Zapalenie zatok przynosowych - przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie zatok przynosowych - co to za choroba?

Zatoki przynosowe pełnią kilka istotnych funkcji w organizmie. Głównie kojarzone są z nawilżaniem i ogrzewaniem wdychanego powietrza. Oprócz tego, zwiększają rezonans dźwięków mowy oraz zmniejszają ciężar głowy. Zatoki chronią też ważne struktury w razie wystąpienia poważnego urazu twarzy. Są one pustymi, jałowymi przestrzeniami powietrznymi, które są połączone z jamą nosa. 

Zapalenie zatok przynosowych rozwija się często. Każdego roku występuje ono u ok. 6-15% populacji. Ostre zapalenie zatok niejednokrotnie jest następstwem zwykłego przeziębienia. Błona śluzowa wyścielająca jamę nosa przechodzi bowiem w błonę śluzową zatok. Stan zapalny w obrębie nosa bez trudu rozprzestrzenia się więc również na zatoki. Szacuje się, że u ok. 90% pacjentów z przeziębieniem występują elementy zapalenia zatok. Stąd też za bardziej poprawne określenie uważa się obecnie zapalenie błony śluzowej nosa i zatok.

Zapalenie zatok przynosowych najczęściej jest następstwem zwykłej, niegroźnej infekcji toczącej się w obrębie nosa - przeziębienia. Infekcja błony śluzowej nosa z łatwością rozprzestrzenia się na śluzówkę zatok, prowadząc do rozwoju zapalenia zatok przynosowych.

Zapalenie zatok przynosowych najczęściej dotyczy zatok szczękowych. Warto bowiem wiedzieć, że posiadamy 4 pary zatok. Oprócz szczękowych znajdujących się po obu stronach nosa, mamy też zatoki czołowe, klinowe i sitowe. Każda z tych zatok jest połączona z jamą nosa. W obrębie każdej z nich może rozwinąć się stan zapalny.

Zapalenie zatok przynosowych - ile trwa?

Zapalenie zatok przynosowych może mieć charakter ostry lub przewlekły. Ostre zapalenie zatok przynosowych jest rozpoznawane, gdy objawy utrzymują się krócej niż 12 tygodni. W tym czasie mogą wystąpić okresy z bardziej lub mniej nasilonymi objawami, a nawet z ich całkowitym ustąpieniem. Przewlekłe zapalenie zatok jest natomiast diagnozowane, gdy dolegliwości trwają dłużej niż 12 tygodni. Czasami rozwija się też nawracające ostre zapalenie zatok. Stan ten dotyczy pacjentów, u których w ciągu roku 4 razy lub więcej doszło do zapalenia zatok, a okresy między zachorowaniami były bezobjawowe.

Zapalenie zatok przynosowych - przyczyny

Ostre zapalenie zatok najczęściej powodowane jest przez wirusy. Mogą to być wirusy grypy lub paragrypy, koronawirusy, adenowirusy czy też rynowirusy. Czasami, z infekcji początkowo wirusowej rozwija się zakażenie bakteryjne. Bakteryjne zapalenie zatok jest zazwyczaj powodowane przez S. pneumoniae i H. influenzae. Rzadziej przyczyną są inne bakterie, takie jak S. pyogenes czy też S. aureus. W pojedynczych przypadkach rozpoznawane jest grzybicze zapalenie zatok przynosowych.

Na zapalenie zatok przynosowych w większym stopniu narażone są osoby:

• z wadami anatomicznymi w obrębie twarzoczaszki, np. skrzywieniem przegrody nosowej lub urazami w okolicy zatok,
• z chorobami zaburzającymi prawidłowy transport śluzu, np. mukowiscydozą,
• z niedoborami odporności,
• przebywające długotrwale w pozycji leżącej lub całkowicie unieruchomione,
• narażone na długotrwały kontakt z dymem papierosowym lub innego rodzaju zanieczyszczeniami, które są wdychane do dróg oddechowych,
• zmagające się z długotrwałym przesuszeniem błony śluzowej nosa i zatok - sucha śluzówka nie funkcjonuje w pełni efektywnie, w wyniku czego osłabiona zostaje naturalna ochrona organizmu przed chorobotwórczymi mikroorganizmami.

Wymienione czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia zarówno ostrego, jak i przewlekłego zapalenia zatok. Poza tym, mogą one także nasilać pojawiające się w związku z zapaleniem objawy. Przewlekły stan zapalny kilkukrotnie częściej rozwija się wśród pacjentów cierpiących na astmę. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), a także refluks żołądkowo-przełykowy również predysponują do wystąpienia przewlekłego zapalenia zatok przynosowych.

Zapalenie zatok przynosowych - objawy

Ostre zapalenie zatok przynosowych, przy typowym przebiegu, rozpoczyna się obrzękiem błony śluzowej nosa i utratą jego drożności. Wiąże się to z nasiloną produkcją wodnistej wydzieliny. Po kilku dniach, rozpoczyna się kolejna faza infekcji, podczas której wydzielina staje się bardziej gęsta  lub ropna. Ropne zapalenie zatok przynosowych nie jest jednak równoznaczne z nadkażeniem bakteryjnym.

Ostre zapalenie zatok przynosowych - objawy które mogą wystąpić to wspomniana już utrata drożności nosa i katar, a także ból twarzy, uczucie jej rozpierania oraz zaburzenia węchu. Czasami pacjenci skarżą się też na ból zębów górnych. Nieżyt nosa jest jednym z typowych objawów infekcji. Możliwe jest jednak również zapalenie zatok przynosowych bez kataru.

Utrata drożności nosa i niemożność swobodnego oddychania przez nos, wyciek wydzieliny z nosa, ból i uczucie rozpierania twarzy, a także zaburzenia węchu to typowe objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych. Wystarczy występowanie co najmniej 2 z tych symptomów, aby rozpoznać chorobę.

Bakteryjne zapalenie zatok przynosowych trzeba wziąć pod uwagę, jeśli objawy po kilku dniach, zamiast ustępować ulegają nasileniu oraz towarzyszy temu silny jednostronny ból twarzy i/lub szczęki. Choć sama obecność ropnej wydzieliny z nosa nie świadczy jeszcze o nadkażeniu bakteryjnym, to jej nasilanie się może być już jednym z objawów infekcji o podłożu bakteryjnym. Szczególnie, jeśli spora ilość gęstej, ropnej wydzieliny uchodzi tylko z jednego otworu nosowego. Warto mieć na uwadze, że ponowne nasilanie się objawów choroby po ich ustępowaniu, stanowi wskazanie do konsultacji z lekarzem. 

Przy przewlekłym zapaleniu zatok, choć objawy zazwyczaj mają mniejsze natężenie, długi czas ich utrzymywania się można odczuwalnie pogarszać jakość życia. 

Ostre zapalenie zatok przynosowych – leczenie

Zapalenie zatok przynosowych - leczenie w początkowym stadium choroby, o ile nie pojawiają się objawy sugerujące infekcję bakteryjną, można prowadzić samodzielnie. Na ból i gorączkę, jeśli występują, zalecany jest paracetamol (np. Paracetamol Aurovitas, Apap) lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen (np. Ibupar, Nurofen), aspiryna (np. Aspirin Pro, Polopiryna C) czy naproksen (np. Apo-Napro Fast, Aleve). Zaletą stosowania leków z paracetamolem w terapii zapalenia zatok jest możliwość ograniczenia wycieku z nosa i poprawa jego drożności. 

Krótkotrwale można stosować leki na zatoki o działaniu obkurczającym. Są to zarówno leki w postaci aerozolu donosowego, jak i tabletek. Przykładowe preparaty do nosa to Xylogel, Otrivin i Xylorin. Przy dużej ilości wodnistej wydzieliny z nosa można zastosować aerozol z bromkiem ipratropium, np. Otrivin ipra Max. 

W leczeniu ostrego zapalenia zatok przynosowych zastosowanie znalazł też cynk. Wykazano bowiem, że stosowanie cynku w dawce co najmniej 75 mg na dobę może skracać czas utrzymywania się objawów infekcji. Istotne jest jednak szybkie rozpoczęcie przyjmowania cynku po pojawieniu się pierwszych dolegliwości.

Pomocne mogą być też ziołowe leki na zapalenie zatok. Dużą popularnością cieszy się lek Sinupret, dostępny w postaci tabletek i kropli. Zawarte w nim składniki pochodzenia roślinnego wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i sekretolityczne. Zwiększając uwodnienie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny, lek ten ułatwia jej usunięcie, oczyszczenie nosa oraz zatok, a także przywrócenie ich drożności. Skuteczny w leczeniu zapalenia zatok jest też eukaliptol. Składnik ten obecny jest w kapsułkach Soledum Forte. Eukaliptol poprawia transport śluzowo-rzęskowy i wspomaga odkrztuszenie wydzieliny. Może też zmniejszać nadreaktywność oskrzeli.

Jakie leki na przewlekłe zapalenie zatok przynosowych są skuteczne?

Co na zapalenie zatok przynosowych przy przewlekłej infekcji? Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych leczone jest przede wszystkim glikokortykosteroidami donosowymi. Wykazano skuteczność i wysokie bezpieczeństwo stosowania tych leków. Ze względu na podanie glikokortykosteroidów donosowo, a nie doustnie, ryzyko działań niepożądanych jest znacznie niższe. Dużo lepsza jest też tolerancja tych leków przez pacjentów. Nie udowodniono natomiast, aby zioła na zapalenie zatok przynosowych o charakterze przewlekłym były podobnie skuteczne jak w leczeniu ostrej infekcji. Jeśli pojawił się znaczny obrzęk nosa, można krótkotrwale zastosować leki obkurczające naczynia z ksylometazoliną lub oksymetazoliną. Warto jednak mieć na względzie, że zalecane są one jedynie do doraźnej aplikacji.

Zapalenie zatok przynosowych - antybiotyk powinien być zarezerwowany jedynie dla części pacjentów zmagających się z bakteryjnym zapaleniem zatok. Jak zostało wcześniej wspomniane, znacząca większość infekcji ma podłoże wirusowe. Wprowadzenie więc do leczenia antybiotyku nie wpłynie na przebieg choroby, a jedynie zaburzy mikrobiotę jelit i stworza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Antybiotykoterapię warto rozważyć, jeśli pojawiające się objawy sugerują infekcję bakteryjną. Nie oznacza to jednak, że u każdego pacjenta z takimi dolegliwościami powinien być wprowadzany antybiotyk. Lekarz na podstawie ogólnego stanu zdrowia pacjenta, ewentualnego obciążenia chorobami przewlekłymi oraz samego przebiegu infekcji decyduje o tym, czy w danym przypadku zachodzi potrzeba stosowania antybiotyku.

W leczeniu zapalenia zatok najczęściej stosuje się leki przeciwbólowe, w razie potrzeby przeciwgorączkowe, a także preparaty przywracające drożność nosa. Antybiotyki są wskazane jedynie przy bakteryjnym zapaleniu zatok.

Zapalenie zatok przynosowych - domowe sposoby

Skutecznym domowym sposobem na zapalenie zatok przynosowych jest płukanie jam nosa. Jest to efektywna, a przy tym bezpieczna metoda terapii (o ile pacjent stosuje się do zaleceń dotyczących prawidłowej techniki płukania nosa). Co więcej, chory może samodzielnie płukać zatoki, przygotowując butelkę lub inne odpowiednie naczynie oraz roztwór soli. Przy prawidłowym przeprowadzeniu płukania nosa, ryzyko ewentualnych działań niepożądanych, takich jak podrażnienie błony śluzowej czy lekkie krwawienie z nosa, jest bardzo niskie. Szczególnie, jeśli do płukania nosa i zatok wykorzystuje się izotoniczny roztwór soli.

W leczeniu zapalenia zatok przynosowych skuteczniejsze jest płukanie zatok z wykorzystaniem wysokiego ciśnienia i dużej objętości roztworu niż aplikacja wody morskiej w postaci mgiełki. Dostępne są produkty zawierające butelkę i saszetki z proszkiem do sporządzania roztworu. Jest to tzw. zestaw podstawowy. Jeśli pacjent ma już w domu butelkę do płukania zatok lub inny przeznaczony do tego pojemnik, może zakupić jedynie zestaw uzupełniający, w którym znajdują się same saszetki. 

Spośród innych domowych sposobów na zapalenie zatok przynosowych wymieniane jest nawilżanie powietrza, inhalacje czy też ciepłe okłady. Nie wykazano jednak, aby rzeczywiście przynosiły one korzystne efekty w terapii. Mimo to, jeśli pacjent odczuwa poprawę samopoczucia po inhalacji lub korzystając z ciepłych okładów, ze względu na ich wysokie bezpieczeństwo, nic nie stoi na przeszkodzie, aby nie korzystać z tych metod. 

Zapalenie zatok przynosowych to choroba powszechna, której objawy (u pacjentów z łagodnym przebiegiem infekcji) można łagodzić samodzielnie, przy użyciu leków na zatoki dostępnych bez recepty. Ostre zapalenie zatok ma charakter samoograniczający się, a pojawiające się w jego przebiegu dolegliwości stopniowo ustępują po kilku dniach. Jeśli jednak pacjent zauważy ponowne pogorszenie się stanu zdrowia lub infekcje nawracają kilka razy w  roku, konieczne jest udanie się do lekarza. Podobnie, jeśli dolegliwości utrzymują się dłużej niż 3 miesiące.