Ugryzienie kleszcza - jak się przed nim uchronić?

Kleszcze to niewielkich rozmiarów pajęczaki, które żerują na ludziach i zwierzętach. Żywią się krwią, aby mogły przechodzić na kolejne stadia rozwojowe. Larwa kleszcza potrzebuje stosunkowo niewielkiej ilości krwi, nimfa nieco większej, a postać dorosła może przebywać na swoim żywicielu przez kilka dni, posilając się jego krwią.

Ugryzienie – kleszcze posiadają dobrze rozwinięty aparat gębowy, dzięki któremu mocno przytwierdzają się do skóry żywiciela. W ślinie kleszcza znajdują się substancje znieczulające, które powodują że ugryzienie tego pajęczaka nie jest bolesne, a przez to łatwe do przeoczenia.

Największą aktywność kleszczy obserwuje się wiosną i jesienią, głównie w miesiącach marzec-kwiecień i październik-listopad. Poza tymi okresami, aktywność kleszczy jest mniejsza, choć jest to zróżnicowane m.in. w zależności od lokalizacji i panujących warunków klimatycznych. Kleszcze w ciele wgryzają się najczęściej w miejsca, w których skóra jest cieńsza. Mogą to być pachwiny, zgięcia stawów czy też owłosiona skóra głowy.

Ugryzienie kleszcza jest niebezpieczne, ponieważ pajęczaki te mogą przenosić chorobotwórcze drobnoustroje. W Polsce dominuje borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu.

Jak wygląda ugryzienie kleszcza?

Ugryzienie kleszcza – swędzenie i ból nie występuje ze względu na substancje znieczulające wydzielane przez tego pajęczaka. U niektórych osób obserwuje się ślad po kleszczu w postaci niewielkiego czerwonego guzka i obrzęku. Jest to odczyn alergiczny po kleszczu, który pojawia się w wyniku kontaktu skóry ze składnikami jego śliny. Po usunięciu kleszcza ze skóry, konieczna jest jej obserwacja przez 30 dni. Czasami pojawia się charakterystyczny odczyn zapalny po kleszczu, tzw. rumień wędrujący, który jest objawem boreliozy.

Jak wyciągnąć kleszcza ze skóry?

Jak wyjmować kleszcze? Co na kleszcza jest lepsze – szczypce, lasso a może zestaw do zamrażania kleszcza? Dostępne są różne przyrządy (np. Kick the Tick, Kleszcz Out) ułatwiające wyciągnięcie kleszcze ze skóry. Nie wykazano, aby któryś w nich był bardziej skuteczny niż pozostałe. Istotny  w tym przypadku jest czas. Ryzyko zarażenia boreliozą jest bowiem znikome, jeśli kleszcz przebywa w skórze mniej niż 24 godziny. Zauważając kleszcza na skórze należy go więc jak najszybciej wyciągnąć, niczym nie smarując (kleszcz może wówczas zwymiotować i przenieść niebezpieczne drobnoustroje do krwi żywiciela). Rana po kleszczu powinna zostać odkażona.

Jeśli pacjent odczuwa silny strach przed samodzielnym wyjęciem kleszcza, powinien poprosić inną osobę o pomoc lub udać się po pomoc medyczną. Najczęściej jednak można bez większego wysiłku samodzielnie wyciągnąć kleszcza. Nawet jeśli w skórze pozostanie niewielka część jego głowy lub odnóży, nie wpływa to w istotny sposób na ryzyko przeniesienia choroby. Niebezpieczne jest natomiast pozostawienie w skórze części odwłoku pajęczaka. Wówczas należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Rumień po kleszczu u dzieci i dorosłych

Charakterystyczne ślady po ukąszeniu kleszcza to wspomniane już rumienie wędrujące. Rumień może pojawić się w ciągu kilku do 30 dni po ugryzieniu. Ma postać czerwonej plamki, która się powiększa. Widoczne jest jej centralne przejaśnienie. Rumień wędrujący u dzieci obserwowany jest najczęściej w obrębie szyi i skóry głowy. W przypadku dorosłych, zazwyczaj pojawia się on w pachwinach i na kończynach dolnych. Może mieć owalny lub nieregularny kształt. Rumień wędrujący występuje u 60-80% chorych na boreliozę. Jeśli choroba nie jest leczona, zmiana ta znika samoistnie w przeciągu kilku-kilkunastu tygodni (najczęściej miesiąca).

Borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu – co to za choroby?

Kleszcze w ciele mogą przenosić różne choroby. W Polsce, najczęściej występującą chorobą odkleszczową jest borelioza. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane zależnie od postaci boreliozy. Może być to rumień wędrujący lub porażenie nerwów obwodowych, sztywność karku i silny ból głowy świadczące o neuroboreliozie. U osób dorosłych, ugryzienie po kleszczu i przeniesienie niebezpiecznych bakterii może skutkować zapaleniem stawów. Znacznie rzadziej, objawem boreliozy jest zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie mózgu.

Boreliozę najłatwiej można rozpoznać, jeśli występuje  rumień wędrujący. Jego pojawienie się pozwala na szybkie wdrożenie antybiotykoterapii, która zazwyczaj trwa 3 tygodnie. W pozostałych przypadkach, diagnostyka boreliozy często jest trudna i długotrwała, a leczenie nie zawsze kończy się powodzeniem.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba wirusowa, która początkowo objawia się złym samopoczuciem, gorączką, bólem głowy i mięśni oraz innymi dolegliwościami grypopodobnymi. Po chwilowej poprawie stanu zdrowia, może dojść do nawrotu wysokiej gorączki, silnego bólu głowy, pojawienia się niedowładów i drżeń, wymiotów, zaburzeń widzenia i zaburzeń świadomości. Kleszczowe zapalenie mózgu leczone jest objawowo.

Jak się chronić przed ugryzieniem kleszcza?

Wbrew powszechnej ciągle opinii, kleszcze nie spadają z drzew. Bytują one zazwyczaj na źdźbłach trawy i niewielkich krzewach, na wysokości do 50-70 cm. Kleszcze powszechnie występują w ściółkach leśnych, ale też na łąkach, polach i terenach podmokłych, porośniętych trawami. Z tego powodu, wybierając się do miejsc, w których ryzyko występowania kleszczy jest podwyższone, warto założyć ubrania, które szczelnie osłaniają skórę. Bardzo ważne jest też dokładne obejrzenie skóry po powrocie do domu. Aby zapobiegać ugryzieniom przez kleszcze warto:

• nosić długie spodnie, wysokie skarpetki i odpowiednie buty podczas przebywania na terenach zagrożonych występowaniem kleszczy,
• nosić czapkę, aby ograniczyć ryzyko przewędrowania kleszcza na skórę głowy,
• stosować środki na kleszcze - skuteczne są przede wszystkim preparaty o wysokim stężeniu DEET (np. Mugga Deet Extra Strong, Moskine DEET i spray Bros 50% DEET).

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobom odkleszczowym są szczepienia ochronne. Dostępna jest szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepionka przeciw boreliozie jest obecnie w trakcie badań klinicznych.

Ugryzienie kleszcza wiąże się z ryzykiem zachorowania na boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu i inne, rzadziej występujące choroby odkleszczowe. Szybkie wyjecie kleszcza ze skóry znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju boreliozy, choć w przypadku KZM wystarczy zaledwie kilka minut żerowania na skórze aby przenieść niebezpieczne wirusy do krwi człowieka. Najskuteczniejszą formą profilaktyki chorób odkleszczowych są szczepienia ochronne. Dodatkowo, warto pamiętać o odpowiednim ubiorze i środkach odstraszających kleszcze podczas przebywania na terenach, w których występują te pajęczaki.