Hiperwitaminoza – objawy nadmiaru witamin i minerałów w organizmie

Co to jest hiperwitaminoza?

Hiperwitaminoza to zespół objawów, będących wynikiem zbyt dużego stężenia witamin w organizmie. Witaminy (oraz składniki mineralne) są potrzebne, aby organizm mógł prawidłowo funkcjonować. Istotna jest jednak odpowiednia ilość tych związków. Zarówno niedobór, jak i nadmiar może być szkodliwy dla zdrowia. Hiperwitaminoza dotyczy głównie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nadmiar witaminy A magazynowany jest przede wszystkim w wątrobie. Podobnie zbyt duża ilość witaminy K. Magazynowane w organizmie są też niektóre witaminy z grupy B, które są rozpuszczalne w wodzie. W tym jednak przypadku, rzadko obserwuje się związane z hiperwitaminozą objawy.

Charakterystyczne objawy nadmiaru witamin

Nadmiar witaminy A może powodować powiększenie wątroby, spadek masy ciała, pobudliwość, bóle głowy, spadek energii oraz zmiany skórne. Hiperwitaminoza u części pacjentów skutkuje nasiloną suchością i świądem skóry. Szczególnie niebezpieczne jest przyjmowanie zbyt dużej ilości witaminy A w okresie ciąży. Rośnie wówczas ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dziecka. Długotrwałe stosowanie wysokich dawek witaminy A może negatywnie wpływać również na gęstość kości i tym samym sprzyjać ich złamaniom.

Nadmiar witaminy D3 – objawy przedawkowania pojawiają się rzadko. Mogą być to: osłabienie mięśni, spadek apetytu, zwiększone pragnienie, senność, zaburzenia koncentracji i zaparcia. O ryzyku hiperwitaminozy witaminy D i zaleceniach dla osób, u których poziom tego związku jest zbyt wysoki, można przeczytać w artykule: Czy możliwe jest przedawkowanie witaminy D3? Dzienna dawka witaminy D dla dorosłych i dzieci.

Nadmiar wit. E również zdarza się rzadko. Długotrwałe przyjmowanie znacznie większych niż zalecane dawek witaminy E może wpływać na proces krzepnięcia krwi, powodując spadek krzepliwości. Inne objawy, które może spowodować nadmiar witaminy E w organizmie to osłabienie, zmęczenie i zaburzenia widzenia.

Wystarczające dzienne spożycie witaminy K dla osób dorosłych wynosi 55 µg. Na obecną chwilę nie są znane żadne negatywne skutki zdrowotne hiperwitaminozy. Nie ustalono też maksymalnego spożycia tej witaminy, którego przekroczenie mogłoby powodować związane z jej nadmiarem objawy.

Jeśli chodzi o witaminy z grupy B, hiperwitaminoza występuje rzadko. Witaminy te są rozpuszczalne w wodzie. Jeśli ich ilość jest znacząco wyższa w stosunku do potrzeb organizmu, nadmiar witamin z grupy B wydalany zostaje z moczem. Pewnym odstępstwem jest witamina B3 (witamina PP, niacyna), w przypadku której obserwuje się  zaczerwienienie, swędzenie skóry, a także uszkodzenie wątroby. Nadmiar witaminy B6 może natomiast skutkować zaburzeniami czucia, drętwieniem kończyn, a także upośledzeniem czucia temperatury i dotyku. Biotyna (witamina B7) nawet przyjmowana w dawkach znacznie przekraczających wystarczające dzienne spożycie, nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych.

Nadmiar kwasu foliowego – głównym skutkiem hiperwitaminozy jest maskowanie niedoboru witaminy B12, który w przypadku długiego utrzymywania się może prowadzić do trwałych zmian w układzie nerwowym. Poza tym, zbyt wysoki poziom kwasu foliowego może powodować zaburzenia pracy układu pokarmowego (np. nudności, wzdęcia) oraz zmiany skórne. Niebezpieczny jest nadmiar kwasu foliowego w ciąży, który może skutkować zaburzeniami rozwoju płodu. Jeśli stężenie witaminy B12 jest znacznie przekroczone, konieczne jest poszukanie przyczyny. Może być ono bowiem wynikiem chorób wątroby, ostrej niewydolności nerek lub choroby nowotworowej. Długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych dawek witaminy B9 (kwasu foliowego) i witaminy B12 może zwiększać ryzyko raka płuc.

Nadmiar wit. C dla osób zdrowych najczęściej nie jest niebezpieczny. Mogą wystąpić mdłości, biegunka i inne zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Hiperwitaminoza jest bardziej niebezpieczna dla osób z tendencją do formowania się kamieni nerkowych. W tych przypadkach, już nawet spożywanie dawek przekraczających 1 g witaminy C na dobę może sprzyjać powstawaniu kamieni. Za bezpieczną maksymalną dawkę witaminy C uważa się więc 1000 mg na dzień, a maksymalny poziom spożycia ustalony został na poziomie 2000 mg na dzień.

Czym może być spowodowana hiperwitaminoza?

Hiperwitaminoza rzadko powodowana jest spożywaniem zbyt dużych ilości witamin z posiłków. Organizm wyposażony jest w liczne mechanizmy regulujące wchłanianie i wydalanie tych składników odżywczych. Jeśli pojawia się ich niedobór, zwiększa się wchłanianie z przewodu pokarmowego. Działa to w obie strony – przy nadmiarze witamin ograniczone zostaje ich wchłanianie, a nasileniu ulega wydalanie tych związków z moczem. Witaminy D nie sposób przedawkować dietą lub kąpielami słonecznymi. Jeśli ilość zsyntetyzowanego związku jest wystarczająca, jej nadmiar rozkładany jest do nieaktywnych metabolitów. Witamina A, która występuje w produktach roślinnych (warzywach, owocach) w postaci beta-karotenu nie działa szkodliwie na organizm, nawet w dużych ilościach. Do hiperwitaminozy może jednak dojść, jeśli przyjmujemy zbyt duże dawki witaminy A w postaci suplementów diety lub leków.

Jak długo można brać witaminy z grupy B? Nie ma jednoznacznych zaleceń, co do długości suplementacji witamin z grupy B. Czas ich przyjmowania zależy od stanu zdrowia pacjenta i jego indywidualnych potrzeb. Stosowanie tych związków w ilościach zbliżonych do zalecanego spożycia u większości pacjentów jest bezpieczne. Jeśli zachodzi potrzeba, można spożywać je przez długi okres czasu. Przykładowo, pacjenci leczeni długotrwale metforminą u których pojawił się niedobór witaminy B12, powinni przyjmować ten związek długotrwale. Uważać trzeba jednak na suplementy, w których zawartość witamin z grupy B znacząco (kilkadziesiąt lub nawet kilkaset razy) przekracza zalecane dzienne spożycie. W takim przypadku, suplementacja powinna być raczej krótkotrwała.

Nadmiar magnezu, wapnia i innych minerałów w diecie – skutki zdrowotne

Nadmiar magnezu może wywołać efekt przeczyszczający. Inne objawy, które mogą wystąpić w przypadku przyjmowania zbyt dużych dawek magnezu to nudności, spadek ciśnienia, uczucie splątania, zaburzenia snu i zaczerwienienie twarzy.

Nadmiar wapnia – objawy zbyt dużego poziomu wapnia w organizmie (podobnie jak zbyt wysokiego poziomu magnezu) u osób dorosłych są najczęściej wynikiem nieodpowiedniej suplementacji. Długotrwałe przyjmowanie 3-4 g wapnia na dobę może prowadzić do bólu brzucha, nudności, spadku apetytu, a w poważniejszych przypadkach również do zwapnienia naczyń, chorób nerek i uszkodzenia narządów wewnętrznych. Nadmiar wapnia w organizmie może prowadzić również do niedoboru innych składników mineralnych, takich jak chociażby magnez czy żelazo.

Wysoki potas może powodować, że pacjent jest osłabiony, nie ma siły i energii, ma trudności z niewielką nawet aktywnością fizyczną i szybko się męczy. Wystąpić może też biegunka, nudności oraz zaburzenia czucia. Nagły, silny wzrost poziomu potasu może prowadzić do zaburzeń pracy serca, łącznie z zatrzymaniem akcji serca.

Nadmiar żelaza wiąże się z takimi objawami jak nudności, wymioty , zaparcia, ból brzucha, a w dalszej kolejności również zaburzenia pracy serca, nerek i zaburzenia neurologiczne. Podobnie jak w przypadku innych składników mineralnych, organizm reguluje stopień ich wchłaniania oraz wydalania w zależności od potrzeb. Z tego powodu, przedawkowanie żelaza jest wynikiem przyjmowania tego związku w zbyt dużej ilości w postaci leków lub suplementów, a nie żywności.

Nadmiar cynku może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a nadmiar jodu – zapalenie tarczycy. Suplementowanie zbyt dużych dawek selenu może natomiast skutkować zwiększoną łamliwością paznokci i nasilonym wypadaniem włosów. Osoby mające w organizmie zbyt dużą ilość selenu mogą zmagać się też z wahaniami nastroju, nadmierną potliwością, zmianami skórnymi i zaburzeniami neurologicznymi.

Do przedawkowania witamin i składników mineralnych dochodzi głównie u osób, które przyjmują te składniki odżywcze w postaci leków lub suplementów diety. Trudno jest przedawkować je konsumując jedynie produkty spożywcze bogate w te związki. Organizm posiada bowiem mechanizmy pomagające utrzymać potrzebne witaminy i minerały w odpowiednim stężeniu. Warto więc zwracać uwagę na stosowane preparaty i kontrolować spożywaną ilość składników odżywczych. Dość częstym problemem jest nieświadome łączenie preparatów, które częściowo zawierają te same składniki. Długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych ilości witamin i minerałów może zaburzać funkcjonowanie organizmu i prowadzić do wystąpienia różnorodnych, mniej lub bardziej groźnych objawów.