Rumień wędrujący. Czy zawsze oznacza boreliozę?

Rumień po kleszczu – skąd się bierze?

Rumień wędrujący (łac. erythema migrans) to objaw zakażenia boreliozą, zwaną inaczej chorobą z Lyme. W Polsce borelioza przenoszona jest przede wszystkim przez kleszcze pospolite Ixodes ricinus, w których ślinie bytują bakterie – krętki z rodzaju Borrelia. Chorobę, jaką jest borelioza, dzieli się na dwie postacie: wczesną i późną. To właśnie w postaci wczesnej pojawia się charakterystyczny rumień po ugryzieniu kleszcza oraz objawy grypopodobne. Postać późna, trwająca więcej niż 6 miesięcy może przebiegać z zapaleniem stawów, skóry, a także obejmować układ nerwowy, prowadząc to tzw. neuroboreliozy.

Skąd się bierze rumień wędrujący? Podczas ukąszenia kleszcz wraz ze śliną przekazuje do skóry bakterie krętka boreliozy. Patogeny namnażają się w miejscu żerowania owada, wywołując odczyn zapalny. Rzadziej zdarza się, że bakterie przenikają do krwi i wędrują z nią w inne miejsce na ciele. Początkowo na skórze pojawia się niewielka czerwona plamka, która wraz ze wzrostem liczby krętków stopniowo się powiększa. Z czasem bakterie zaczynają migrować na zewnątrz od miejsca wkłucia kleszcza i właśnie wtedy rumień wędrujący zaczyna się rozszerzać. Czerwony kolor skóry jest wynikiem obecności w niej bakterii oraz działania układu odpornościowego, próbującego zwalczyć patogeny.

Warto wiedzieć, że nie wszystkie kleszcze są zarażone krętkiem boreliozy, stąd nie każde ukąszenie tego pajęczaka sprawi, że zachorujemy na boreliozę. Nawet jeśli kleszcz przenosi bakterie, nie oznacza to od razu zakażenia – ryzyko rośnie wraz z czasem jego obecności na skórze. Szacuje się, że potrzebne jest minimum 24 godziny, aby bakterie przedostały się do ludzkiej skóry, choć zdarzają się zakażenia po krótszym kontakcie. Po 72 godzinach żerowania kleszcza szansa na przeniesienie boreliozy osiąga 100%. Dlatego, aby nie doszło do zakażenia i aby rumień od kleszcza się nie pojawił, ważne jest szybkie i bezpieczne usunięcie pasożyta wbitego w skórę.

Rumień wędrujący – objawy

Rumień wędrujący po ugryzieniu kleszcza to najbardziej charakterystyczny sygnał, który wskazuje na boreliozę. W zależności od źródeł pojawia się u 50-90% wszystkich zakażonych krętkiem boreliozy osób. 

Jak wygląda rumień po kleszczu? Modelowy, książkowy rumień wędrujący ma bardzo charakterystyczny wygląd, określany potocznie jako "oko byka". Odczyn zapalny po ukąszeniu kleszcza układa się zazwyczaj w nieregularny okrąg lub owal, który jest czerwony na brzegach i rozjaśnia się ku środkowi. W samym centrum najczęściej znajduje się czerwona okrągła plama. Rumień z czasem rozszerza się na zewnątrz i może osiągnąć nawet 70 cm średnicy. Należy podkreślić, rumień kleszczowy nie zawsze zaczyna się w miejscu ugryzienia pasożyta. Czasami ten skórny objaw boreliozy pojawia się w innym miejscu na ciele.

Warto mieć świadomość, że nie u wszystkich osób rumień wygląda tak samo. Zmiana skórna czasami może przybierać bardziej siny niż czerwony kolor, a innym razem barwa jest ledwie widoczna. Zdarza się również, że przejaśnienie w środku nie jest wyraźnie zaznaczone, a cały rumień przybiera wygląd czerwonego owalu. U niektórych pacjentów w centralnym punkcie zmiany zamiast plamy widoczny jest niewielki guzek, który tworzy się w miejscu po ugryzieniu kleszcza. Należy mieć też na uwadze, że ponieważ rumień może pojawić się w dowolnym miejscu na skórze, to bywa zniekształcony np. przez fałdy na brzuchu czy przez zagięcie łokcia/kolana.

Specyficznym objawem boreliozy jest także rumień wędrujący mnogi, objawiający się wieloma mniejszymi przebarwieniami skóry. Należy on do wczesnego stadium boreliozy w typie rozsianym. Taki rodzaj rumienia może pojawić się u 4-8% osób zakażonych, u których doszło do rozsiania się krętków boreliozy po organizmie wraz z krwią, przy czym na rumień wędrujący mnogi podatne są bardziej dzieci niż dorośli.

Czy rumień po kleszczu swędzi?

Rumień po ugryzieniu kleszcza najczęściej nie swędzi, nie boli i nie wywołuje innych objawów poza zmianą skórną. W rzadkich przypadkach niektórzy pacjenci zgłaszają jednak świąd w miejscu pojawienia się rumienia. Bywa również, że stan zapalny powoduje miejscową tkliwość, ocieplenie skóry, ból czy zaburzenia czucia. Osoby z wczesną boreliozą mogą odczuwać także objawy grypopodobne: złe samopoczucie, ból głowy, gorączkę, bóle mięśni i stawów. Niezależnie od objawów towarzyszących, po pojawieniu się rumienia wędrującego, zawsze należy skontaktować się z lekarzem i rozpocząć leczenie.

Rumień po kleszczu – po jakim czasie się pojawia? 

Rumień kleszczowy pojawia się na skórze między 3. a 30. dniem po zakażeniu krętkami Borrelia, choć najczęściej ma to miejsce około 14. dnia. Zmiana może pozostać widoczna od 7. dni do nawet 14. miesięcy. Zazwyczaj jednak zaczyna powoli zanikać po około 3-4 tygodniach. 

Warto wiedzieć: rumień od kleszcza po pewnym czasie ustępuje samoistnie, nawet jeżeli borelioza nie zostanie wyleczona. Zniknięcie rumienia ze skóry bez podjętej antybiotykoterapii nie świadczy więc o wyleczeniu choroby. Brak odpowiedniej terapii zwiększa za to ryzyko rozwoju późnej postaci boreliozy. 

Jak rozpoznać rumień wędrujący? 

W rozpoznaniu rumienia wędrującego przydatne są następujące kryteria:

●     Wielkość zmiany – rumień wędrujący ma więcej niż 5 cm średnicy,

●     Czas – rumień pojawia się około 7-14 dni od kontaktu z kleszczem,

●     Wygląd - rumień najczęściej przybiera postać owalu o czerwonych brzegach, rozjaśnionego w środku, z czerwoną plamą w centralnym punkcie,

●     Ruch - czerwone brzegi rumienia z dnia na dzień rozszerzają się na zewnątrz (stąd nazwa rumień wędrujący).

Czy rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę? Tak, obecność rumienia świadczy o zakażeniu krętkami boreliozy i toczącej się w organizmie chorobie. Jego stwierdzenie wystarczy do rozpoczęcia leczenia.

Z czym można pomylić rumień wędrujący?

Rumień wędrujący najczęściej mylony jest z odczynem alergicznym, ponieważ obie zmiany skórne mogą przyjmować postać zaczerwienienia i występują w miejscu ugryzienia kleszcza. Jak odróżnić rumień wędrujący od reakcji alergicznej? Jeśli czerwona plamka ma mniej niż 5 cm i pojawiła się w ciągu 48 godzin od wkłucia kleszcza, najprawdopodobniej jest to reakcja alergiczna na jego ślinę, a nie objaw boreliozy. Odczyn alergiczny w przeciwieństwie do rumienia zazwyczaj powoduje swędzenie i znika po kilku dniach.
Z czym jeszcze można pomylić rumień wędrujący? Rumień od kleszcza czasem bywa mylony z innymi schorzeniami skóry wymienionymi poniżej.

●        Grzybica – na skórze widoczne są okrągłe tarczki lub zaczerwienione plamy. Na powierzchni zmian, w przeciwieństwie do rumienia wędrującego, pojawiają się strupki lub łuszcząca się skóra. Cała zmiana intensywnie swędzi.
●        Bakteryjne zapalenie tkanki łącznej – zmiana jest ciepła i tkliwa. Zapalenie tkanki łącznej rozwija się szybko, towarzyszy mu gorączka oraz ból.
●        Kontaktowe zapalenie skóry – zaczerwienienie pojawia się w miejscu kontaktu z alergenem, często obecne są pęcherzyki wypełnione płynem. 
●        Pokrzywka – swędzące czerwone zmiany są liczne i uniesione ponad skórę.
●        Półpasiec – na zaczerwienionej skórze widoczne są pęcherzyki, a chorobie towarzyszy ból i gorączka.

Rumień po kleszczu – co robić?

Jeżeli po ugryzieniu kleszcza na skórze pojawia się zmiana, to pierwszym krokiem jest jej staranna obserwacja. Gdy rumień z dnia na dzień rośnie, ma przejaśnienie w środku i średnicę większą niż 5 cm, konieczna jest jak najszybsza wizyta u lekarza. W przypadku zakażenia boreliozą medyk zleca antybiotykoterapię przez kolejne 2-4 tygodnie. Nie potrzeba żadnych dodatkowych badań – lekarz może postawić diagnozę na podstawie obecności samego rumienia wędrującego i przepisać antybiotyk. Po rozpoczęciu leczenia rumień zwykle przestaje się rozszerzać i z czasem zanika.

W przypadku boreliozy najważniejsze jest jednak wcześniejsze zapobieganie chorobie i skuteczna profilaktyka. Jakie działania podjąć, aby zabezpieczyć się przed kleszczami dowiesz się z artykułu: Jak się chronić przed kleszczami. Osoby, które często przebywają na łonie natury powinny rozważyć podjęcie dodatkowych działań takich jak profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu .

Rumień po kleszczu u dziecka

Zauważając kleszcz u dziecka, w pierwszej kolejności należy szybko i bezpiecznie usunąć owada. Najlepiej zrobić to, stosując kleszczołapki, pęsetę lub lasso na kleszcza. W miejscu po ugryzieniu może na początku pojawić się mała, swędząca plama, która zazwyczaj świadczy o alergii na ślinę pajęczaka. Rumień wędrujący pojawia się po około 7-14 dniach od ugryzienia i z dnia na dzień rozszerza swoje brzegi. Jego wygląd u dzieci jest podobny jak u dorosłych – owalna zmiana skórna zazwyczaj ma czerwoną obramówkę, centralne przejaśnienie i niewielkie zaczerwienienie w środku. Warto wiedzieć, że dzieci, bardziej niż dorośli są podatni na rozwór boreliozy w typie rozsianym. Oznacza to, że na ciele malucha może pojawić się więce plam świadczących o toczącym się zakażeniu. 

Rumień wędrujący u dzieci za każdym razem wymaga konsultacji z lekarzem. Jeżeli pediatra rozpozna boreliozę, wdrożony zostanie antybiotyk, który należy podawać podopiecznemu 2-4 tygodnie, zgodnie z zaleceniami lekarskimi.

Przeczytaj więcej o boreliozie u dzieci i sprawdź: Jak rozpoznać boreliozę u dzieci?

Rumień wędrujący to charakterystyczny objaw wczesnej boreliozy. Okrągła, czerwona zmiana, jaśniejsza w środku i poszerzająca się na zewnątrz za każdym razem powinna skłonić do obserwacji i konsultacji z lekarzem. Leczenie rumienia wędrującego jest nierozerwalnie złączone z leczeniem samej boreliozy i polega na podawaniu antybiotyku. Po takiej terapii rumień stopniowo zaczyna znikać i zwykle nie zostaje po nim żaden ślad na skórze.