Zespół suchego oka - przyczyny, objawy, leczenie i powikłania

Czym jest zespół suchego oka (ZSO)?

Zespół suchego oka to dolegliwość oczu w trakcie której pacjent odczuwa m.in. przesuszenie i podrażnienie oczu. Podstawą tej choroby jest problem w produkcji płynu łzowego - jego ilość jest niewystarczająca, a efektem tego jest suchość oka. Zdarza się także, że produkowane są łzy o niewłaściwym składzie jakościowym i ilościowym, co wiąże się z ich szybszym parowaniem z powierzchni oka. Dlatego też ZSO jest niejako zespołem dysfunkcji łez. Obecnie wyróżnia się 3 podtypy zespołu suchego oka. Są to:

• ZSO z niedostateczną produkcją łez
• ze wzmożonym odparowywaniem łez
• postać mieszana.
   

Czy choroba suchych oczu występuje często? To jedna z najczęściej występujących chorób oczu, która statystycznie obejmuje od 5 do ponad 30% populacji. Nie bez znaczenia dla ZSO jest wiek pacjenta. Dlatego wśród osób z ZSO stanowią seniorzy. Czynniki środowiskowe jak m.in. praca przed monitorem, przebywanie w klimatyzowanym bądź ogrzewanym pomieszczeniu, częste patrzenie na ekran smartfonu  narażają coraz to młodsze osoby na zmaganie się z suchymi oczami. Kluczem w tej chorobie jest właściwa diagnostyka, stosowanie sztucznych łez, właściwa higiena powiek (m.in. przy tendencji do zapalenia brzegu powiek, gdzie znajdują się gruczoły łojowe - gruczoły Meiboma) i aspekt dietetyczny.

Czynniki ryzyka dla choroby suchych oczu

Jak się okazuje wiek nie jest jedynym czynnikiem, który predysponuje do zespołu suchego oka. W grupie ryzyka ZSO są kobiety, cukrzycy, osoby z niedoborem w diecie witaminy A i/lub kwasów omega-3. Są to również takie czynniki jak:

• stosowanie leków na trądzik (izotretinoina), przeciwdepresyjnych (SSRI, TLPD), przeciwlękowych i niektórych leków kardiologicznych (beta-blokery),
• suche powietrze w pomieszczeniach (klimatyzacja, okres grzewczy),
• palenie papierosów, dym, pył, kurz,
• laserowa operacja oka,
• spadek stężenia androgenów,
• choroby oczu o podłożu alergicznym,
• RZS, autoimmunologiczna choroba tarczycy.

Suche oko - diagnostyka w ZSO

Dla rozpoznania ZSO istotny jest opis objawów z uwzględnieniem częstości oraz początku ich występowania. Wiele z symptomów jest mało typowych dla ZSO i powiela się z innymi chorobami oczu np. alergią czy też infekcją. Oprócz tego istotne w diagnostyce zespołu suchego oka jest badanie z użyciem lampy szczelinowej. Dzięki temu możliwe jest dokładne obejrzenie gałki ocznej w celu poszukiwań owrzodzeń / nadżerek rogówki, zmian w spojówce (np. fałdy), a także włóknień.

Co jeszcze podlega badaniu w zespole suchego oka? Jedną z takich wartości jest częstość mrugania. Dla zdrowej osoby zwykle jest to 15 mrugnięć na minutę. W ZSO częstotliwość mrugnięć spada, czemu może towarzyszyć “niepełne” mrugnięcie. Niekiedy obserwuje się niedopasowanie górnej i dolnej powieki, co stwarza ryzyko dla szybszego odparowywania wody z powierzchni gałki ocznej. Poza lampą szczelinową w diagnostyce ZSO bada się pomiar wydzielania łez w mm/5 minut i  czas przerwania filmu łzowego. Dodatkowo stosuje się testy barwnikowe, gdzie wybarwieniu ulegają nadżerki i owrzodzenia.

Suche oczy - przyczyny

Zespół suchego oka to nie tylko suche oczy. Jakie są zatem przyczyny suchych oczu? ZSO to choroba wieloczynnikowa, produkcja łez przebiega nieprawidłowo. Istotna jest również niestabilność łez związana z ich złym składem (wada jakościowa), a także ilością. Coraz częściej mówi się, że zespół suchego oka ma podłoże autoimmunologiczne. Zespołowi suchego oka towarzyszy zaburzona homeostaza między czynnikami prozapalnymi (czynniki środowiskowe / stres oksydacyjny endogenny nasilają produkcję prozapalnych substancji) i immunoregulacyjnymi (wzmożony naciek limfocytów T pomocniczych CD4+ w obrębie powierzchni oka i gruczołów łzowych).

Sięgając do podziału ZSO możemy wyróżnić również inne przyczyny:

• ZSO z niedostateczną produkcją łez - wada gruczołów łzowych, obkurczenie przewodów łzowych, leki antyhistaminowe, zespół Sjogrena
• ZSO ze wzmożonym odparowywaniem łez - wada gruczołów Meiboma, niedobór witaminy A / NNKT, rzadkie mruganie w niektórych chorobach np. Parkinsona
• postać mieszana - czynniki środowiskowe, wzmożona wrażliwość na czynniki zewnętrzne. 

(Nie)właściwy skład płynu łzowego

Film łzowy wytwarza funkcjonalna jednostka łzowa. Nieco inny skład mogą mieć łzy produkowane z przyczyn emocjonalnych. W ZSO znaczenie ma płyn łzowy podstawny. Składa się na niego:

• faza lipidowa (najbardziej na zewnątrz) - produkują ją gruczoły Meiboma; jest to warstwa hydrofobowa chroniąca przed odparowywaniem wody, pomaga utrzymać łzy na miejscu
• wodna - produkowana przez gruczoł łzowy, podstawowy jej skład to woda, elektrolity oraz laktoferyna, przeciwciała, lizozym, defensyny,
• mucynowa (najbliżej oka) - pomaga równomiernie rozprowadzić film łzowy.
   

Zaburzenie w obrębie którejkolwiek fazy sprawia trudność w utrzymaniu stabilnego 3-warstwowego płynu łzowego. W efekcie nie spełnia on podstawowej funkcji ochronnej.

Zespół suchego oka - objawy

Objawy ze strony ZSO dotyczą nie tylko powierzchni oka i ogólnych odczuć związanych z suchością i podrażnieniami. Istotny jest ostateczny wpływ na właściwy komfort widzenia i związane z tym ryzyko zaburzeń widzenia. 

Co jednak odczuwa pacjent cierpiący na zespół suchego oka? Są to ból głowy, opuchnięte i suche powieki, a także:

• zaczerwienienie oczu np. spojówek,
• uczucie piasku w oku (oczach), palenia, kłucia, ciała obcego,
• światłowstręt, dyskomfort, ograniczona ostrość, swędzenie,
• pogrubione brzegi powiek i teleangiektazja,
• zmiany zapalne brzegu powiek z zapaleniem gruczołów Meiboma (np. żółte grudki na końcach powiek).

W wielu przypadkach krople na zespół suchego oka pomogą załagodzić powyższe objawy. Jak wybrać te najlepsze, co jest dobre na suche oczy?

Zespół suchego oka - leczenie

Suche oczy po przebudzeniu wymagają odpowiedniej troski. Dlatego podstawą leczenia są sztuczne łzy, które są najczęściej wyrobem medycznym dostępnym bez recepty, zawsze jałowym przed otwarciem. Sztuczne łzy stosuje się w celu stabilizacji filmu łzowego i ograniczenia stresu oksydacyjnego na powierzchni oka. Oprócz tego stosowane krople na zespół suchego oka powinny przynosić ulgę, zredukować dyskomfort związany z przesuszeniem i podrażnieniem odczuwanym jako wzmożone napięcie oczu. Wiele spośród kropli i żeli na ZSO wspiera również jakość widzenia np. kontrast, który ulega pogorszeniu przy niedostatecznie nawilżonych spojówkach. Regularne stosowanie sztucznych łez spowalnia progresję objawów związanych z zespołem suchego oka.

Krople na zespół suchego oka - skład

Podstawą kropli do oczu jest rozpuszczalnik (woda do wstrzykiwań), składnik izotonizujący (zapewnia stężenie fizjologiczne np. chlorek sodu) oraz bufor (zapewnia stabilność pH kropli np. b. fosforanowy). Inne składniki o dużym znaczeniu dla łagodzenia objawów ZSO to m.in.:

• nawilżające (humektanty) np. hialuronian sodu w stężeniu od 0,1 do 0,4% (np. Hialeye 0,4% i Hialeye 0,2%), trehaloza 2-3% (Hialeye DUO krople), karmeloza 1% (Droptiva plus krople)
• zagęszczające (zwiększają lepkość kropli) np. carbomer (posiada właściwości smarujące), alkohol poliwinylowy 0,7-1,4% (najczęściej z konserwantami),
• konserwujące np. chlorek benzalkoniowy,

kwasy omega-3, olej lniany lub olej Sacha Inchi (np. 3-składnikowe krople Hialeye DUO EMULSJA).

Co jest ważne przy wyborze kropli na zespół suchego oka?

Czym kierować się wybierając krople na przesuszone oczy w zespole suchego oka?

• obecność konserwantu np. chlorku benzalkoniowego - nie jest wskazana przy obecności nadżerek na powierzchni oka - dlatego warto rozważyć stosowanie kropli bez konserwantów np. Hialeye Free 0,4% lub Hialeye Free 0,2%, szczególnie gdy będą one stosowane długotrwale,
• w przypadku szybkiego odparowywania kropli zasadne jest stosowanie takich z “tłustym” dodatkiem jak trójglicerydy, fosfolipidy, olej lniany lub rycynowy,

w przypadku niedostatecznej produkcji cieczy łzowej do rozważenia są wodne krople z wyższą ilością hialuronianu sodu lub innego zagęszczacza rozpuszczalnego w wodzie, który chroni przed jej ucieczką.

Domowe sposoby na suche oczy
 

W ramach codziennej rutyny można zadbać o zespół suchego oka przez domowe sposoby, a nie tylko krople. Jedną z opcji jest dieta. Dla narządu wzroku istotna jest obecność w codziennym menu antyoksydantów jak witamina A i E, ale również kwasów omega-3. Jak pokazują badania suplementacja kwasami omega-3 może pomóc w łagodzeniu objawów suchego oka. Posiadają one właściwości przeciwzapalne. Dlatego też suplementy diety na oczy i wzrok jak Lutezan Omega 3 lub Lutezan Premium mogą stanowić źródło NNKT.

Istotne jest otoczenie, w którym przebywamy. Warto unikać kontaktu z czynnikami drażniącymi jak dym, kurz, przesuszone powietrze, bezpośredni nawiewna twarz z klimatyzacji. Oprócz tego można wspomóc się nawilżaczami powietrza, które zapewnią właściwą wilgotność powietrza w pomieszczeniach.

Istotna jest również higiena wokół oczu - do tego celu stosuje się płyny micelarne. Pomagają one na suche powieki (warto aby były przebadane okulistycznie). Dodatkowo warto kilka razy w tygodniu zastosować ciepły okład na oczy w celu upłynnienia wydzieliny z gruczołów łojowych oczu.

Co jeszcze można zastosować na suche oczy? Krótkotrwałą ulgę może przynieść sól fizjologiczna w ampułkach, która pomoże usunąć zanieczyszczenia z oczu jak alergeny czy pył.

Zespół suchego oka - powikłania
 

Nieodpowiednie leczenie zespołu suchego oka lub jego brak zwiększają ryzyko uszkodzenia oka i jego poszczególnych struktur. Należy liczyć się z częściej występującym stanem zapalnym spojówki, czemu towarzyszy suche oko. Oprócz tego wśród powikłań obserwuje się zmiany ze strony rogówki (np. włókniste zapalenie rogówki), bliznowacenia w warstwie spojówkowej. W przebiegu ZSO obserwuje się powstawanie nadżerek, które mogą przybrać formę owrzodzenia. Najpoważniejszą konsekwencją nieleczonego zespołu suchego oka (podobnie jak innych chorób oczu) jest utrata wzroku.

Uczucie piasku pod powieką, pieczenie i zaczerwienienie oczu po całym dniu mogą oznaczać zespół suchego oka. Oczywiście dla stwierdzenia schorzenia konieczne jest diagnostyka w gabinecie okulistycznym. Nie mniej jednak uczucie dyskomfortu pomogą załagodzić krople na suche oczy dostępne bez recepty. Nadają się ona do długotrwałego stosowania i aplikacji kilka razy w ciągu dnia. Jeśli zakupiony w aptece produkt okaże się mało skuteczny warto zgłosić się z problemem do okulisty.