Kwas foliowy i witamina B12 w ciąży – kiedy niezbędna jest ich suplementacja?

Kwas foliowy w ciąży – jeden z najważniejszych składników od początku trwania ciąży

Kwas foliowy dla kobiet w ciąży jest jednym z najważniejszych składników odżywczych. Bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych oraz białek. Odpowiedni poziom kwasu foliowego w ciąży chroni też przed zbyt wysokim stężeniem homocysteiny, które może negatywnie wpływać na przebieg ciąży i rozwój dziecka. Wysoki poziom homocysteiny zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, może zaburzać ukrwienie łożyska, a tym samym hamować wzrost płodu.

Kwas foliowy a ciąża – kwas foliowy jest istotny dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Przy niedoborze tego związku rośnie ryzyko wad cewy nerwowej u dziecka. Niedostateczna ilość kwasu foliowego w organizmie kobiety ciężarnej może prowadzić również do zaburzeń w procesie powstawania czerwonych krwinek. Zwiększa też prawdopodobieństwo poronienia.

Zaleca się suplementowanie kwasu foliowego przed ciążą, w jej trakcie oraz podczas karmienia piersią. Proces zamykania cewy nerwowej ma miejsce w ciągu pierwszych 4 tygodni po zapłodnieniu. Wiele kobiet nie jest jeszcze wtedy świadomych zapłodnienia. Z tego właśnie powodu rekomenduje się przyjmowanie kwasu foliowego przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym. O innych witaminach, które zaleca się stosować w okresie planowania ciąży przeczytać można w artykule: Suplementy przed ciążą – najlepsze witaminy dla kobiet planujących ciążę.

Czy kwas foliowy pomaga zajść w ciążę? Na ten moment nie ma żadnych wysokiej jakości dowodów naukowych, który potwierdzałyby, że kwas foliowy pomaga zajść w ciążę. Substancja ta wspomaga prawidłowy rozwój dziecka i przebieg ciąży, ale nie ułatwia samego zapłodnienia.

Witamina B12 w ciąży – rola

Witamina B12 w ciąży również jest istotna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu oraz optymalnego przebiegu ciąży. Bierze udział w przemianach, jakim ulega kwas foliowy w organizmie. Pomaga utrzymać prawidłowe stężenie homocysteiny. Uczestniczy też w przemianach kwasów tłuszczowych, białek i węglowodanów. Niedobór witaminy B12 w ciąży może prowadzić do rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej. Proces wytwarzania krwinek czerwonych ulega wówczas zaburzeniu, przez co mają one nieprawidłowy kształt i nie pełnią wystarczająco efektywnie swojej najważniejszej roli, jaką jest dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu. Zbyt niski poziom witaminy B12 w ciąży może skutkować również zaburzeniami ze strony układu nerwowego.

Źródłem witaminy B12 są przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego – ryby, mięso, jaja, mleko i produkty mleczne. Produkty roślinne, nawet te które zawierają całkiem spore ilości witaminy B12, nie są najczęściej dobrym źródłem tego związku. Większość obecnej w nich witaminy B12 ma bowiem postać nieaktywną.

Witamina B12 w ciąży nie jest zalecana wszystkim kobietom planującym lub będącym w ciąży. Jeśli dieta jest zróżnicowana i dostarcza wszystkie składniki odżywcze, niedobór witaminy B12 jest mało prawdopodobny. U kobiet zdrowych, nieszkodliwy jest również nadmiar witaminy B12 wywołany spożywaniem dużej ilości produktów bogatych w ten związek. Zostanie on bowiem wydalony z moczem.

Kiedy więc warto stosować witaminę B12 w ciąży? Suplementację dobrze jest rozważyć u kobiet będących na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej. Weganki które wykluczają z pożywienia nie tylko mięso, ale również wszystkie produkty pochodzące od zwierząt (jaja, mleko, przetwory mleczne, miód itp.) są bardzo narażone na niedobór witaminy B12. Warto mieć na uwadze, że witamina B12 jest magazynowana w organizmie, a zgromadzone zapasy mogą wystarczyć nawet na okres ok. 2 lat. Dopiero po upływie tego czasu może zacząć rozwijać się niedobór witaminy B12. Inne witaminy niezbędne w okresie ciąży zostały omówione w artykule: Witaminy dla kobiet w ciąży – co należy suplementować w trakcie ciąży?

Na niedobór witaminy B12 w większym stopniu narażone są też kobiety, które od dłuższego czasu (>2 lata) przyjmują metforminę. Pacjentki zmagające się z chorobami żołądka lub jelit, które ograniczają wchłanianie witaminy B12 również mogą wymagać przyjmowania tego związku.

Kwas foliowy dla kobiet w ciąży – najlepiej przyswajalna postać

Jaki jest najlepszy kwas foliowy? Kwas foliowy ulega w organizmie określonym przemianom, dzięki którym uzyskuje aktywną, gotową do wykorzystania przez komórki postać. W procesach tych istotną rolę pełni enzym MTHFR. Uważa się, że nawet u około 50% populacji w Polsce, występuje jego niedobór. Z tego powodu, dostępnych jest coraz więcej suplementów, w których zamiast (lub oprócz) syntetycznego kwasu foliowego, znajduje się również jego aktywna postać. Nie ma jednak obecnie dowodów na to, aby zmniejszona aktywność enzymu MTHFR wiązała się z wyższym ryzykiem wad cewy nerwowej. Z tego powodu, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) nadal zaleca suplementację kwasu foliowego.

Kwas foliowy i witamina B12 w ciąży – dawkowanie

Kwas foliowy w ciąży – dawka rekomendowana obecnie przez PTGiP to:

• 0,4 – 0,8 mg na dobę – podczas I trymestru ciąży,
• 0,6 - 0,8 mg na dobę – podczas II i III trymestru ciąży, a także w trakcie karmienia piersią,
• 4 mg na dobę – w przypadku kobiet, które urodziły w przeszłości dziecko z wadą cewy nerwowej – taką dawkę należy wówczas przyjmować przynajmniej 4 tygodnie przed zapłodnieniem oraz w trakcie I trymestru. Podczas II i III trymestru oraz laktacji zalecane jest przyjmowanie 0,6-0,8 mg kwasu foliowego na dobę,
• 0,8 mg na dobę (część powinny stanowić aktywne foliany) – u kobiet znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia niedoborów folianu i związanych z tym wad cewy nerwowej. Do tej grupy osób należą m.in. kobiety zmagające się z otyłością, cukrzycą, niewydolnością nerek, wątroby, stosujące leki przeciwpadaczkowe oraz kobiety palące papierosy.

Kwas foliowy w ciąży – do kiedy zażywać? Jak zostało już wspomniane, kwas foliowy należy przyjmować zarówno przed zapłodnieniem, jak i przez cały okres ciąży. Rekomenduje się również suplementację kwasu foliowego podczas karmienia piersią.

Czy można przedawkować kwas foliowy w ciąży? Poza wąską grupą kobiet, u których zaleca się stosowanie 4 mg kwasu foliowego do 12. tygodnia ciąży, przyjmowanie tak wysokich dawek tego związku u reszty populacji może negatywnie wpływać na rozwijający się płód. Pewne badania wskazują na związek między wysokimi dawkami kwasu foliowego a zwiększony ryzykiem autyzmu i rozwojem insulinooporności u dzieci. Z tego powodu nie zaleca się przyjmowania wyższych dawek kwasu foliowego w ciąży niż rekomendowane.

Kwas foliowy – skutki uboczne mogą wystąpić, choć zdarzają się one rzadko. Na ogół, kwas foliowy jest dobrze tolerowany i nie powoduje wystąpienia działań niepożądanych. U niektórych osób mogą pojawić się łagodne zaburzenia żołądkowo-jelitowe lub reakcje alergiczne. Kwas foliowy bez recepty dostępny jest m.in. w leku Folik, a aktywne foliany w suplementach Folian Naturell lub ActiFolin. Kwas foliowy znajduje się też w zestawach witamin dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Przykładem takiego preparatu jest MamaDHA Premium+. W kapsułkach znajduje się zarówno kwas foliowy, jak i jego aktywna postać.

Witamina B12 w ciąży – dawkowanie warto ustalić opierając się o sposób żywienia kobiety ciężarnej (czy dieta zawiera znaczące ilości tej witaminy) oraz wyniki badań, jeśli oznaczone zostało stężenie tej witaminy. Zalecane dzienne spożycie witaminy B12 w ciąży jest nieco większe niż dla kobiet niebędących w ciąży i wynosi 2,6 µg na dobę. W okresie laktacji, ilość ta jeszcze wzrasta, do 2,8 µg. Noworodki i niemowlęta karmione mlekiem matki muszą pobierać odpowiednią ilość witaminy B12 z pokarmem, aby ich układ nerwowy oraz układ krwiotwórczy rozwijał się prawidłowo. Stosując preparaty z witaminą B12, w których ilość tego związku jest mniej więcej zbliżona do wartości zalecanych, raczej trudno jest przedawkować tą substancję. Ryzyko takie istnieje, jeśli pacjent przez dłuższy czas przyjmuje dawki witaminy B12, które kilkanaście lub kilkadziesiąt razy przekraczają dzienne zapotrzebowanie. Witaminom potrzebnym w trakcie laktacji poświęcony został artykuł: Witaminy dla mam karmiących – jakie składniki warto suplementować podczas karmienia piersią?

Kwas foliowy w ciąży oraz podczas laktacji zalecany jest wszystkim kobietom, niezależnie od ich sposobu odżywiania się. Suplementacja pomaga utrzymać odpowiedni poziom tego związku w organizmie kobiety, a tym samym zapobiega wystąpieniu wad cewy nerwowej u dziecka. Witamina B12 w ciąży nie jest rekomendowana wszystkim przyszłym mamom. Może być potrzebna przede wszystkim tym kobietom ciężarnym, które wykluczają lub ograniczają spożycie produktów bogatych w witaminę B12. Suplementację tego związku warto rozważyć również u osób, które długotrwale stosują metforminę lub cierpią na choroby przewodu pokarmowego, które mogą zaburzać wchłanianie tego związku. Uzupełnienie codziennej diety o te związki chroni przed rozwojem ich niedoborów oraz związanych z nimi zaburzeń wzrostu i rozwoju płodu.