Jak prawidłowo płukać zatoki?

Płukanie zatok w domu – na czym polega?

Irygacja nosa wykorzystywana jest w lecznictwie już od wielu pokoleń. Nie zawsze jednak cieszyła się popularnością. W ciągu ostatnich lat zainteresowanie płukaniem nosa i zatok stopniowo wzrasta. Dostępnych jest coraz więcej dowodów naukowych na skuteczność irygacji, a dodatkowo samo płukanie nosa jest dość proste, bezpieczne i stosunkowo niedrogie. Aby zabieg ten rzeczywiście był skuteczny i bezpieczny należy jednak mieć na uwadze jego prawidłowe przeprowadzenie. W artykule postaramy się dokładnie wytłumaczyć przebieg irygacji oraz udzielimy kilku wskazówek, o których warto pamiętać podczas jej wykonywania.

Organizm wyposażony jest w liczne mechanizmy obronne, które chronią przed wnikaniem obcych cząstek, w tym również bakterii i wirusów. Jednym z takich mechanizmów jest aparat śluzowo-rzęskowy obecny w jamach nosa i zatok przynosowych. Śluz pokrywający powierzchnię komórek oblepia i zatrzymuje cząsteczki z zewnątrz. Następnie dzięki rzęskom, wszelkie zanieczyszczenia są wypychane z zatok. Nie zawsze jednak aparat śluzowo-rzęskowy pracuje wydajnie. W przebiegu infekcji, pod wpływem kontaktu z alergenami lub czynnikami drażniącymi dochodzi do zmian, które zaburzają produkcję i wydzielanie śluzu oraz transport rzęsek. W takiej sytuacji pomocne może być płukanie zatok.

Płukanie zatok polega na zmniejszeniu gęstości zalegającej w górnych drogach oddechowych wydzieliny oraz jej usunięciu z nosa i zatok. Wprowadzając do nosa odpowiedni roztwór soli pod określonym ciśnieniem, dochodzi do rozrzedzenia i zmniejszenia lepkości gęstej wydzieliny. Staje się ona łatwiejsza do usunięcia. Irygacja nosa usprawnia też transport rzęskowy. Dodatkowo, płukanie zatok pomaga pozbyć się bakterii, wirusów, alergenów oraz innych cząsteczek obecnych w śluzie.  Usuwa także mediatory stanu zapalnego, które wpływają na nasilenie objawów infekcji.

Irygacja nosa i zatok – kiedy warto o niej pamiętać?

Płukanie zatok u dzieci i dorosłych może stanowić jedyną formę leczenia lub być stosowane jako terapia wspomagająca. Irygacja zatok zalecana jest przede wszystkim:

• w leczeniu ostrego lub przewlekłego zapalenia nosa i zatok – płukanie zatok jest skuteczną metodą leczenia szczególnie w przypadku dzieci,
• w leczeniu alergicznego nieżytu nosa,
• przed i po zabiegach chirurgicznych w obrębie nosa i zatok – w tym przypadku należy ustalić z lekarzem częstość wykonywania irygacji,
• profilaktycznie, w celu utrzymania odpowiedniej higieny nosa.

O płukaniu zatok warto pamiętać również wtedy, gdy zachodzi konieczność podania leków donosowo. Przed ich wprowadzeniem konieczne jest oczyszczenie nosa i przywrócenie jego drożności.

Płukanie zatok u dzieci i dorosłych – jak przeprowadzić zabieg?

Obecnie dostępne są specjalne zestawy do płukania zatok, w których składzie znajdują się butelka oraz saszetki z solą (zestaw podstawowy) lub same saszetki z solą (zestaw uzupełniający). Przykładowe preparaty do oczyszczania nosa to Sinulan Rinse, Zatoxin Rinse oraz zestaw do płukania nosa i zatok Apteo. W standardowym zestawie podstawowym butelka ma pojemność 240 ml. Dostępne są również specjalne zestawy dedykowane dzieciom, w których butelka ma mniejszą pojemność – 120 ml (np. Irigasin Junior).

Płukanie zatok przeprowadza się następująco:

1. Rozpoczynamy od przygotowania roztworu – zawartość saszetki wsypujemy do butelki, po czym uzupełniamy ją określoną ilością wody. Woda wykorzystywana do przygotowania roztworu powinna być przegotowana i ostudzona.
2. Dokładnie zakręcamy butelkę i potrząsamy nią aż do całkowitego rozpuszczenia się soli.
3. Lekko pochylamy się nad umywalką. Oddychając cały czas przez usta, umieszczamy końcówkę butelki w jednym otworze nosa i ściskamy butelkę. Cały proces irygacji polega na wprowadzeniu roztworu do jednego otworu nosowego tak, aby wypłynął on przez drugi otwór. Ruch powinien być dość płynny i ciągły.
4. Powtarzamy te czynności wprowadzając roztwór do drugiego otworu nosowego. Wykorzystujemy wówczas drugą połowę roztworu.
5. Po irygacji zatok delikatnie wydmuchujemy resztki śluzu i roztworu soli do chusteczki.

Po zakończeniu irygacji zatok butelkę, a przede wszystkim jej końcówkę, należy dokładnie umyć. Nie jest jednak zalecana żadna specjalna dezynfekcja butelki do płukania zatok. Wystarczy standardowe umycie, bez korzystania z silnych środków myjących.

Czym płukać zatoki?

Oczyszczanie zatok można przeprowadzić z roztworem soli fizjologicznej lub hipertonicznej. Korzystne efekty może przynieść również zastosowanie roztworu soli z dodatkiem ksylitolu lub hialuronianu sodu. Dostępny jest m.in. preparat HydroNasin ksylitol, w którym jak sama nazwa wskazuje obecny jest ksylitol. Najczęściej do irygacji nosa i zatok stosuje się roztwór izotoniczny soli (0,9% NaCl). Skutecznie oczyszcza on nozdrza z różnego rodzaju zanieczyszczeń. Izotoniczny roztwór soli dobrze sprawdza się przy alergicznym nieżycie nosa, infekcji przebiegającej z obecnością dużej ilości wodnistej wydzieliny, a także przy codziennej higienie nosa. Izotoniczny roztwór soli działa też nawilżająco. W przypadku jednak gęstej wydzieliny lub przy dużym obrzęku błony śluzowej nosa, lepszym wyborem może być hipertoniczny roztwór soli (ok. 3% NaCl). Wyższe stężenie soli skutecznie zmniejszy obrzęk i przywróci drożność nosa.

Roztwór do irygacji zatok można też samodzielnie przygotować w domu. Do tego celu zaleca się użyć niejodowanej soli kuchennej i sody oczyszczonej. Najpierw mieszamy 3 małe łyżeczki soli z 1 łyżeczką sody oczyszczonej. Następnie rozpuszczamy 1 łyżeczkę otrzymanego proszku w 250 ml ostudzonej, przegotowanej wody.

O innych domowych sposobach na złagodzenie objawów zapalenia błony śluzowej nosa i zatok można przeczytać w artykule: Domowe sposoby na zatoki – jak szybko zwalczyć katar?

Przeciwwskazania do irygacji zatoki

Niewiele jest przeciwwskazań do irygacji nosa i zatok. Zabiegu nie powinny przeprowadzać osoby z całkowitą blokadą nosa. Płukanie zatok zalecane jest jedynie przy częściowej utracie drożności. Kolejnymi przeciwwskazaniami są infekcje ucha oraz przebyte operacje w obrębie twarzoczaszki. W pewnych sytuacjach, korzystne może być jednak płukanie zatok. Dlatego do każdej z nich należy podchodzić indywidualnie. Pacjent powinien skonsultować się z lekarzem i dopytać, czy i w jakim czasie po zabiegu może przeprowadzać irygację zatok. Przeciwwskazaniem jest też nadwrażliwość na chlorek sodu, która zdarza się bardzo rzadko.

Względnym przeciwwskazaniem jest wiek. Korzystanie z preparatów do płukania zatok zalecane jest dopiero po ukończeniu 4. roku życia. Zdarza się jednak, że lekarze zalecają irygację również młodszym pacjentom, ze względu na jej skuteczność i wysokie bezpieczeństwo. Nie mniej jednak, przed przystąpieniem do płukania zatok u dzieci poniżej 4. roku życia wskazana jest konsultacja z lekarzem.

Płukanie zatok – dodatkowe wskazówki

Zatoki – płukanie nosa i zatok stanowi skuteczną metodę leczenia i profilaktyki. Daje lepsze efekty niż rozpylanie w nosie wody morskiej. Kluczowe jest bowiem wykorzystanie stosunkowo dużej objętości roztworu pod odpowiednim ciśnieniem (uzyskanym dzięki ściśnięciu butelki). Podczas oczyszczania zatok przy pomocy irygacji, warto pamiętać, że:

• płukanie zatok jest bezpieczne – działania niepożądane występują sporadycznie i mają najczęściej postać miejscowego podrażnienia, pieczenia, swędzenia w nosie lub bólu ucha. W przypadku wystąpienia takich objawów należy zwrócić uwagę na poprawność techniki płukania. Jeśli miejscowe pieczenie pojawiło się po zastosowaniu hipertonicznego roztworu soli, następnym razem warto sięgnąć po roztwór izotoniczny,
• irygacja zatok może być wykonywana przez dzieci, dorosłych, w tym również kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią – płukanie zatok u dzieci zalecane jest powyżej 4. roku życia. U tej grupy pacjentów irygacja powinna być przeprowadzana pod kontrolą osoby dorosłej. Czasami lekarze zalecają płukanie zatok również u młodszych dzieci,
• do płukania zatok należy wykorzystywać jedynie przegotowaną wodę, a nie wodę z kranu, aby ograniczyć ryzyko przedostania się chorobotwórczych drobnoustrojów do jam nosa i zatok,
• roztwór do płukania zatok należy przygotować bezpośrednio przed jego użyciem. Jeśli po irygacji pozostanie jakaś cześć roztworu, należy ją wylać,
• końcówka butelki musi ściśle przylegać do otworu nosowego, tak aby roztwór nim nie wypływał,
• standardowo zaleca się wykonywać irygację zatok 1-2 razy dziennie – płukanie nosa i zatok w ramach profilaktyki można przeprowadzać 1 raz dziennie. W przypadku infekcji lub nasilonych objawów alergii, korzystne może być wykonywanie irygacji 2 razy dziennie.

Płukanie zatok odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów pojawiających się przy zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok czy też alergicznym nieżycie nosa. Może stanowić też istotny element codziennej higieny nosa. Irygacja zatok jest metodą skuteczną i bezpieczną, a do tego łatwą, bezbolesną i niedrogą. Łagodzi odczuwane przez pacjenta objawy ze strony nosa i zatok, a przywracając swobodny oddech poprawia również jego samopoczucie.