Niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza – przyczyny, objawy, leczenie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – jak często występuje?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza to stan, który niespełna dekadę temu dotyczył ponad 1,6 miliardów ludzi. Obecnie uważa się, że z problemem tym zmaga się od ¼ do nawet 1/3 ogółu społeczeństwa. Jednocześnie, jest to najczęstsza przyczyna niedokrwistości. Występują bowiem różne rodzaje anemii. Niedobór żelaza jest tylko jedną z wielu jej źródeł.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza ICD10 – zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10, niedokrwistość z niedoboru żelaza ma kod  D50. W jej obrębie wyróżniono m.in.:

·         D50.0 – niedokrwistość z niedoboru żelaza spowodowana (przewlekłą) utratą krwi,

·         D50.8 – inne niedokrwistości z niedoboru żelaza,

·         D50.9 – niedokrwistość z niedoboru żelaza, nieokreślona.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza ICD-10 – klasyfikacja ta od roku 2022 została zastąpiona nowszą wersją ICD-11. Proces jej wdrażania w Polsce wciąż trwa.

W zależności od stopnia nasilenia anemii, wprowadza się inny sposób jej leczenia. U większości osób występuje łagodna niedokrwistość, przy której wystarczające są zazwyczaj odpowiednie zmiany w diecie, często w połączeniu z lekami doustnymi. Preparaty z żelazem dostępne są zarówno bez recepty, jak i na receptę. Będzie o nich mowa w dalszej części artykułu.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – ICD 10 to klasyfikacja, w której wyodrębniono różne rodzaje niedokrwistości. Anemii z niedoboru żelaza przypisany został kod D50. Obecnie wprowadzany jest nowy, uaktualniony system klasyfikacji (ICD11), który w Polsce w niedalekiej przyszłości powinien zastąpić system ICD 10.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – przyczyny

Czym jest anemia z niedoboru żelaza? O niedokrwistości z niedoboru żelaza mówimy wtedy, gdy za zbyt niski poziom hemoglobiny we krwi odpowiada niedostateczna ilość żelaza w organizmie. Żelazo jest składnikiem hemu, który stanowi niezbędny element hemoglobiny. Zadaniem hemoglobiny jest natomiast transportowanie tlenu z płuc do wszystkich komórek w organizmie. Jeśli więc poziom żelaza jest zbyt niski, dostarczanie tlenu do tkanek staje się niewystarczająco efektywne.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza może rozwinąć się w wyniku nieodpowiednio zbilansowanej diety. W większym stopniu narażone są nią w tym przypadku osoby będące na diecie wegetariańskiej i wegańskiej. Wymienione diety eliminacyjne, jeśli nie są odpowiednio zróżnicowane i zbilansowane, mogą prowadzić do różnego rodzaju niedoborów żywieniowych, w tym również niedoboru żelaza.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się powszechnie wśród osób, u których zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta, a jednocześnie nie rośnie jego spożycie. Taka sytuacja często zdarza się w trakcie ciąży. Podczas ciąży rośnie zapotrzebowanie organizmu kobiety na żelazo. Jeśli nie przyjmuje ona odpowiednio większej ilości produktów bogatych w ten składnik mineralny, rozwija się anemia. Dodatkowo warto wspomnieć, że wiele kobiet jeszcze przed zajściem w ciążę zmaga się z anemią. Jeśli nie wprowadzą one odpowiednich zmian w diecie lub nie zostanie wdrożona suplementacja, anemia będzie prawdopodobnie stopniowo ulegać nasileniu.

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo obserwuje się również u wcześniaków, a także nastolatków i osób intensywnie uprawiających sport. Inną przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza jest utrata krwi. Kobiety są nią bardziej narażone z uwagi na powtarzające się co miesiąc krwawienie. Jeśli miesiączki są obfite, ryzyko wystąpienia anemii jest wyższe. Inne przyczyny przewlekłego lub ostrego krwawienia również stwarzają zagrożenie rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza.

Anemia z niedoboru żelaza może rozwinąć się także wtedy, gdy na skutek choroby dochodzi do zaburzenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Ma to miejsce np. u pacjentów z celiakią. Nieleczona celiakia prowadzi stopniowo do zaniku kosmków jelitowych, które są w dużej mierze odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza u większości pacjentów przebiega bezobjawowo. Dotyczy to osób z łagodną lub umiarkowaną anemią. Dla przypomnienia, o łagodnej anemii mówimy, gdy poziom hemoglobiny spada poniżej 12 g/dl u kobiet (poniżej 11 g/dl u kobiet ciężarnych) oraz poniżej 13 g/dl u mężczyzn. Anemia umiarkowana jest natomiast rozpoznawana, gdy wartość hemoglobiny mieści się w zakresie 8-9,9 g/dl. Często dopiero podczas badań wykonywanych z innych powodów, przypadkowo rozpoznawana jest niedokrwistość.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy, które mogą wystąpić przy łagodnej lub umiarkowanej anemii często mają niewielkie nasilenie. Trudno może być wówczas powiązać je właśnie z niedokrwistością. Mogą pojawić się:

·         bóle głowy,

·         zmęczenie, osłabienie,

·         spadek koncentracji,

·         bladość skóry i błon śluzowych.

Jeśli anemia nie zostanie wykryta i leczona, z czasem może ulec nasileniu. Wówczas wystąpić mogą takie objawy jak:

·         kołatanie serca,

·         duszność,

·         zawroty głowy,

·         łamliwość paznokci – czasami na płytce widoczne są też białe przebarwienia,

·         zwiększone wypadanie włosów,

·         konieczność poruszania kończynami dolnymi (najczęściej w czasie snu) – zespół niespokojnych nóg,

·         pieczenie, ból języka,

·         zaburzenia łaknienia – może pojawić się ochota na zjedzenie kredy, papieru czy gliny.

Właściwości żelaza – jedną z najważniejszych funkcji tego pierwiastka jest dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu. Przy niedoborze żelaza, tkanki nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu. Może skutkować to osłabieniem, łatwą męczliwością, spadkiem koncentracji i bladością skóry.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – leczenie

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza wymaga wdrożenia leczenia dostosowanego do przyczyny anemii. Jeśli źródłem tego stanu jest choroba podstawowa, konieczne jest jej efektywne leczenie. Jeśli przyczyną jest dieta uboga w żelazo lub też zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek, wskazana jest modyfikacja dotychczasowej diety oraz wdrożenie suplementacji. Zazwyczaj już po kilkunastu dniach od wprowadzenia leczenia obserwuje się wzrost poziomu hemoglobiny. Terapię zaleca się zazwyczaj kontynuować przez co najmniej 3 miesiące, aby uzupełnić zapasy żelaza w organizmie.

Preparaty z żelazem różnią się postacią, dawką, statusem rejestracji, a także obecnością dodatkowych składników. W większości leków z żelazem, jest ono obecne w postaci soli żelaza dwuwartościowego. Jest ona lepiej przyswajalna niż sól żelaza trójwartościowego. Bez recepty, jedynym lekiem z żelazem jest Ascofer. Na receptę dostępne są natomiast m.in. tabletki Hemofer prolongatum, Tardyferon oraz Ferrum Lek. W przypadku pojawienia się niedoboru żelaza, wskazane jest stosowanie leku, a nie suplementu diety. Suplementy mogą być cennym uzupełnieniem diety w żelazo, ale jeśli niedobór już się rozwinął, konieczne jest zastosowanie preparatu o właściwościach leczniczych.

Tabletki Ascofer zaleca się przyjmować podczas lub po jedzeniu. Rekomendowana przez producenta dawka to 2 tabletki przyjmowane 3-4 razy na dobę. Dla części pacjentów takie dawkowanie nie jest zbyt wygodne. Warto jednak mieć na uwadze, że żelazo przyjmowane częściej, ale w mniejszych dawkach, jest zazwyczaj lepiej tolerowane przez organizm.

Suplementy diety z żelazem mogą być stosowane, aby nie doszło do rozwoju niedokrwistości. Wybór tych preparatów jest bardzo duży. Decydując się na konkretny suplement, warto wziąć pod uwagę zawartość żelaza w dziennej porcji, postać preparatu oraz obecność dodatkowych składników. Jeśli zależy nam głównie na suplementacji tego konkretnego pierwiastka, warto raczej wystrzegać się preparatów wieloskładnikowych, w których obecne są też np. magnez, wapń lub cynk. Pierwiastki te mogą bowiem ograniczać wchłanianie żelaza. Można natomiast stosować preparat, w którym obecna jest witamina C mająca zwiększać przyswajalność żelaza.

Przykładowe kapsułki z żelazem to SiderAL, w których oprócz żelaza obecna są witaminy C i B12, a przykładowe tabletki to Biofer. Można też sięgnąć po saszetki z żelazem Actiferol lub tonik z żelazem i witaminami Floradix.

Podczas stosowania żelaza można zauważyć ciemniejsze zabarwienie stolca. Część osób doświadcza też bólów brzucha, nudności i zaparcia. Jeśli wybrany preparat jest źle tolerowany, można spróbować zmniejszyć dawkę lub zmienić postać. Czasami wystarczająca jest zmiana spożywanej soli żelaza.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – oprócz leczenia wskazane jest też zwiększenie spożycia produktów bogatych w żelazo. W produktach spożywczych żelazo występuje w postaci hemowej oraz niehemowej. Postać hemowa wyróżnia się lepszą przyswajalnością. Znaleźć można ją w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso i jaja. Mając na uwadze ogólne rekomendacje dotyczące ograniczenia spożycia czerwonego mięsa, warto wybierać chude mięso oraz ryby. Żelazo obecne jest też w wybranych warzywach, nasionach roślin strączkowych oraz orzechach. Jego przyswajalność z tych produktów jest mniejsza. Mimo to one również stanowią cenne źródło żelaza, jeśli są spożywane regularnie.

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza występuje powszechnie. Szczególnie narażeni na jej rozwój są nastolatkowie, kobiety w ciąży, dzieci urodzone przedwcześnie, a także osoby starsze. Choroby przewlekłe powodujące zaburzenia wchłaniania również sprzyjają wystąpieniu anemii. Regularne badania pomagają wykryć ten stan, nawet wtedy, gdy nie powoduje on jeszcze żadnych objawów. Odpowiednie zmiany w diecie i leczenie farmakologiczne umożliwiają przywrócenie prawidłowego poziomu hemoglobiny.