Żelazo w ciąży – normy, nadmiar, zalecenia

Żelazo w ciąży – jaką pełni rolę?

Żelazo dla kobiet w ciąży to ważny składnik mineralny, który wpływa zarówno na stan zdrowia dziecka, jak i przyszłej mamy. Ma swój udział w dostarczaniu tlenu do wszystkich komórek organizmu, syntezie DNA, regulowaniu poziomu cholesterolu w organizmie, a także funkcjonowaniu układu odpornościowego. To zaledwie jedne z wielu właściwości żelaza. Pierwiastek ten jest potrzebny do prawidłowego przebiegu ciąży.

Żelazo w ciąży jest niezbędne w procesie kształtowania się układu nerwowego płodu. Wpływa na rozwój psychofizyczny dziecka oraz jego odporność. Jest też niezwykle istotne dla dotlenienia macicy i funkcjonowania łożyska. Odpowiedni przepływ krwi przez łożysko warunkuje prawidłowy rozwój płodu. Pierwiastek ten ma również swój udział w syntezie hormonów tarczycy i pracy tego gruczołu. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wynika zarówno z potrzeb rozwijającego się płodu, jak i stopniowego powiększania się macicy i rozwoju łożyska.

Zgodnie z informacjami podawanymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), anemia w ciąży (anemia to inaczej niedokrwistość) dotyczy aż 20-40% kobiet ciężarnych. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości w okresie ciąży jest właśnie niedobór żelaza. Rzadziej rozwija się niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, kwasu foliowego i inne rodzaje anemii. Powszechnie występujący wśród kobiet spodziewających się dziecka niedobór żelaza może prowadzić do wystąpienia groźnych powikłań. O możliwych konsekwencjach zbyt niskiego poziomu żelaza będzie mowa w dalszej części artykułu.

Zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza w ciąży może nieść ze sobą niekorzystne, a czasem również bardzo groźne konsekwencje dla zdrowia kobiety i dziecka. Istotne jest więc dążenie do uzyskania i utrzymania optymalnego poziomu żelaza w okresie ciąży.

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Ile żelaza w ciąży potrzeba? U kobiet dorosłych, niebędących w ciąży, zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi 18 mg. W okresie ciąży, wzrasta ono do 27 mg. Jest to pewne uproszczenie, ponieważ nie na każdym etapie ciąży, zapotrzebowanie organizmu kobiety na ten związek jest tak wysokie. W I trymestrze ciąży, rośnie ono zaledwie o ok. 1 mg na dobę. Jednak wraz z intensywnym rozwojem łożyska, powiększaniem się macicy i rozwojem dziecka, gwałtownie wzrasta też zapotrzebowanie na żelazo. W III trymestrze jest ono już o ok. 7,5 mg większe. Organizm posiada też mechanizmy, które chronią przed niedoborem żelaza. Wchłanianie tego pierwiastka w III trymestrze ciąży jest kilkukrotnie wyższe niż w I trymestrze.

Poziom żelaza w ciąży – norma

Jakie są normy żelaza w ciąży? Niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży jest rozpoznawana, gdy poziom hemoglobiny jest niższy niż 11 g/dl. Taka norma żelaza w ciąży dotyczy wszystkich jej trymestrów. Co ciekawe, dla kobiet niebędących w ciąży, za wartość graniczną przyjmuje się 12 g/dl. Skąd wynika ta różnica? W okresie ciąży wzrasta objętość osocza, czyli składnika krwi, w którym zawieszone są krwinki czerwone, białe i inne jej elementy. Dochodzi więc do zwiększonego rozcieńczenia krwi i tym samym naturalnego obniżenia stężenia hemoglobiny.

Poziom żelaza w ciąży – normy określane są też poprzez stężenie ferrytyny. W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że ferrytyna jest białkiem, które pomaga określić jaki zapas żelaza został zgromadzony w organizmie. U kobiet, które jeszcze przed zajściem w ciążę miały prawidłowy poziom żelaza i odpowiednie jego zapasy, istnieje niskie ryzyko pojawienia się niedokrwistości z niedoboru żelaza w ciąży. Inaczej jest w przypadku kobiet, które jeszcze przed zapłodnieniem zmagały się z anemią. Bez wprowadzenia odpowiedniej diety, a w razie potrzeby również suplementacji i/lub leczenia, zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że w okresie ciąży niedobór żelaza będzie się pogłębiał.

Żelazo w ciąży – norma ferrytyny wiąże się z dość niskim ryzykiem wystąpienia niedoboru żelaza w okresie ciąży. Za graniczną wartość tego białka uznawane jest 60 µg/l. Jeśli uzyskany wynik jest poniżej normy, rozważana jest suplementacja żelaza w ciąży. Wynik ferrytyny poniżej 12 µg/l jest równoznaczny z wyczerpaniem zapasu żelaza. Natomiast u kobiet, u których poziom ferrytyny wynosi 60-70 µg/l, prawdopodobnie zgromadzone są na tyle wystarczające zapasy żelaza, że nie zachodzi istotne ryzyko pojawienia się związanej z jego niedoborem niedokrwistości. Wówczas suplementacja tego związku najczęściej nie jest konieczna.

Żelazo w ciąży – normy określają prawidłowy zakres hemoglobiny, który świadczy o zaspokojeniu zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w okresie ciąży. Oprócz poziomu hemoglobiny, analizowane jest też stężenie ferrytyny, które mówi o tym, jakie zapasy żelaza zostały zgromadzone w organizmie przyszłej mamy.

Niedobór i nadmiar żelaza w ciąży

Żelazo w ciąży – norma wskazuje na odpowiednie wysycenie organizmu żelazem. Pierwiastka tego jest wówczas na tyle dużo, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie organizmu mamy i dziecka na ten składnik. W przypadku żelaza, istotny jest jednak optymalny – nie za duży i nie za mały – poziom tego związku. Nie tylko bowiem niskie, ale również wysokie żelazo w ciąży może nieść groźne konsekwencje.

Zbyt niskie żelazo w ciąży może prowadzić do niewystarczającego dotlenienia macicy, co zwiększa ryzyko zaburzeń rozwojowych płodu lub poronienia. Może prowadzić do zaburzeń w rozwoju psychoruchowym dzieci. Niedobór żelaza w ciąży może też przyczyniać się do przedwczesnego oddzielenia łożyska i przedwczesnego porodu.

Podwyższone żelazo w ciąży również może być niebezpieczne. Wykazano bowiem związek między wysokim poziomem tego pierwiastka a podwyższonym ryzykiem rozwoju insulinooporności. Za wysokie żelazo w ciąży uznaje się za czynnik ryzyka, który może prowadzić do wystąpienia cukrzycy ciążowej. U kobiet suplementujących żelazo, mimo prawidłowego poziomu hemoglobiny, częściej obserwowano rozwój cukrzycy ciążowej. Nadmiar żelaza w ciąży może przyczyniać się też do stanu przedrzucawkowego. Właśnie z tego względu, eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników nie zalecają rutynowej suplementacji żelaza w ciąży. Na podstawie morfologii i stężenia ferrytyny oceniany jest poziom żelaza w organizmie kobiety ciężarnej. Dopiero w sytuacji, gdy uzyskane wartości są poniżej normy, wprowadzane są preparaty z żelazem.

Jak uzupełnić żelazo w ciąży?

Jak podnieść żelazo w ciąży? Uzupełnianie niedoboru żelaza w ciąży powinno przebiegać dwukierunkowo. Po pierwsze, istotna jest dieta bogata w żelazo w ciąży. Produkty pochodzenia zwierzęcego są lepszym źródłem żelaza niż produkty roślinne. Stosunkowo duże ilości żelaza zawiera wątróbka (szczególnie wątróbka kacza, gęsiowa i wieprzowa). Produkty bogate w żelazo, w ciąży (a również poza ciążą) warto przyjmować łącznie z witaminą C, która zwiększa jego przyswajalność. Jednocześnie warto mieć na uwadze, aby pokarmów z dużą zawartością żelaza nie łączyć z produktami wysokobłonnikowymi, takimi jak np. produkty pełnoziarniste. Błonnik może bowiem zmniejszać wchłanianie żelaza.

Jakie żelazo w ciąży stosować? Oprócz wzbogacenia codziennej diety o produkty bogate w żelazo, w ciąży często zachodzi konieczność suplementacji tego związku. Przy małym niedoborze, wystarczające może być przyjmowanie żelaza w postaci preparatów doustnych. Zazwyczaj zalecane są wówczas nieduże dawki żelaza, które należy przyjmować regularnie, przez dłuższy okres czasu. Jeśli mimo suplementacji poziom hemoglobiny nadal będzie zbyt niski, rozważane jest zwiększenie dawki żelaza lub zmiana stosowanego preparatu na inny. W ostateczności, przy bardzo niskiej hemoglobinie i braku efektów leczenia wysokimi dawkami żelaza, konieczne może być przetaczanie koncentratu krwinek czerwonych.

Jakie żelazo dla ciężarnych jest odpowiednie? Jeśli zachodzi potrzeba suplementacji żelaza, najczęściej stosuje się dawki nieprzekraczające 30 mg żelaza na dobę. Można wówczas zastosować preparat dla kobiet ciężarnych, w którym oprócz kwasu foliowego, jodu, witaminy D i DHA znajduje się też żelazo. Dzięki temu, zamiast kilku pojedynczych preparatów, kobieta oczekująca dziecka może przyjmować tylko 1, w którym obecny jest cały kompleks potrzebnych jej składników odżywczych. Przykładem takiego preparatu jest MamaDHA z żelazem. Obecne jest w nim żelazo w postaci dobrze przyswajalnej, w odpowiedniej ilości – w zalecanej dziennej porcji znajduje się 30 mg żelaza. Innym suplementem dla kobiet ciężarnych z żelazem jest Prenatal Classic, rekomendowany w II i III trymestrze ciąży. Można sięgnąć też po kapsułki Pregna Plus.

Warto pamiętać, że nie wszystkie preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży zawierają żelazo. Jest też sporo suplementów, w których ilość żelaza jest bardzo niska lub dodatkowo znajdują się w nim także inne minerały, które mogą ograniczać przyswajanie żelaza z przewodu pokarmowego. Warto więc świadomie wybrać produkt, w którym znajdują się kluczowe, rekomendowane w okresie ciąży składniki, w odpowiednich ilościach.

Utrzymanie optymalnego poziomu żelaza w ciąży wpływa korzystnie na jej prawidłowy przebieg. Wspiera wzrost i rozwój płodu. Regularne badania kontrolne i monitorowanie poziomu żelaza w organizmie kobiety ciężarnej pomaga w utrzymaniu zdrowia przyszłej mamy oraz dziecka. W razie potrzeby, gdy poziom hemoglobiny jest zbyt niski, konieczna może być suplementacja żelaza. Dostępnych jest wiele wysokiej jakości preparatów, które pomagają pokryć zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresie ciąży. W uzyskaniu prawidłowego poziomu żelaza pomaga też wzbogacenie diety o produkty bogate w ten składnik.