Ból oka - jakie mogą być jego najczęstsze przyczyny?

Jak pacjenci opisują ból oka i co mu towarzyszy?

Ból oka można opisać jako obustronny lub jednostronny - dlatego pacjent może skarżyć się na ból np. lewego lub prawego oka. Bardzo często dolegliwościom bólowym towarzyszy ograniczenie podstawowych ruchów gałki, a także niekiedy problemy z widzeniem o łagodnym nasileniu. Dlatego na pytanie: czy występuje ból oka lub oczu przy mruganiu, patrzeniu w bok, do góry lub dołu pacjenci udzielają twierdzącej odpowiedzi. Dodatkowo są w stanie również nieco bardziej szczegółowo opisać ból oka pod względem lokalizacji np. ból oka może dotyczyć zewnętrznej powierzchni tuż przy powiekach lub tyczyć się wewnętrznej części gałki ocznej.

Ból oka lub oczu to niekiedy objaw sam w sobie, który towarzyszy niektórym chorobom jak nadciśnienie czy nowotwory. Warto jednak mieć na uwadze, że ból oka to również oznaka chorób oczu, gdzie warto uwzględnić nowotwór oka jak np. czerniak oka. Czy ból oczu można w jakikolwiek sposób opisać? Okazuje się, że tak. Może być on ostry, tępy, pulsujący lub kłujący.

Jakie objawy łączą się z bólem oka i mogą świadczyć o schorzeniu okulistycznym? Są to:

• ból głowy,
• światłowstręt (może nasilać ból oczu),
• silne zaczerwienienie oczu, przekrwienie spojówek, 
• świąd, pieczenie oczu,
• ograniczona ostrość wzroku, tęczowy odblask wokół źródeł światła,
• łzawienie,
• zmiany w obrębie powieki górnej i/lub dolnej,
• wrażenie twardej gałki ocznej podczas dotyku oka,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Oprócz tego warto wspomnieć o symptomach, które może stwierdzić okulista podczas podstawowego badania okulistycznego. Na przykład przymglenie rogówki, jej obrzęk i ubytki na jej powierzchni, którym może towarzyszyć owrzodzeniu. W trakcie badania zauważalna jest również ograniczona lub brak aktywności źrenicy na światło, niekiedy związane ze zmianą jej kształtu.

Ból oka - najczęstsze przyczyny

Ból oka koreluje z wieloma możliwymi chorobami typowo okulistycznymi jak rak oka, ale również być objawem ogólnej infekcji np. górnych dróg oddechowych w tym zatok. 

Mówiąc o przyczynach bólu oka warto wziąć pod uwagę jaką część oka on obejmuje. Dlatego najczęściej wymieniamy:

• schorzenia rogówki np. zapalenie oka (rogówki) związane z noszeniem szkieł kontaktowych,
• inne choroby oczu np. jaskra, zapalenie nerwu wzrokowego, stany zapalne oka,
• dolegliwości mające wpływ i powodujące promieniujący ból do oka np. ból głowy klasterowy lub migrenowy, a także zapalenie zatok.

Pytanie o przyczyny bólu oka można ująć jeszcze inaczej. Jaki czynnik decyduje o obecności bólu oka lub oczu? Są to:

• ciało obce (np. opiłek metalu, kurz, pył, piasek),
• patogeny  (odpowiedzialne za zapalenie oka i struktur do niego przylegających, w tym powiek, bólu oczu występuje w COVID)
• niektóre leki (np. beta-blokery mogą powodować suchość oczu i dolegliwości bólowe)
• uraz mechaniczny (np. w wyniku sportów walki, objaw pooperacyjny) lub chemiczny (np. kontakt środków żrących),
• promieniowanie UV (np. wpatrywanie się w światło spawania, promieniowanie słoneczne odbijające się od śniegu),
• zmiany w powiekach uciskające na oko (np. jęczmień, gradówka - rzadko).

Wracając do podstawowego podziału - ból oka związany jest ze zmianą w obrębie rogówki lub nie. Dolegliwości bólowe oka związane ze zmianami w rogówce to:

• zapalenie rogówki (nieumiejętne noszenie soczewek kontaktowych, promieniowanie UV)
• erozja rogówki,
• owrzodzenie rogówki,
• zapalenie adenowirusowe spojówki i rogówki przebiegające z powiększeniem się węzłów przedusznych,
• półpasiec oczny z jednostronną wysypką na czole, która może dochodzić do czubka nosa.

Inne schorzenia oczu przebiegające z ich bólem i niezwiązane z rogówką to:

• atak jaskry ze wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego powyżej 40 mmHg,
• zapalenie wnętrza gałki ocznej z ropnym wysiękiem,
• zapalenie nerwu wzrokowego, gdzie ból oka występuje przy poruszaniu gałką,
• zapalenie oczodołu,
• zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej,
• zapalenie twardówki - penetrujący ból,
• zapalenie błony naczyniowej oka związane np. z chorobą autoimmunologiczną,
• rzadko zapalenie tęczówki,
• problem zakrzepowy z zaczerwienieniem oka i jego obrzękiem.

Co może oznaczać ból oka i głowy

Połączenie objawów jak ból oka i ból głowy to dość częsty zestaw m.in. w części chorób neurologicznych, ale również infekcyjnych. Bardzo często towarzyszy im ograniczona tolerancja na światło, a także zaburzona zdolność widzenia. W przypadku bólu oka i głowy na tle infekcyjnym prawdopodobna jest gorączka przebiegająca z dreszczami, co może świadczyć o zajęciu zatok.

Ból oczu i głowy może towarzyszyć takim dolegliwościom jak:

• klasterowy ból głowy - często odczuwany jako ból oka i skroni,
• migrena z aurą (wzrokową) - typowy jest jednostronny ból głowy i oka,
• zapalenie zatok przynosowych - ból głowy z przodu czoła i oczu oraz twarzy w okolicy zatok, brak jest jednak odstępstw w badaniu okulistycznym,
• astygmatyzm - wadliwy kształt gałki ocznej, który powoduje rozdwojenie widzenia,
• jaskra - towarzyszy jej uczucie rozsadzania oka ze wzrostem ciśnienia w gałce ocznej.

Kiedy bolące oczy powinny wzbudzić niepokój

Sygnałem alarmowym w przypadku bólu gałki ocznej i oczu jest rodzaj odczuwanego bólu, a także objawy towarzyszące. W dużej mierze zależy to od potencjalnej przyczyny, która jest niekiedy dość oczywista jak uszkodzenie mechaniczne. Może mieć jednak podłoże infekcyjne, którego pacjent nie jest w stanie u siebie rozpoznać. Niezależnie od przyczyny zaburzenia widzenia jak zamglone widzenie, nieostre, rozdwojone stanowi objaw, który należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem. Znaczenie ma również nasilenie bólu np. narastający, kłujący lub rozrywający ból oka. Niekiedy jednak ból oka jest konsekwencją np. wysokiego ciśnienia czy stosowanych leków wywołujących silne przesuszenie oczu. Wtedy zalecana jest modyfikacja lub wdrożenie leczenia pierwotnego.

Ogólna lista sytuacji z bólem oka, gdy wizyta u lekarza okulisty jest niezbędna obejmuje:

• niewyraźne, zamglone widzenie, któremu towarzyszą mroczki lub utrata widzenia na jedno lub parę oczu,
• narastający ból oczu o dużej amplitudzie,
• ból uniemożliwiający dotknięcie oka,
• silne wymioty połączone z bólem głowy,
• ogólnoustrojowe objawy infekcji,
• wytrzeszcz oczu,
• zaburzona ruchomość gałek ocznych,
• ryzyko związane z obecnością wewnątrzgałkową ciała obcego.

Co dzieje się w gabinecie okulistycznym, gdy trafiamy do niego z bólem oka? Krok pierwszy to szczegółowy wywiad obejmujący pytania o nasilenie bólu, jego czas trwania i charakter, np. powtarzający się lub nagły. Oprócz tego padną pytania o dodatkowe objawy wymienione w artykule, a także o choroby towarzyszące i stosowane leki. W dalszej kolejności okulista zajmie się badaniem przedmiotowym w celu wychwycenia zmian jak zaczerwienienie, zmiany w obrębie powiek. Następnie do dyspozycji jest badanie przedniego odcinka oka za pomocą lampy szczelinowej, a głębsze partie oka uwidacznia oftalmoskop (wziernik okulistyczny). Oftalmoskopia umożliwia zbadanie dna oka. Ma to na celu diagnostykę w kierunku chorób związanych z nerwem wzrokowym i plamką żółtą. Niekiedy wykonuje się również badanie za pomocą barwników ( m.in. fluoresceina), który wychwytuje wady w obrębie rogówki oka.

Sposoby na ból oczu

Bolące oczy to problem, który w pierwszym momencie większość pacjentów próbuje łagodzić za pomocą domowych sposobów. Można zastosować chłodny okład na oczy, szczególnie, gdy dotyczy to bólu oczu i oczodołów związanego z urazem. Może towarzyszyć mu dodatkowo obrzęk skóry twarzy i znaczenie zaczerwienienie oka i powieki. W przypadku, gdy ból oka wiąże się z obecnością ciała obcego pomocne może okazać się płukanie oczu pod bieżącą wodą lub za pomocą soli fizjologicznej. Istotne są również szkła kontaktowe - w czasie bólu związanego z soczewkami warto wziąć pod uwagę korekcję wzroku za pomocą okularów. Pomocne mogą być również krople do oczu np. z tetryzoliną na wylew krwi do oka, a także leki przeciwalergiczne np. na alergiczne zapalenie spojówek.

Najlepszym sposobem na ból oka jest odpowiednia profilaktyka. W przypadku wykonywania czynności grożących dostaniem się ciała obcego np. drobinek ciała stałego warto nosić okulary ochronne, a w przypadku osób spawających odpowiedni filtr dla oczu. Podobnie w przypadku uprawiania sportów kiedy oczy narażone są na powiew wiatru czy zimnego powietrza. W przypadku osób stosujących soczewki - warto zadbać o ich prawidłową higienę - do ich czyszczenia i przechowywania należy użyć dedykowanych płynów do soczewek.

Przyczyn ból oka może być wiele. Niekiedy są one niegroźne i szybko mijają. Warto jednak regularnie kontrolować stan oczu, a szczególnie w przypadku nawracających dolegliwości poddać się badaniu okulistycznemu. Dysfunkcje oczu, w tym dolegliwości bólowe, mogą wskazywać na inne schorzenia, wtedy konieczne jest leczenie choroby podstawowej, jak w przypadku zapalenia zatok.