć od razu. Dla procesu diagnostyki znaczenie mają również wyniki uzyskane przez pacjenta w warunkach domowych, objawy, które u niego występują oraz indywidualne czynniki ryzyka związane z rozwojem nadciśnienia tętniczego. 

Za prawidłowe ciśnienie uznaje się wartości 120–129/80–84 mmHg, za optymalne te poniżej 120/80. Pacjenci z wynikami mieszczącymi się w przedziałach 130–139 i/lub 85–89 mają podwyższone ciśnienie (wysokie prawidłowe). W przypadku tej grupy bardzo ważne jest wdrożenie odpowiedniej diety i zmiana stylu życia, a także częstsze monitowanie wartości ciśnienia. Wszystko to ma na celu zapobieganie rozwojowi nadciśnienia tętniczego w przyszłości.

Jak wygląda klasyfikacja nadciśnienia w zależności od uzyskanych średnich wartości pomiarowych?

• Nadciśnienie tętnicze 1. stopnia 140–159 i/lub 90–99
• Nadciśnienie 2. stopnia 160–179 i/lub 100–109
• Nadciśnienie 3. stopnia ≥ 180 i/lub ≥ 110
• Izolowane nadciśnienie skurczowe ≥ 140 i < 90 (amplituda pomiędzy ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym przekracza 50 mmHg)

Co ciekawe jeśli wzrost ciśnienia następuje jedynie w gabinecie lekarskim, a wartości uzyskane przez pacjenta w warunkach domowych są prawidłowe można stwierdzić u niego nadciśnienie białego fartucha. Na wysoką wartość ciśnienia wpływ mają w takim wypadku emocje i stres związany z wizytą u lekarza. Oczywiście celem dokładnej diagnostyki wprowadza się pacjentowi dodatkowe badania, np. całodobowy monitoring ciśnienia. Problem ten dotyka znacznego odsetka chorych i przysparza wielu problemów diagnostycznych.

Jeśli u pacjenta zdiagnozowano nadciśnienie na podstawie uzyskanych wartości ciśnienia krwi przeprowadza się szereg badań mających na calu ocenę ryzyka wystąpienia powikłań narządowych oraz kontrolę ewentualnych nieprawidłowości w organizmie, które powstały do tej pory na skutek podwyższonego ciśnienia. Podstawowy panel badań obejmuje:

• morfologię krwi,
• stężenie glukozy na czczo lub doustny test obciążenia glukozą,
• stężenie sodu i potasu we krwi,
• stężenie cholesterolu całkowitego, ale również frakcji HDL, LDL i TG,
• stężenie kreatyniny w surowicy i oszacowanie wielkości filtracji kłębuszkowej,
• stężenie kwasu moczowego we krwi,
• stężenie TSH,
• aktywność aminotransferazy alaninowej -ALT (próby wątrobowe),
• badanie ogólne moczu (z oceną osadu moczu),
• ocena albuminurii (test paskowy lub inny),
• 12-odprowadzeniowe badanie EKG.

Jeśli są wskazania dodatkowe to rozpoznanie nadciśnienia tętniczego obejmuje również USG nerek i tętnic szyjnych, echokardiografię, badanie dna oka czy wydalanie sodu i potasu z moczu.

Nadciśnienie - przyczyny

W zależności od przyczyny nadciśnienie tętnicze dzieli się na pierwotne i wtórne. Najpowszechniej występującym jest nadciśnienie pierwotne. Choroba ta nie posiada jednoznacznej przyczyny, ale występuje wiele czynników ryzyka, które sprzyjają jej powstawaniu. Zaliczyć można do nich:

• nadwagę i otyłość,
• niewłaściwą dieta oraz wysoką zawartość soli w spożywanych potrawach,
• dziedziczność,
• siedzący tryb życia,
• nadużywanie alkoholu i palenie papierosów,
• wiek,
• stres, stan psychiczny i emocjonalny.

Do rozwoju nadciśnienia tętniczego wtórnego (objawowego) dochodzi najczęściej na skutek m.in.:

•  chorób nerek,
• nadczynności tarczycy, ale również chorób innych narządów wydzielania wewnętrznego (przytarczyc, przysadki mózgowej, rdzenia i kory nadnerczy),
• zwężenia tętnicy nerkowej,
• wad serca i dużych naczyń krwionośnych,
• chorób neurologicznych,
• choroby Conna (pierwotny hiperaldosteronizm)
• porfirii,
• działania niepożądanego niektórych leków, m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, doustne środki antykoncepcyjny, glikokortykoidy.

Nie mamy wpływu na przyczyny nadciśnienia tętniczego wtórnego. Rozwój choroby jest skutkiem innych poważnych schorzeń i nieprawidłowości w organizmie. Bez wątpienia natomiast można zapobiegać rozwojowi nadciśnienia pierwotnego. Poprzez prowadzenie zdrowej, zbilansowanej diety oraz regularną aktywność fizyczną skutecznie można utrzymywać ciśnienie tętnicze w granicach normy.

Nadciśnienie tętnicze - objawy

Kiedy ciśnienie krwi wzrasta pacjent odczuwa szereg dolegliwości towarzyszących. Do najczęstszych objawów pierwotnego nadciśnienia tętniczego zaliczyć można:

• ból w klatce piersiowej,
• uczucie ciągłego zmęczenia,
• bóle głowy o charakterze pulsującym,
• problemy ze snem,
• zaburzenia widzenia,
• szumy uszne,
• nudności. 

Warto wiedzieć, że nadciśnienie to schorzenie, które w początkowym etapie nie daje żadnych objawów, kiedy pacjent zaczyna gorzej się czuć znaczy, że wartość ciśnienia tętniczego przekracza normy od dłuższego już czasu. 

Natomiast u osób chorych na nadciśnienie wtórne objawy w dużej mierze zależą od przyczyny wysokiego ciśnienia i mogą to być m.in.:

• słabe tętno,
• szmery sercowe i/lub naczyniowe,
• przerost lewej komory serca, 
• powiększenie nerek,
• duże różnice w wartościach ciśnienia na obu kończynach,
• nieprawidłowy wynik badania dna oka (wylewy krwi, zmiany w plamce czy też obrzęk tarczy nerwu wzrokowego).

Nadciśnienie tętnicze - leczenie

To na jakim etapie wdrożyć leczenie nadciśnienia oraz jakie leki dobrać podlega decyzji lekarza, który dokonuje wnikliwej diagnostyki. Mają na nią wpływ m.in. wysokość ciśnienia, ryzyko wystąpienia powikłań, wyniki innych badań czy też rodzinne uwarunkowania do rozwoju chorób sercowo naczyniowych.

Leczenie nadciśnienia tętniczego to nie tylko stosowanie leków obniżających ciśnienie. Ważne jest kompleksowe podejście do terapii i wdrożenie przez pacjenta zmian w diecie i stylu życia. Najważniejsze z nich to codzienna, regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości i umiejętności pacjenta trwająca minimum 30 minut oraz dieta bogata w warzywa i owoce, nienasycone kwasy tłuszczowe omega - 3, pełnoziarniste produkty zbożowe, chudy nabiał, orzechy oraz nasiona. Ta prozdrowotna dieta DASH polega również na ograniczeniu spożycia żywności wysokoprzetworzonej, zawierającej duże ilości sodu, soli, tłuszczów i cukru.

Kiedy konieczne jest natomiast wprowadzenie leków hipotensyjnych do terapii? W przypadku nadciśnienia 2 i 3 stopnia środki farmakologiczne wdrażana są od razu. Natomiast w przypadku nadciśnienia 1 stopnia leczenie rozpoczyna się od postępowania niefarmakologicznego (dieta, zmiana stylu życia), które prowadzi się średnio przez 3 miesiące. Jeśli w tym czasie wartości ciśnienia nie obniżą się, a dodatkowo wyniki pozostałych badań wskazują na znaczące ryzyko powikłań narządowych wdrażane są leki hipotensyjne. 

Historia terapii nadciśnienia tętniczego to ponad 50 lat badań i modyfikacji. Wszystko po to, aby zniwelować ryzyko powikłań do minimum, poprawić komfort życia pacjenta i umożliwić jego funkcjonowanie w społeczeństwie na długie lata. Według wytycznych nie wprowadza się do terapii pojedynczej substancji obniżającej ciśnienie. Preferowana jest politerapia, czyli zastosowanie kilku aktywnie działających składników o różnych mechanizmach działania.

Lek na nadciśnienie oraz dieta i modyfikacja stylu życia mają obniżyć wartości ciśnienia do tych referencyjnych, tj. <130-140/70-80 mmHg. Zbyt niskie ciśnienie spowoduje pogorszenie samopoczucia pacjenta i wymaga natychmiastowej modyfikacji leczenia. Dlatego pacjent objęty farmakoterapią nadciśnienia powinien kontaktować się z lekarzem zarówno kiedy zacznie źle się czuć, jak również gdy pomiary ciśnienia będą niepokojące (zbyt niski lub zbyt wysokie mimo regularnego stosowania leków).

Powikłania nadciśnienia 

Powikłania nadciśnienia tętniczego są przyczyną 12,8% wszystkich zgonów na całym świecie. Dlatego też prowadzi się terapię nadciśnienia, aby tych komplikacji uniknąć. Leczenie nadciśnienia w niewłaściwy sposób lub brak jego leczenia może skutkować:

• zawałem mięśnia sercowego,
• udarem mózgu,
• niewydolnością serca,
• przerostem lewej komory serca,
• retinopatią nadciśnieniową,
• niewydolnością nerek,
• miażdżycą,
• rozwarstwieniem aorty.

Obniżenie ciśnienia do wartości referencyjnych dzięki właściwie prowadzonemu leczeniu w wielu przypadkach zapobiega pojawieniu się powikłań stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia. 

Profilaktyka nadciśnienia tętniczego

Prewencję nadciśnienia dzieli się na taką skierowaną do ogółu społeczeństwa oraz celowaną dla osób szczególnie zagrożonych wystąpieniem choroby. Dotyczy to pacjentów u których występuje rodzinne obciążenie schorzeniami układu krążenia, osób z cukrzycą, chorobą nerek, osób u których występują co najmniej 2 czynniki ryzyka sprzyjające rozwojowi nadciśnienia oraz gdy ciśnienie klasyfikowane jest jako prawidłowe wysokie.

Pierwsze działania jakie należy podjąć w prewencji nadciśnienia to wyeliminowanie czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi choroby poprzez:

• normalizację masy ciała,
• wprowadzenie odpowiedniej diety ograniczającej spożycie soli i nasyconych kwasów tłuszczowych, a promującej warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty drobiowe, chudy nabiał oraz tłuszcze roślinne - dieta na nadciśnienie,
• zaprzestanie picia alkoholu i palenia papierosów,
• podejmowanie codziennej aktywności fizycznej, np. pływanie, spacery, jazda na rowerze,
• minimalizowanie stresu poprzez techniki relaksacyjne.

Bardzo istotna w prewencji nadciśnienia jest również samokontrola ciśnienia krwi. Należy zaopatrzyć się w ciśnieniomierz oraz regularnie mierzyć ciśnienie. Ważna jest prawidłowa technika wykonywania pomiarów. Stąd też istotna jest edukacja zdrowotna. Tego typu proste czynności można wdrażać już u młodzieży na zajęciach w szkole.

Na nadciśnienie choruje ponad 30% obywateli naszego kraju. Jest to ogromna ilość pacjentów, których należy objąć odpowiednim leczeniem i regularnie monitorować ich stan zdrowia. Nic więc dziwnego, że w ostatnich latach kładzie się mocny nacisk na profilaktykę i eliminację czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia. Zdrowa dieta, regularnie wykonywane ćwiczenia i rezygnacja z używek to bardzo ważne aspekty oddalające każdego z nas od choroby nadciśnieniowej i powikłań z nią związanych.