Tran – właściwości, przeciwwskazania, działanie

Co to jest tran?

Tran to inaczej olej z wątroby dorsza lub innych gatunków ryb z rodziny dorszowatych. Stanowi on przede wszystkim źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3, a dokładniej kwasów: 

• DHA – kwasu dokozaheksaenowego,
• EPA – kwasu eikozapentaenowego.

Tran – składnikami tego produktu są też witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: witamina A i D. Obecnie dostępny jest on w różnych formach – w płynie, kapsułkach, a nawet żelkach. Można sięgnąć po bardziej naturalne produkty lub wzbogacone w aromaty, których celem jest maskowanie rybiego posmaku tranu. Preparat ten jest podawany dzieciom oraz stosowany przez wielu dorosłych. Część kobiet przyjmuje też tran w ciąży oraz podczas karmienia piersią.

Powszechnie uważa się, że tran wspomaga odporność, zmniejsza stan zapalny w organizmie, pomaga w redukcji napięcia i zmniejsza ciśnienie tętnicze krwi. O tym, które właściwości tranu zostały potwierdzone w badaniach naukowych, będzie mowa w dalszej części artykułu. 

Z czego jest tran?

Tran – skład produktu oznaczonego jako „tran” odnosi się wyłącznie do oleju z wątroby dorsza i ryb dorszowatych. Tran z rekina, tran z wieloryba czy też tran z kryla nie jest tym samym produktem. Jeśli zależy nam na prawdziwym tranie, szukajmy w składzie informacji o tym, z czego dokładnie jest on pozyskiwany. Każdy taki produkt posiada bowiem inny skład i inne właściwości. 

Tran z dorsza atlantyckiego czy też tran z dorsza islandzkiego jest bogaty w kwasy omega-3 i witaminy A oraz D. Tran z wątroby rekina, którego poprawną nazwą jest olej z wątroby rekina, zawiera tych kwasów znacznie mniej. Główne składniki aktywne, które są w nim obecne, to skwalen i alkiloglicerole. Substancje te wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Skład oleju z wątroby rekina jest więc znacząco odmienny od składu tranu z wątroby dorsza. Niektóre suplementy nie mają wskazanego konkretnego gatunku ryb. W ich składzie może widnieć jedynie „olej z ryb”. Nie wiemy jednak z jakich ryb jest on pozyskiwany. Takie produkty nie mogą być klasyfikowane jako „tran”.

Tran z dorsza czy z rekina? – wybór odpowiedniego preparatu zależy od konkretnych potrzeb pacjenta. Tran z dorsza oraz olej z wątroby rekina mają zupełnie inny skład i właściwości.

Tran – właściwości

Tran – właściwości i działanie tego produktu wynikają z obecnych w jego składzie kwasów omega-3 oraz witamin. Kwasy DHA i EPA to składniki błon komórkowych. DHA znaleźć można przede wszystkim  w błonach komórek nerwowych oraz komórek siatkówki oka. Kwasy EPA odpowiadają głównie za stabilizację kwasu DHA w błonach komórek nerwowych. Kwasy omega-3 wpływają na funkcje poznawcze, na dojrzewanie i funkcjonowanie układu nerwowego, a także na rozwój narządu mowy oraz wzroku u dzieci. Związki te wykazują też właściwości przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Chronią komórki przed uszkodzeniami, do których może dojść przy nadmiarze wolnych rodników tlenowych.

Kwasy omega-3 nie są syntetyzowane w organizmie. Z tego powodu, zaleca się, aby były one stałym elementem diety. Ich źródło stanowią przede wszystkim tłuste ryby morskie i owoce morza. Ze względu na fakt, że w Polsce spożycie ryb jest stosunkowo niskie, w przypadku niewystarczającego dostarczania kwasów omega-3 z dietą, wskazana jest suplementacja tych związków.  Źródłem kwasów DHA i EPA może być m.in. właśnie tran. Osobom dorosłych zaleca się spożywać 2 porcje ryb na tydzień lub suplementować 250 mg kwasów DHA i EPA na dobę.

DHA obecny w tranie jest szczególnie rekomendowany kobietom ciężarnym. Zapotrzebowanie na ten składnik rośnie głównie w III trymestrze ciąży. Optymalna zawartość kwasów omega-3 w organizmie przyszłej mamy jest jednym z elementów warunkujących prawidłowy rozwój dziecka i przebieg ciąży. Wpływa nie tylko na rozwój narządu wzroku ale również na rozwój psychomotoryczny malucha. Specjaliści uważają również, że DHA obniża ryzyko rozwoju depresji u matki. Kiedy brać tran w ciąży? Rekomenduje się suplementację DHA przez wszystkie kobiety ciężarne w dawce co najmniej 200 mg na dobę. Przy niskim spożyciu ryb, dawka ta może być większa.

Na co jest tran?

Tran – na co pomaga? Jakie ma właściwości i działanie? Kwasy omega-3 obecne w tranie pomagają obniżyć poziom triglicerydów. Nie zaobserwowano natomiast istotnego wpływu tych substancji na poziom cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL. Nie udowodniono jak dotąd, aby tran wspomagał odporność. Nie dysponujemy wiarygodnymi badaniami naukowymi,  na podstawie których wyników można wysnuć wniosek, że tran zmniejsza ryzyko infekcji lub też skraca czas utrzymywanie się objawów choroby. Udowodniono, że kwasy omega-3 nie zmniejszają lub zmniejszają nieznacznie ryzyko rozwoju chorób układu krążenia. 

Produktowi temu przypisuje się też wiele innych prozdrowotnych właściwości. Potrzeba jednak dalszych badań, aby móc rzetelnie określić wpływ suplementacji tranu na stan zdrowia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, zwyrodnieniem plamki żółtej czy chociażby depresji.

Czy tran jest zdrowy? Tran z pewnością warto stosować jako uzupełnienie diety w kwasy omega-3, które są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a których jednocześnie często brakuje w spożywanych posiłkach. O tranie warto pamiętać też w okresach ciąży i laktacji, w których spożywanie odpowiedniej ilości kwasów DHA wpływa na optymalny przebieg ciąży i rozwój dziecka.

Jak długo można brać tran?

Czy tran można brać cały rok? Jaki tran wybrać? Nie ma ograniczeń co do czasu stosowania tranu. Jego suplementacja jest wskazana wtedy, gdy dieta nie dostarcza odpowiedniej ilości kwasów omega-3. Tran można więc stosować przez krótszy lub dłuższy okres, w zależności od indywidualnego sposobu odżywiania się.

Po jakim czasie działa tran? Tran dość szybko ulega wchłonięciu z przewodu pokarmowego. Przy wyborze produktu na pewno warto zwrócić uwagę na jego jakość, a także zawartość poszczególnych składników. Świeży tran z dorsza w postaci płynnej ma rybi posmak, ale nie powinien być gorzki. Goryczka może świadczyć o jego niższej jakości. Część rodziców zastanawia się, czy podając dziecku tran muszą nadal suplementować im witaminę D. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy znaleźć informację na opakowaniu lub w ulotce zakupionego produktu dotyczącą zawartości witaminy D w podawanej dziecku porcji. W przypadku większości preparatów, ilość witaminy D w tranie jest niższa niż rekomendowane dzienne spożycie tej substancji. Należy wówczas nadal podawać witaminę D, ewentualnie zmniejszając jej dawkę o ilość obecną w tranie.

Jaki tran dla dzieci? Przy wyborze tranu dla dzieci należy wziąć pod uwagę jego jakość, formę oraz smak. U małych dzieci preferowany jest tran w płynie, który obecnie dostępny jest w różnych wersjach smakowych.

Tran – negatywne skutki suplementacji

Dobrej jakości tran jest produktem stosunkowo bezpiecznym w stosowaniu. Należy jednak przyjmować go w ilości rekomendowanej przez producenta. Na szczególną uwagę zasługują kobiety w ciąży, które chcą suplementować tran. O ile kwasy omega-3 są zalecane przez cały okres ciąży, o tyle ostrożnie należy podchodzić do suplementacji witaminy A, która również jest obecna w tranie. Rekomendowane dzienne spożycie retinolu u kobiet w ciąży wynosi 770 µg. Przyjmowanie wysokich dawek witaminy A przez kobiety ciężarne może działać toksycznie na rozwijające się dziecko.

Tran – skutki uboczne suplementacji nie występują często. U części osób pojawiają się wzdęcia lub inne objawy żołądkowo-jelitowe. Dolegliwości te częściej występują u osób długotrwale przyjmujących tran lub zażywających wyższe niż zalecane dawki tego produktu. Uczulenie na tran - objawy uczulenia są podobne do tych, które pojawiają się w wyniku reakcji alergicznej, do której dochodzi pod wpływem kontaktu z każdą inną substancją, na którą pacjent jest uczulony. Może pojawić się wysypka, silny świąd skóry, problemy z oddychaniem, ucisk w klatce piersiowej, obrzęk w okolicy ust, języka i gardła. Dodatkowo mogą wystąpić też silne bóle brzucha, bóle głowy, gorączka i wymioty.

Tran – przeciwwskazania to głównie nadwrażliwość na składniki preparatu, a także kamica nerkowa i hiperkalcemia. Suplementacja tranu powinna być ostrożnie rekomendowana pacjentom przyjmującym leki przeciwzakrzepowe lub leki przeciwpłytkowe. Składniki obecne w tranie mogą bowiem wydłużać czas krzepnięcia krwi.

Mimo powszechnego stosowania tranu na odporność, dostarcza on przede wszystkim cennych kwasów omega-3, które wykazują wielokierunkowy pozytywny wpływ na pracę organizmu. Chcąc wzbogacić codzienną dietę w niezbędne kwasy DHA i EPA z pewnością warto pamiętać o tym produkcie. Tran na ogół jest dobrze tolerowany przez pacjentów. Przy wyborze wysokiej jakości tranu z pewnością warto zwrócić uwagę na dokładny skład wybranego produktu. Tran nie jest tym samym co olej z wątroby rekina lub ryb innych niż dorszowate.