Czym jest choroba wieńcowa? Przyczyny, objawy i leczenie choroby niedokrwiennej serca

Choroba wieńcowa – co to?

Choroba wieńcowa to zespół objawów klinicznych, który manifestuje się głównie charakterystycznym bólem w klatce piersiowej. Wywołuje go stres bądź też intensywny wysiłek fizyczny. Zwykle znika po odpoczynku lub podaniu pacjentowi nitrogliceryny. Ból wieńcowy ma związek z niedokrwieniem mięśnia sercowego.

Krew, a wraz z nią tlen i składniki odżywcze, dopływa do serca poprzez prawą i lewą tętnicę wieńcową, które odchodzą od aorty (tętnicy głównej). Jeśli w naczyniach tych występują zmiany, które utrudnią przepływ krwi do serca pojawiają się problemy z jego właściwym ukrwieniem, a tym samym dotlenieniem i odżywieniem. Serce, jak każdy inny mięsień w ludzkim organizmie, potrzebuje tych składników dla prawidłowego funkcjonowania.

Choroby sercowo – naczyniowe odpowiadają za niemal połowę zgonów w Europie. Nieleczona choroba wieńcowa prowadzi do poważnych powikłań, w tym do zawału serca. Kiedy dodatkowo w niedokrwionym obszarze serca wystąpi niestabilność elektryczna może doprowadzić to do nagłej śmierci sercowej. W przypadku choroby wieńcowej w wielu przypadkach bardzo ważna jest profilaktyka, a ponadto wczesne wykrycie schorzenia, które znacznie poprawia rokowania pacjenta.

Czynniki ryzyka i przyczyny choroby wieńcowej

Przyczyny choroby niedokrwiennej stanowią bezpośredni powód niedotlenienia mięśnia sercowego, natomiast czynniki ryzyka z upływem czasu zwiększają ryzyko jego wystąpienia. Do bezpośrednich przyczyn wystąpienia objawów choroby wieńcowej zaliczyć można:

• skurcz tętnicy wieńcowej, jej zwężenie wywołane głównie przez kiłę, toczeń rumieniowaty, chorobę Kawasaki,
• zator jednej z tętnic wieńcowych (m.in. na skutek infekcyjnych stanów zapalnych wsierdzia),,
• zapalenie tętnic wieńcowych,
• urazy lub wrodzone wady anatomiczne w obrębie naczyń wieńcowych,
• rozwarstwienie aorty,
• miażdżyca tętnic wieńcowych – najczęstsza przyczyna choroby niedokrwiennej serca; na skutek tworzenia się blaszki miażdżycowej dochodzi do stopniowego zamykania się światła naczynia, gdy osiągnie on poziom 75% zwykle pacjent zaczyna odczuwać objawy choroby wieńcowej. Nie mniej jednak u niektórych pacjentów wykształca się krążenie oboczne, które kompensuje ograniczony przepływ krwi przez zwężone naczynie.

Ostry zespół wieńcowy i związane z nim objawy są skutkiem pęknięcia blaszki miażdżycowej i tworzenia się skrzepliny, która jest w stanie całkowicie zamknąć naczynie. Prowadzi to do zawału serca lub migotania komór i śmierci sercowej, w wyniku powstałej niestabilności elektrycznej w niedokrwionym obszarze. Jeśli zmiany miażdżycowe obejmują główny pień naczyniowy obszar niedokrwienia serca w przypadku jego nagłego zamknięcia będzie duży, a skutki zdrowotne bardzo poważne.

Istnieje również szereg nieprawidłowości zdrowotnych, które przyczyniają się do spadku podaży tlen w stosunku do zapotrzebowania mięśnia sercowego. Zaliczyć można je do pośrednich przyczyn choroby wieńcowej, tj. wady zastawki aortalnej, kardiomiopatia przerostowa, nadczynność tarczycy, zatrucie tlenkiem węgla, niedociśnienie, niedokrwistość, nieprawidłowości w budowie nadtętniczych mostków mięśniowych, które w czasie skurczu serca generują ucisk na tętnicę wieńcową.

Wiele niewłaściwych zachowań z życia codziennego może sprzyjać rozwojowi choroby niedokrwiennej serca. Ponad to nakładają się na nie takie czynniki ryzyka jak wiek, uwarunkowania genetyczne czy choroby współwystępujące na które nie mamy wpływu. Uznane za czynniki sprzyjające rozwojowi choroby wieńcowej to ponad to:

• nieprawidłowy wynik lipidogramu (podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi),
• cukrzyca, ale również zbyt wysoki poziom insuliny we krwi,
• nadciśnienie tętnicze,
• palenie papierosów,
• otyłość,
• przewlekły stres,
• siedzący tryb życia,
• wysokie stężenie białka C-reaktywnego we krwi (CRP),
• niewydolność nerek,
• podwyższone stężenie fibrynogenu (czynnika prozakrzepowego),
• płeć męska,
• menopauza,
• zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi.

Choroba wieńcowa – objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby wieńcowej jest ból w klatce piersiowej (ból wieńcowy, ból dławicowy). Zlokalizowany jest on z reguły za mostkiem i określany przez pacjentów jako gniecenie, ucisk, pieczenie czy palenie. Ból może promieniować do gardła, szyi lub jednego z barków. Pojawia się również uczucie drętwienia rąk. Zwykle wraz z bólem występują także:

• uczucie niepokoju,
• duszność,
• kołatanie serca,
• nudności,
• zawroty głowy,
• osłabienie,
• nadmierna potliwość.

Charakterystyczne dla bólu dławicowego jest to, że wyzwala go wysiłek fizyczny lub silne emocje, a w niektórych przypadkach nawet zimny wiatr bądź zjedzenie zbyt obfitego posiłku. Trwa do 3 minut i ustępuje po odpoczynku lub podaniu nitrogliceryny.

Objawy choroby niedokrwiennej serca i ryzyko ich wystąpienia zależą w dużej mierze od stopnia zaawansowania schorzenia. Klasyfikacja obejmuje IV stopniową skalę. W przypadku pacjentów ze stwierdzoną dławicą piersiową klasy I objawy występują jedynie przy większym, gwałtownym i dłużej trwającym wysiłku fizycznym. Natomiast chorym z rozpoznaną chorobą wieńcową klasy IV ból dusznicowy doskwiera niemal przy każdej aktywności, a może pojawiać się nawet w spoczynku.

Diagnostyka choroby wieńcowej

Diagnostyka choroby wieńcowej opiera się przede wszystkim na wywiadzie z pacjentem. Gdy zgłasza on charakterystyczne cechy związane z bólem dławicowym stanowi to wskazanie do dalszych badań, zarówno tych biochemicznych jak i obrazowych.

W jaki sposób potwierdzana jest choroba wieńcowa serca? Wykonuje się m.in. echo serca, EKG wysiłkowe, spoczynkowe i metodą Holtera (monitorowanie prowadzone jest przez 24 godziny). Przeprowadzenie badania w spoczynku daje wynik, który nie jest miarodajny w przypadku stabilnej postaci choroby. Może natomiast wskazywać na przebyty zawał serca bądź zaburzenia rytmu i przewodzenia, a jako najpowszechniej dostępne badanie często jest wykonywane w pierwszej kolejności. Potwierdza natomiast niestabilną dławicę piersiową, kiedy to nie wskazane jest badanie EKG w czasie aktywności.

Próba wysiłkowa polega na wykonywaniu EKG w czasie wysiłku fizycznego, ale co ważne dozowanego w sposób kontrolowany. Powoduje to stopniowy wzrost ciśnienia tętniczego i zapotrzebowania serca na tlen, a powstałe zmiany w obrazie elektrokardiograficznym są na tyle charakterystyczne, że mogą stanowić w wielu przypadkach potwierdzenie schorzenia. Czułość tego testu określa się na poziomie 70%, ponieważ obarczony jest błędem dającym dodatnio fałszywe wyniki. U pacjentów, u których nie jest możliwe przeprowadzenie badania w czasie aktywności fizycznej stosuje się pomiar EKG w czasie dożylnego podawania leku, który przyspiesza rytm serca.

W rozpoznaniu choroby niedokrwiennej serca u pacjentów z bólem wieńcowym wykonuje się również tomografię komputerową z kontrastem. Aby zobrazować niedotlenione obszary serca wykorzystuje się izotopy talu bądź też technologię opartą na emisji pojedynczego fotonu lub emisji pozytronowej.

Złotym standardem  potwierdzającym chorobę wieńcową jest koronografia. Metoda ta polega na wykonaniu zdjęcia RTG naczyń wieńcowych, ale po wcześniejszym podaniu bezpośrednio do nich kontrastu. Jest to badanie, które umożliwia ustalenie strategii terapeutycznej oraz zweryfikowanie jej postępów, więc wykonywane jest w zasadzie u wszystkich pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. Pokazuje zmiany anatomiczne w tętnicach i pozwala określić rokowania chorego. Koronografia zaliczana jest do metod inwazyjnych.

Oprócz badań obrazowych ważne są także testy biochemiczne. Na podstawie próbki krwi żylnej oznacza się parametry morfologiczne krwi, poziom glukozy, lipidów (lipidogram) oraz stężenie kreatyniny (ocena pracy nerek może być również wykonana na podstawie próbki moczu).

Jak leczyć niedokrwienie serca?

Terapia łagodnej postaci choroby wieńcowej opiera się głównie na stosowaniu doustnych środków farmakologicznych. Mają one za zadanie zrównoważyć zapotrzebowanie serca na tlen z możliwością jego dostarczania. Niektóre z nich działają bardziej prewencyjnie poprzez obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi, redukcję cholesterolu i trójglicerydów czy normalizację poziomu glukozy we krwi. W określonych przypadkach oprócz leków na ciśnienie, statyn oraz farmaceutyków przeciwcukrzycowych w leczeniu choroby wieńcowej stosuje się:

• Beta – blokery – zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen.
• Nitraty – szybko redukują bóle wieńcowe, jednak ich długotrwałe stosowanie prowadzi do wykształcenia się tolerancji.
• Trimetazydynę – działa cytoprotekcyjnie i pozwala zachować homeostazę w każdej niedotlenionej komórce serca.
• Aspirynę w dawkach kardiologicznych i/lub inne leki przeciwzakrzepowe.

Farmakologia to jedno, ale u niektórych pacjentów konieczne jest również bardziej inwazyjne leczenie mające na celu udrożnienie tętnic wieńcowych. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania zmian.

Stosowane metody to:

• przezskórna angioplastyka – zniszczenie blaszki miażdżycowej za pomocą rozprężającego się pod dużym ciśnieniem balonika umieszonego w tętnicy wieńcowej (balonikowanie); metoda uzupełniana jest również wprowadzeniem metalowego stentu, chroniącego przed ponownym zwężeniem naczynia,
• chirurgiczne wszczepianie pomostów mających na celu ominięcie zwężenia.

Kiedy powyższe metody zawodzą próbuje się laserowo wytworzyć w mięśniu sercowym dodatkowe przetoki, które będą w stanie bezpośrednio odżywić serce.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku niestabilnej choroby wieńcowej, prowadzącej do zawału serca. Chory poddany jest stałemu monitorowaniu, podawane są mu leki przeciwzakrzepowe, nitraty oraz blokery kanałów wapniowych. Niektórzy lekarze wdrażają również leczenie trombolityczne, rozpuszczające skrzeplinę, a w szczególnych przypadkach konieczna jest natychmiastowa interwencja chirurgiczna.

Jak łagodzić objawy choroby wieńcowej – dieta, styl życia

Na rozwój choroby niedokrwiennej serca wpływ mają również styl życia, dieta oraz aktywność fizyczna. Dlatego w profilaktyce schorzenia tak bardzo podkreśla się stosowanie niskotłuszczowej diety bogatej w świeże warzywa i owoce, wielozbożowe produkty ziarniste, chude mięso i nabiał, która to ogranicza spożycie soli i wysoko przetworzonych pokarmów (dieta DASH). Podobne zalecenia żywieniowe dedykowane są dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i innymi schorzeniami kardiologicznymi. Również zalecana jest regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności. Czynniki te korzystnie wpływają na metabolizm węglowodanów i tłuszczów, pozwalają utrzymać w normie masę ciała, poziom glukozy i wartości ciśnienia tętniczego, niwelują insulinoporność i poprawiają funkcjonalność naczyń krwionośnych. Pacjenci powinni unikać palenia papierosów oraz stresu. Są to ważne aspekty w profilaktyce wszystkich schorzeń sercowo – naczyniowych, w tym też choroby wieńcowej.

Im szybciej choroba wieńcowa zostanie rozpoznana i odpowiednio leczona rokowania pacjenta są lepsze. Co więcej dzięki szerokiemu stosowaniu leków przeciwzakrzepowych oraz statyn, środków wpływających na obniżenie cholesterolu w ostatnich latach zmniejszyła się ilość powikłań u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca.

Niedokrwienie mięśnia sercowego niesie za sobą poważne komplikacje zdrowotne i może stanowić nawet zagrożenie życia. Dlatego tak ważne jest unikanie czynników ryzyka mogących sprzyjać rozwojowi choroby. Wiele z nich jak wiek, wrodzone wady serca bądź naczyń wieńcowych oraz uwarunkowania genetyczną nie są jednak zależne od człowieka. Odpowiedni styl życia i dieta poprawiają stan zdrowia chorego i jego samopoczucie, stanowiąc uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Należy regularnie monitorować stan swojego zdrowia i zwracać uwagę na niepokojące objawy. Dotyczy to szczególnie osób po 40. roku życia, u których prawdopodobieństwo wystąpienia wielu schorzeń kardiologicznych wzrasta.