Żelazo w ciąży – normy, nadmiar, zalecenia

Suplementacja żelaza dla ciężarnych nie jest zalecana rutynowo. Nadmiar tego składnika w organizmie przyszłej mamy może bowiem zwiększać ryzyko wystąpienia insulinooporności, cukrzycy ciążowej oraz stanu przedrzucawkowego. Niebezpieczny jest również niedobór tego pierwiastka. Jaka jest norma żelaza w ciąży? Kiedy konieczna jest suplementacja tego związku? 

Żelazo w ciąży – normy, nadmiar, zalecenia
źródło: freepik
Spis treści

Żelazo w ciąży – jaką pełni rolę?

Żelazo dla kobiet w ciąży to ważny składnik mineralny, który wpływa zarówno na stan zdrowia dziecka, jak i przyszłej mamy. Ma swój udział w dostarczaniu tlenu do wszystkich komórek organizmu, syntezie DNA, regulowaniu poziomu cholesterolu w organizmie, a także funkcjonowaniu układu odpornościowego. To zaledwie jedne z wielu właściwości żelaza. Pierwiastek ten jest potrzebny do prawidłowego przebiegu ciąży.

 

Żelazo w ciąży jest niezbędne w procesie kształtowania się układu nerwowego płodu. Wpływa na rozwój psychofizyczny dziecka oraz jego odporność. Jest też niezwykle istotne dla dotlenienia macicy i funkcjonowania łożyska. Odpowiedni przepływ krwi przez łożysko warunkuje prawidłowy rozwój płodu. Pierwiastek ten ma również swój udział w syntezie hormonów tarczycy i pracy tego gruczołu. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wynika zarówno z potrzeb rozwijającego się płodu, jak i stopniowego powiększania się macicy i rozwoju łożyska.

 

Zgodnie z informacjami podawanymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), anemia w ciąży (anemia to inaczej niedokrwistość) dotyczy aż 20-40% kobiet ciężarnych. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości w okresie ciąży jest właśnie niedobór żelaza. Rzadziej rozwija się niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, kwasu foliowego i inne rodzaje anemii. Powszechnie występujący wśród kobiet spodziewających się dziecka niedobór żelaza może prowadzić do wystąpienia groźnych powikłań. O możliwych konsekwencjach zbyt niskiego poziomu żelaza będzie mowa w dalszej części artykułu.

 

Zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza w ciąży może nieść ze sobą niekorzystne, a czasem również bardzo groźne konsekwencje dla zdrowia kobiety i dziecka. Istotne jest więc dążenie do uzyskania i utrzymania optymalnego poziomu żelaza w okresie ciąży.

 

 

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Ile żelaza w ciąży potrzeba? U kobiet dorosłych, niebędących w ciąży, zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi 18 mg. W okresie ciąży, wzrasta ono do 27 mg. Jest to pewne uproszczenie, ponieważ nie na każdym etapie ciąży, zapotrzebowanie organizmu kobiety na ten związek jest tak wysokie. W I trymestrze ciąży, rośnie ono zaledwie o ok. 1 mg na dobę. Jednak wraz z intensywnym rozwojem łożyska, powiększaniem się macicy i rozwojem dziecka, gwałtownie wzrasta też zapotrzebowanie na żelazo. W III trymestrze jest ono już o ok. 7,5 mg większe. Organizm posiada też mechanizmy, które chronią przed niedoborem żelaza. Wchłanianie tego pierwiastka w III trymestrze ciąży jest kilkukrotnie wyższe niż w I trymestrze.

 

 

Poziom żelaza w ciąży – norma

Jakie są normy żelaza w ciąży? Niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży jest rozpoznawana, gdy poziom hemoglobiny jest niższy niż 11 g/dl. Taka norma żelaza w ciąży dotyczy wszystkich jej trymestrów. Co ciekawe, dla kobiet niebędących w ciąży, za wartość graniczną przyjmuje się 12 g/dl. Skąd wynika ta różnica? W okresie ciąży wzrasta objętość osocza, czyli składnika krwi, w którym zawieszone są krwinki czerwone, białe i inne jej elementy. Dochodzi więc do zwiększonego rozcieńczenia krwi i tym samym naturalnego obniżenia stężenia hemoglobiny.

 

Poziom żelaza w ciąży – normy określane są też poprzez stężenie ferrytyny. W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że ferrytyna jest białkiem, które pomaga określić jaki zapas żelaza został zgromadzony w organizmie. U kobiet, które jeszcze przed zajściem w ciążę miały prawidłowy poziom żelaza i odpowiednie jego zapasy, istnieje niskie ryzyko pojawienia się niedokrwistości z niedoboru żelaza w ciąży. Inaczej jest w przypadku kobiet, które jeszcze przed zapłodnieniem zmagały się z anemią. Bez wprowadzenia odpowiedniej diety, a w razie potrzeby również suplementacji i/lub leczenia, zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że w okresie ciąży niedobór żelaza będzie się pogłębiał.

 

Żelazo w ciąży – norma ferrytyny wiąże się z dość niskim ryzykiem wystąpienia niedoboru żelaza w okresie ciąży. Za graniczną wartość tego białka uznawane jest 60 µg/l. Jeśli uzyskany wynik jest poniżej normy, rozważana jest suplementacja żelaza w ciąży. Wynik ferrytyny poniżej 12 µg/l jest równoznaczny z wyczerpaniem zapasu żelaza. Natomiast u kobiet, u których poziom ferrytyny wynosi 60-70 µg/l, prawdopodobnie zgromadzone są na tyle wystarczające zapasy żelaza, że nie zachodzi istotne ryzyko pojawienia się związanej z jego niedoborem niedokrwistości. Wówczas suplementacja tego związku najczęściej nie jest konieczna.

 

Żelazo w ciąży – normy określają prawidłowy zakres hemoglobiny, który świadczy o zaspokojeniu zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w okresie ciąży. Oprócz poziomu hemoglobiny, analizowane jest też stężenie ferrytyny, które mówi o tym, jakie zapasy żelaza zostały zgromadzone w organizmie przyszłej mamy.

 

 

Preparaty z żelazem dla kobiet w ciąży

     

     

    Niedobór i nadmiar żelaza w ciąży

    Żelazo w ciąży – norma wskazuje na odpowiednie wysycenie organizmu żelazem. Pierwiastka tego jest wówczas na tyle dużo, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie organizmu mamy i dziecka na ten składnik. W przypadku żelaza, istotny jest jednak optymalny – nie za duży i nie za mały – poziom tego związku. Nie tylko bowiem niskie, ale również wysokie żelazo w ciąży może nieść groźne konsekwencje.

     

    Zbyt niskie żelazo w ciąży może prowadzić do niewystarczającego dotlenienia macicy, co zwiększa ryzyko zaburzeń rozwojowych płodu lub poronienia. Może prowadzić do zaburzeń w rozwoju psychoruchowym dzieci. Niedobór żelaza w ciąży może też przyczyniać się do przedwczesnego oddzielenia łożyska i przedwczesnego porodu.

     

    Podwyższone żelazo w ciąży również może być niebezpieczne. Wykazano bowiem związek między wysokim poziomem tego pierwiastka a podwyższonym ryzykiem rozwoju insulinooporności. Za wysokie żelazo w ciąży uznaje się za czynnik ryzyka, który może prowadzić do wystąpienia cukrzycy ciążowej. U kobiet suplementujących żelazo, mimo prawidłowego poziomu hemoglobiny, częściej obserwowano rozwój cukrzycy ciążowej. Nadmiar żelaza w ciąży może przyczyniać się też do stanu przedrzucawkowego. Właśnie z tego względu, eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników nie zalecają rutynowej suplementacji żelaza w ciąży. Na podstawie morfologii i stężenia ferrytyny oceniany jest poziom żelaza w organizmie kobiety ciężarnej. Dopiero w sytuacji, gdy uzyskane wartości są poniżej normy, wprowadzane są preparaty z żelazem.

     

     

    Jak uzupełnić żelazo w ciąży?

    Jak podnieść żelazo w ciąży? Uzupełnianie niedoboru żelaza w ciąży powinno przebiegać dwukierunkowo. Po pierwsze, istotna jest dieta bogata w żelazo w ciąży. Produkty pochodzenia zwierzęcego są lepszym źródłem żelaza niż produkty roślinne. Stosunkowo duże ilości żelaza zawiera wątróbka (szczególnie wątróbka kacza, gęsiowa i wieprzowa). Produkty bogate w żelazo, w ciąży (a również poza ciążą) warto przyjmować łącznie z witaminą C, która zwiększa jego przyswajalność. Jednocześnie warto mieć na uwadze, aby pokarmów z dużą zawartością żelaza nie łączyć z produktami wysokobłonnikowymi, takimi jak np. produkty pełnoziarniste. Błonnik może bowiem zmniejszać wchłanianie żelaza.

     

    Jakie żelazo w ciąży stosować? Oprócz wzbogacenia codziennej diety o produkty bogate w żelazo, w ciąży często zachodzi konieczność suplementacji tego związku. Przy małym niedoborze, wystarczające może być przyjmowanie żelaza w postaci preparatów doustnych. Zazwyczaj zalecane są wówczas nieduże dawki żelaza, które należy przyjmować regularnie, przez dłuższy okres czasu. Jeśli mimo suplementacji poziom hemoglobiny nadal będzie zbyt niski, rozważane jest zwiększenie dawki żelaza lub zmiana stosowanego preparatu na inny. W ostateczności, przy bardzo niskiej hemoglobinie i braku efektów leczenia wysokimi dawkami żelaza, konieczne może być przetaczanie koncentratu krwinek czerwonych.

     

    Jakie żelazo dla ciężarnych jest odpowiednie? Jeśli zachodzi potrzeba suplementacji żelaza, najczęściej stosuje się dawki nieprzekraczające 30 mg żelaza na dobę. Można wówczas zastosować preparat dla kobiet ciężarnych, w którym oprócz kwasu foliowego, jodu, witaminy D i DHA znajduje się też żelazo. Dzięki temu, zamiast kilku pojedynczych preparatów, kobieta oczekująca dziecka może przyjmować tylko 1, w którym obecny jest cały kompleks potrzebnych jej składników odżywczych. Przykładem takiego preparatu jest MamaDHA z żelazem. Obecne jest w nim żelazo w postaci dobrze przyswajalnej, w odpowiedniej ilości – w zalecanej dziennej porcji znajduje się 30 mg żelaza. Innym suplementem dla kobiet ciężarnych z żelazem jest Prenatal Classic, rekomendowany w II i III trymestrze ciąży. Można sięgnąć też po kapsułki Pregna Plus.

     

    Warto pamiętać, że nie wszystkie preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży zawierają żelazo. Jest też sporo suplementów, w których ilość żelaza jest bardzo niska lub dodatkowo znajdują się w nim także inne minerały, które mogą ograniczać przyswajanie żelaza z przewodu pokarmowego. Warto więc świadomie wybrać produkt, w którym znajdują się kluczowe, rekomendowane w okresie ciąży składniki, w odpowiednich ilościach.

     

     

    Utrzymanie optymalnego poziomu żelaza w ciąży wpływa korzystnie na jej prawidłowy przebieg. Wspiera wzrost i rozwój płodu. Regularne badania kontrolne i monitorowanie poziomu żelaza w organizmie kobiety ciężarnej pomaga w utrzymaniu zdrowia przyszłej mamy oraz dziecka. W razie potrzeby, gdy poziom hemoglobiny jest zbyt niski, konieczna może być suplementacja żelaza. Dostępnych jest wiele wysokiej jakości preparatów, które pomagają pokryć zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresie ciąży. W uzyskaniu prawidłowego poziomu żelaza pomaga też wzbogacenie diety o produkty bogate w ten składnik.

    Bibliografia

    1.       Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020, 5, 4, 170-181

    2.       Makowska-Donajska M., Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Gin. Perinat. Prakt. 2017; 2, 4: 166-172

    3.       Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2016, tom 1, nr 3, 115-121

    Sieroszewski P., Bomba-Opon D., Cnota W., Drosdzol-Cop A., i wsp. Guidelines of the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians on the diagnosis and treatment of iron deficiency and iron deficiency with anemia. Ginekol Pol. 2023;94(5):415-422. doi: 10.5603/GP.a2022.0153

    Chociaż niniejszy serwis może zawierać informacje dotyczące kwestii medycznych, prawnych czy biznesowych informacje te nie mogą stanowić ani zastępować porady specjalisty. ADPHARMA SP. Z O.O. nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje związane bezpośrednio lub pośrednio z jakimikolwiek działaniami lub zaniechaniami podejmowanymi przez użytkownika w oparciu o informacje lub materiały zawarte w niniejszym serwisie. Chociaż ADPHARMA SP. Z O.O. podejmuje wszelkie uzasadnione środki, aby informacje na tej platformie były dokładne, kompletne i aktualne, nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody lub straty związane z niedokładnością, niekompletnością, nierzetelnością lub brakiem aktualności informacji. Niniejszy serwis zawiera również publikacje naukowe, opinie ekspertów oraz wytyczne organizacji branżowych i naukowych. Wszelkie takie informacje stanowią wyłącznie opinie osób lub podmiotów, które je wyraziły i nie należy ich interpretować jako poglądów lub zobowiązań ADPHARMA SP. Z O.O.

    Zobacz więcej artykułów

    • Witamina D w ciąży i w okresie karmienia piersią
      witamina D
      Witamina D w ciąży i w okresie karmienia piersią

      Witamina D w ciąży zapewnia prawidłowy rozwój dziecka i pozwala utrzymać zdrowie przyszłej mamy. Czym grozi niedobór witaminy D w ciąży? Jaki preparat z tym związkiem warto stosować? Czy można brać witaminę D podczas karmienia piersią?

    • Witamina C 1000 w ciąży i podczas karmienia - bezpieczeństwo stosowania
      witaminy dla kobiet
      Witamina C 1000 w ciąży i podczas karmienia - bezpieczeństwo stosowania

      Witamina C podczas karmienia piersią i w okresie ciąży przyjmowana jest czasami w wysokiej dawce - 1000 mg. Czy ma to uzasadnienie medyczne? Jaka dawka witaminy C potrzebna jest kobiecie w ciąży, a jaka kobiecie karmiącej piersią?

    • Kwasy DHA w ciąży i dla matki karmiącej- jaki preparat wybrać?
      matka
      Kwasy DHA w ciąży i dla matki karmiącej- jaki preparat wybrać?

      Jednym z ważniejszych składników w diecie przyszłej mamy jak i kobiety karmiącej są kwasy omega – 3, a wśród nich kwas dokozaheksaenowy (DHA). Wszystko ze względu na jego duży wpływ na kształtowanie się układu nerwowego dziecka zarówno w okresie prenatalnym, jak i w pierwszych latach życia. Ile DHA w ciąży, a ile w okresie laktacji należy stosować i jak wybrać odpowiedni preparat?

    • Witaminy dla kobiet  w ciąży - co należy suplementować w trakcie ciąży?
      ciąża
      Witaminy dla kobiet w ciąży - co należy suplementować w trakcie ciąży?

      Witaminy dla kobiet w ciąży wspierają prawidłowy rozwój dziecka, a także wpływają na odpowiednie funkcjonowanie organizmu kobiety ciężarnej. Jak wybrać witaminy prenatalne? Jakich witamin i składników mineralnych warto w nich szukać? 

    • Kwas foliowy i witamina B12 w ciąży – kiedy niezbędna jest ich suplementacja?
      witamina b12
      Kwas foliowy i witamina B12 w ciąży – kiedy niezbędna jest ich suplementacja?

      Nie tylko kwas foliowy, ale również witamina B12 wpływa na prawidłowy przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Do którego momentu ciąży warto suplementować kwas foliowy i w jakich dawkach? Kiedy konieczne jest przyjmowanie witaminy B12? Czy witaminy te potrzebne są również podczas karmienia piersią?