Wodnisty czy ropny katar u dziecka - podpowiadamy jak z nim walczyć i kiedy zgłosić się do lekarza!

Na początku wyjaśnijmy, że przezroczysty, żółty lub zielony katar u dziecka nie pozwala na odróżnienie infekcji wirusowej od bakteryjnej. Kolor kataru naturalnie zmienia się podczas choroby. Nadal jednak często można spotkać się z łączeniem ropnego, zielonego lub żółtego kataru z zakażeniem bakteryjnym. 

Najczęściej, katar u dziecka powodowany jest przez wirusy. Możemy wyróżnić 3 etapy kataru, określane również jako fazy kataru:

• faza naczyniowa - wirus dostaje się do nabłonka, co zapoczątkowuje szereg reakcji obronnych organizmu i zaburza pracę rzęsek. Naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu i stają się bardziej przepuszczalne. W wyniku tego działania pojawia się wodnisty katar u dziecka,
• faza komórkowa - śluz zaczyna gęstnięć, przez co staje się trudniejszy do usunięcia. Zaczyna zalegać w jamach nosa, a zazwyczaj również w zatokach. U większości małych pacjentów, katar zatrzymuje się na tym etapie,
• faza nadkażenia bakteryjnego - zalegający śluz i warunki panujące w jamach nosowych oraz zatokach sprzyjają namnażaniu się bakterii. W około 10% przypadkach, dochodzi do rozwoju nadkażenia bakteryjnego.
   

Zapalenie błony śluzowej nosa najczęściej występuje jednocześnie z zapaleniem błony śluzowej zatok. Obrzęk śluzówki ogranicza efektywne odpływanie śluzu z zatok. Wydzielina zaczyna się więc gromadzić w zatokach, bez możliwości ujścia. Można się jeszcze spotkać z określeniem “katar zatokowy u dziecka”. W rzeczywistości, stan zapalny dotyczy zarówno zatok jak i nosa, dlatego prawidłową nazwą jest “zapalenie błony śluzowej nosa i zatok”. Zapalenie zatok u dziecka powoduje charakterystyczny ból w okolicy czoła i nosa, nasilający się podczas schylania. 

Ile trwa katar?

Standardowo katar trwa ok. 7 dni. W przypadku niemowląt i małych dzieci, zazwyczaj jednak utrzymuje się on dłużej i jest to średnio 10-14 dni. 

Sam wodnisty katar i kichanie może trwać przez co najmniej 3-5 dni. Następująca później zmiana wyglądu wydzieliny na gęstszą, zieloną lub żółtą to kolejne 2-3 dni. Zazwyczaj, spływający wówczas katar do gardła powoduje też pojawienie się mokrego kaszlu. 

Jak szybko wyleczyć katar u dziecka?

Co na katar u dziecka stosować? Jak pozbyć się kataru u niemowlaka? W leczeniu wykorzystuje się różne preparaty. Na zatkany nos i zatoki u dziecka można zastosować lek obkurczający, zawierający ksylometazolinę (np. Nasic Kids, Sudafed Xylospray HA dla dzieci) lub oksymetazolinę (np. Nasivin Baby, Oxalin Junior). Ich działanie jest bardzo podobne. Różnica jest taka, że lek z oksymetazoliną można podać już od 3. miesiąca życia (np. Nasivin Baby). Preparaty z ksylometazoliną dopuszczone są do podawania dzieciom powyżej 2. roku życia. Oba związki przy dłuższym stosowaniu mogą powodować przesuszenie śluzówki nosa. Wymienione leki łagodzą nieco odczuwane objawy, natomiast ich ogólna skuteczność w leczeniu kataru przy przeziębieniu czy zapaleniu zatok jest niewielka. Środki te są pomocne w pierwszej fazie kataru. Nie należy jednak stosować ich częściej niż wskazuje na to dawkowanie opisane w ulotce i nie dłużej niż 3-5 dni.

Zmniejszyć uciążliwe dolegliwości u dzieci może oczyszczanie nosa i zatok. U najmłodszych pacjentów można zastosować wodę morską w spray’u. Przykładowym preparatem do oczyszczania nosa u dzieci jest hipertoniczny Sterimar Baby, dedykowany niemowlętom już od 3. miesiąca życia. Izotoniczne roztwory wody morskiej działają głównie oczyszczająco i nawilżająco. Aby zmniejszyć obrzęk błony śluzowej, lepsze efekty osiągniemy stosując roztwór soli o wyższym stężeniu - hipertoniczny. U dzieci powyżej 4. roku życia można już płukać nos i zatoki przy pomocy specjalnej butelki, w której umieszcza się roztwór soli fizjologicznej (np. Irigasin Junior). Płukanie nosa i zatok u dzieci jest skuteczniejsze w leczeniu kataru niż w przypadku osób dorosłych. Stosowanie wody morskiej oraz płukanie nosa jest zalecane głównie w drugiej fazie kataru, gdy pojawia się gęsta wydzielina i głęboko zalegający katar u niemowlaka.

Z czego inhalacje na katar dla dziecka? Inhalacje nie okazały się skuteczne w łagodzeniu ani wodnistego, ani zielonego czy też żółtego kataru u dziecka. Nie ma obecnie podstaw naukowych, aby zalecać inhalacje na katar u dzieci. Pomocne mogą być natomiast preparaty ziołowe, zawierające korzeń goryczki, ziele werbeny, kwiat bzu czarnego, kwiat pierwiosnka i ziele szczawiu. Mieszanka ta znajduje się w leku Sinupret. Tabletki przeznaczone są dla osób dorosłych, ale krople można podawać też dzieciom powyżej 6. roku życia.

Żółty lub zielony katar u dziecka, ze względu na fakt, iż wcale nie musi oznaczać infekcji bakteryjnej, nie powinien być leczony przy pomocy antybiotyku. Lek ten można rozważyć, jeśli istnieje podejrzenie nadkażenia bakteryjnego, choć i w tym przypadku nie zawsze konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Lekarz podejmuje decyzje o jego wprowadzeniu biorąc pod uwagę wiele innych czynników, takich jak ogólny stan zdrowia dziecka, obecność innych objawów czy chociażby obciążenie chorobami przewlekłymi.

Ostry i przewlekły katar u dziecka - kiedy zgłosić się do lekarza?

Zmieniający się kolor kataru u dziecka przy jednoczesnym braku innych, niepokojących objawów nie jest wskazaniem do wizyty u lekarza. Warto się natomiast do niego zgłosić, jeśli:

• katar u dziecka utrzymuje się dłużej niż 2 tygodnie - czasami rozwija się przewlekły katar, którego objawy mogą trwać dłużej niż 12 tygodni i wymaga przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki. Konieczne może być wówczas wykonanie dodatkowych badań, które pomogą znaleźć przyczynę problemu,
• obserwujemy ropiejące oczy u dziecka przy katarze - przy katarze może pojawić się nasilone łzawienie, jednak wydzielina powinna być przezroczysta i wodnista. Jeśli jest ropna, należy zgłosić się do lekarza. Więcej o tym problemie pisaliśmy w artykule: Ropiejące oczy u dziecka - jak pielęgnować oczy niemowlaka?
• dziecko dotyka ucha lub skarży się na ból ucha (dotyczy to starszych dzieci, które potrafią się dobrze komunikować) czy też zatkane ucho przy katarze - może to świadczyć o zapaleniu ucha. U dzieci poniżej 2. roku życia lub starszych, u których jednocześnie pojawia się gorączka, konieczna jest wizyta u lekarza. U dzieci powyżej 2. roku życia z łagodnym przebiegiem choroby, wystarczyć mogą leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Jeśli objawy nie ustępują mimo ich stosowania, również należy zgłosić się do lekarza,
• pojawia się katar i kaszel u niemowlaka poniżej 3. miesiąca życia bez gorączki lub z gorączką,
  wodnisty i katar i kichanie nawraca co pewien czas lub towarzyszy mu zapalenie spojówek i łzawienie - może być to katar alergiczny,
• katar dotyczy tylko jednej części nosa - przyczyną może być ciało obce,
• oprócz kataru pojawia się wysoka gorączka, silne osłabienie lub inne niepokojące objawy.
   

Katar a koronawirus - dominujący obecnie wariant Omikron powoduje objawy bardzo podobne do tych, które występują przy przeziębieniu. W związku z tym, powszechny jest katar przy COVID. Bez przeprowadzenia odpowiednich testów, rozróżnienie między COVID a innymi przyczynami kataru może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe.

Katar a szczepienie

Katar nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia dziecka. W każdym przypadku, lekarz indywidualnie ocenia stan zdrowia dziecka i możliwość jego zaszczepienia. Najczęściej, niezależnie od tego czy jest to wodnisty katar u dziecka czy gęsta, zielona lub żółta wydzielina, nie wymaga ona rezygnacji z przeprowadzenia szczepienia. Przeciwwskazaniem może być jednak ostra infekcja przebiegająca z gorączką lub zaostrzenie kataru alergicznego. Lekarz u każdego dziecka indywidualnie musi ocenić stosunek korzyści wynikających ze szczepienia do ewentualnego ryzyka.

Leki na katar dla dzieci łagodzą uciążliwe i nieprzyjemne objawy. Ich działanie najczęściej jest jednak krótkotrwałe. Dodatkowo, należy zadbać o odpowiednie nawadnianie małego pacjenta i zapewnienie mu odpoczynku, jeśli tego potrzebuje. Aby ograniczyć ilość infekcji, które często wiążą się z wystąpieniem kataru, warto zadbać o odporność malucha, której poświęciliśmy artykuł: Co na odporność dla dzieci - jak wybrać preparat dla najmłodszych?.