Witaminy niebezpieczne w ciąży – jakich leków lepiej unikać, po jakie można sięgnąć?

Leki w ciąży – kategorie bezpieczeństwa

Leki w ciąży mogą w różny sposób wpływać na sam przebieg ciąży, a także na rozwój płodu. Ocena wpływu danego leku na ciążę często jest trudna. Z jednej strony, substancja lecznicza może przenikać przez łożysko i oddziaływać na dziecko, a z drugiej sama ciąża i zachodzące w jej okresie zmiany w organizmie kobiety wpływają na losy leku w organizmie, a tym samym na bezpieczeństwo jego stosowania.

W celu ułatwienia oceny bezpieczeństwa przyjmowania przez kobietę ciężarną określonego leku, stworzono w ubiegłym wieku (dokładnie w roku 1979) klasyfikację, zgodnie z którą leki zostały podzielone na 5 kategorii: A, B, C, D, X. Zgodnie z nią:

• leki w ciąży – kategoria A – wiarygodne badania u kobiet ciężarnych nie wykazały szkodliwego wpływu na płód. Leki z tej grupy uważane są za bezpieczne dla kobiet w ciąży,
• leki w ciąży – kategoria B – wyniki badań na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na płód lub wyniki badań na zwierzętach wykazały szkodliwy wpływ na płód jednak badania z udziałem kobiet ciężarnych tego nie potwierdziły,
• leki w ciąży – kategoria C – badania na zwierzętach wykazały szkodliwy wpływ na płód, a jednocześnie brak jest danych z badań u kobiet,
• leki w ciąży - kategoria D – wykazane zostało pewne ryzyko stosowania leków z tej grupy w ciąży i powinny być one zalecane tylko wtedy gdy inne, bezpieczniejsze substancje nie są skuteczne lub (z różnych powodów) nie mogą być zastosowane,
• leki w ciąży – kategoria X – udokumentowany został szkodliwy wpływ stosowania tych leków w ciąży, dlatego są one przeciwwskazane u kobiet ciężarnych.

Obecnie, opisany podział leków w ciąży na kategorie ABCDX nie jest już aktualny. Jedną z przyczyn jest fakt, że wyniki badań na zwierzętach nie powinny być porównywane z możliwym wpływem danego leku na organizm kobiety ciężarnej. W obrębie jednej kategorii często znajdowały się substancje o różnym poziomie ryzyka, a co więcej – lista ta nie była na bieżąco aktualizowana. Aktualnie zaleca się korzystać z nowego systemu, w skrócie określanego jako PLLR (Pregnancy and Lactation Labeling Rule). Nie klasyfikuje on bezpośrednio każdej substancji w kategorię „można” lub „nie można” stosować w ciąży, ale daje pewne wskazówki, na podstawie których specjalistom może być łatwiej podjąć decyzję co do zalecenia danego leku kobiecie ciężarnej. Zgodnie z tą klasyfikacją, oceniono bezpieczeństwo stosowania leku w ciąży, podczas karmienia piersią, a także ewentualny wpływ substancji leczniczej na rozrodczość.

Czy w ciąży można stosować wszystkie suplementy diety?

Czy jakieś witaminy są niebezpieczne w ciąży? Przede wszystkim, należy pamiętać że kobieta ciężarna przed zastosowaniem każdego leku, suplementu diety czy preparatu ziołowego powinna skonsultować się z lekarzem lub ewentualnie z farmaceutą. Lekarz znając stan zdrowia kobiety i jej historię chorób będzie w stanie ocenić zasadność przyjmowania danego leku w ciąży i ewentualne ryzyko z tym związane. Większość kobiet ciężarnych przyjmuje leki lub suplementy diety. Wiele kobiet zmaga się z chorobami, które wymagają regularnego, stałego leczenia. Niektóre schorzenia wykrywane są w trakcie ciąży i również wymuszają wprowadzenia określonych leków. Farmakoterapia powinna być jednak zawsze prowadzona pod kontrolą lekarza.

Witaminy niebezpieczne w ciąży – witaminą na której spożycie należy uważać w okresie ciąży jest witamina A. W nadmiarze, może ona działać teratogennie, czyli toksycznie na zarodek lub płód. W produktach roślinnych witamina A występuje głównie w postaci beta-karotenu. Nie obserwuje się szkodliwego wpływu spożycia nawet dużych dawek beta-karotenu na organizm człowieka. Przedawkowanie witaminy A jest najbardziej prawdopodobne u kobiet, które przyjmują ten związek w postaci leków lub suplementów. Czasem, pacjenci nieświadomie łączą kilka preparatów, w których znajdują się te same składniki.

Nie tylko witamina A, ale również inne witaminy mogą być niebezpieczne w ciąży, jeśli przyjmowane są z nadmiarem. Przykładem jest kwas foliowy. Zażywanie dawek znacznie przekraczających rekomendowane przez specjalistów ilości stwarza ryzyko zaburzenia rozwoju płodu. O składnikach odżywczych które warto suplementować w okresie ciąży oraz o zalecanych dawkach pisaliśmy w artykule: Witaminy dla kobiet w ciąży – co należy suplementować w trakcie ciąży?.

Brałam leki nie wiedząc o ciąży – jak postąpić?

Brałam leki nie wiedząc o ciąży – to sytuacja dotycząca sporej ilości kobiet. Znaczny odsetek ciąż jest nieplanowanych, a o zapłodnieniu kobiety dowiadują się często dopiero kilka tygodni później. Niejednokrotnie, będąc nieświadome ciąży przyjmują leki, które nie są zalecane kobietom ciężarnym. Stosowanie takiej substancji nie jest jeszcze jednoznaczne z negatywnym wpływem na płód. To, czy dany związek wpłynie szkodliwie na rozwijające się dziecko zależy od kilku czynników, m.in. od przyjmowanej dawki leku i czasu jego zażywania. Jeśli kobieta jest zaniepokojona ewentualnym wpływem jaki mógł wywrzeć przyjmowany lek na płód, warto wówczas skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem. Specjalista będzie w stanie  najlepiej określić potencjalne ryzyko.

Wśród leków o potwierdzonych właściwościach teratogennych znaleźć można wspomnianą już witaminę A w dawce dziennej przekraczającej 25 000 j.m., izotretynoinę, niektóre antybiotyki (np. tetracykliny i aminoglikozydy) oraz inhibitory konwertazy angiotensyny, takie jak kaptopryl, ramipryl, lizynopril, które wykorzystuje się w leczeniu nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca. W okresie starania o potomstwo warto unikać tych leków lub zgłosić się do lekarza w celu zamiany zleconych preparatów na inne, które w razie ewentualnego zapłodnienia będą bezpieczniejsze.

Leki bezpieczne w ciąży – wykaz, gdzie szukać informacji

Wiarygodnych informacji na temat bezpieczeństwa leków w okresie ciąży i laktacji najlepiej szukać u zaufanego specjalisty, który na podstawie dostępnych danych i wywiadu z pacjentką będzie w stanie ocenić, czy dany lek powinien być przyjmowany przez kobietę ciężarną i z jakim ryzykiem się to wiąże. Obecnie, na podstawie nowego systemu PLLR tworzone są charakterystyki produktów leczniczych, dostępne na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w sekcji dotyczącej rejestru produktów leczniczych.  

Dostępne są jeszcze inne klasyfikacje dotyczące bezpieczeństwa leków w ciąży i podczas laktacji, jednak najczęściej wykorzystywane są one przez specjalistów. Przykładową bazą koncentrującą się na kobietach karmiących jest e-lactancia. Porządkuje ona leki w zależności od ryzyka ich stosowania w okresie laktacji. Jeśli są dostępne, wskazywane są również leki o podobnych właściwościach ale bezpieczniejsze dla kobiety karmiącej. Przeszkodą w korzystaniu z tej bazy może być jednak brak znajomości języka angielskiego.

W podejmowaniu decyzji dotyczącej stosowania określonego leku przez konkretną kobietę istotne są nie tylko właściwości leku i ewentualne ryzyko jakie niesie jego zastosowanie, ale również stan zdrowia pacjentki.

W ciąży zaleca się stosować leki jedynie w razie wyraźnej konieczności. Jeśli tylko jest możliwość, należy przyjmować te substancje, których bezpieczeństwo stosowania w okresie ciąży jest dobrze poznane. Wymienione klasyfikacje są pomocne w podejmowaniu przez specjalistę zaleceń dotyczących wprowadzenia do terapii określonego leku. Ostatecznie decyzja zawsze należy do lekarza, który powinien indywidualnie ocenić stosunek korzyści do ryzyka, wynikających ze stosowania danego leku.