Reakcje alergiczne: rodzaje, objawy i leczenie - wszystko, co musisz wiedzieć

Główne rodzaje reakcji alergicznych

Powszechny podział reakcji alergicznych, zwany również klasyfikacją Coombsa i Gella uwzględnia 4 typy mechanizmów odpowiedzi układu immunologicznego na dany alergen. Poznanie tej ścieżki reakcyjnej po kontakcie z daną substancją znacznie poprawiło diagnostykę reakcji nadwrażliwości, chociaż zdarza się, że różne jej typy mogą występować jednocześnie u danego pacjenta. Według wspomnianej klasyfikacji mówi się o alergii IgE- zależnej (typu I) i alergii IgE-niezależnej (typu II-IV). Rodzaje alergii- szczegółowy podział:

Reakcja alergiczna typu I- natychmiastowa, anafilaktyczna

Najbardziej powszechny rodzaj reakcji alergicznej, w której odpowiedź układu immunologicznego obejmuje te tkanki, w których licznie występują komórki tuczne (mastocyty). Przeciwciała IgE po zetknięciu z alergenem łączą się z właściwymi dla nich receptorami na powierzchni tych właśnie komórek. Oznacza to, że ponowny kontakt z alergenem powoduje uwolnienie histaminy i innych związków odpowiedzialnych za pojawienie się objawów alergii. Objawy obejmują skórę, spojówki, drogi oddechowe oraz przewód pokarmowy. Symptomy obserwuje się już nawet po 15 minutach od ekspozycji na alergen i należą do nich pokrzywka, katar sienny, łzawienie i zaczerwienienie oczu, astma alergiczna przebiegająca ze skurczem dróg oddechowych, jak i również wstrząs anafilaktyczny, stanowiący stan zagrożenia życia. Do alergenów odpowiedzialnych za pojawienie się natychmiastowych objawów alergii należą m.in. pyłki roślin, leki, pokarm, czy jad owadów.

Reakcja alergiczna typu II- cytotoksyczna

Reakcja tego typu rozwija się w różnych tkankach. Dochodzi do niszczenia komórek, na których powierzchni znajduje się antygen. Mediatorami tej reakcji są przeciwciała IgM, IgG oraz białka układu dopełniacza. W momencie, gdy dochodzi do ich połączenia z komórką z antygenem, zostaje ona zniszczona. Reakcja ta może przebiegać w ciągu kilku minut lub godzin. Reakcja nadwrażliwości typu II jest charakterystyczna dla niektórych rodzajów niedokrwistości, m.in. polekowej, jak również dla choroby hemolitycznej u noworodków, czy reakcji potransfuzyjnych.

Reakcja alergiczna typu III- kompleksów immunologicznych

W przebiegu tej reakcji dochodzi do powstawania kompleksów antygen-przeciwciało (głównie IgG, rzadziej IgM) i ich odkładania się w tkankach, co z kolei aktywuje procesy zapalne. W wyniku tego czego dochodzi do uszkodzeń tkankowych i narządowych oraz rozwoju takich chorób jak reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie naczyń, czy toczeniowe kłębuszkowe zapalenie nerek. Jeśli mamy do czynienia z reakcją ogólnoustrojową, wówczas mówi się o chorobie posurowiczej wynikającej z nadwrażliwości organizmu np. po podaniu leku. Reakcja alergiczna typu III rozwija się zwykle między 3-10 h po ekspozycji na antygen. 

Reakcja alergiczna typu IV- opóźniona, komórkowa

Reakcja ta zachodzi z udziałem limfocytów T, które rozpoznają antygen na powierzchni komórek, które go prezentują. Dochodzi do wywołania reakcji zapalnej. Mechanizm ten może obejmować różne tkanki i narządy, ale charakterystyczne symptomy pojawiają się zwykle na skórze. Antygeny wywołujące tego typu reakcję nadwrażliwości to m.in. drobnoustroje chorobotwórcze (np. prątek gruźlicy, pierwotniak- Toxoplasma gondii), antygeny wewnątrzpochodne odpowiedzialne za choroby autoimmunologiczne oraz alergeny kontaktowe (np. metale- nikiel, niektóre rośliny, leki, czy substancje chemiczne). Objawy pojawiają się zazwyczaj po upływie 24-72 h po kontakcie z antygenem. 

Reakcja alergiczna na skórze, błonach śluzowych i ogólnoustrojowa

Reakcje alergiczne można podzielić również w zależności od tego gdzie umiejscawiają się objawy. Jeśli ogranicza się ona do miejsca kontaktu z alergenem, mówi się o miejscowej reakcji alergicznej. Często występującym jej typem jest nagła reakcja alergiczna skórna lub opóźniona. Czas, jaki upływa od kontaktu z alergenem do pojawienia się zmian skórnych, jest czynnikiem wskazującym, z jakim mechanizmem reakcji alergicznej mamy do czynienia, tj. IgE-zależnym lub IgE-niezalażnym. Alergeny, które najczęściej odpowiadają za skórne reakcje nadwrażliwości to nikiel (biżuteria, guziki), kosmetyki (konserwanty, zapachy), lateks, rośliny (np. bluszcz, pokrzywa), środki czystości, leki stosowane na skórę lub doustnie i pokarmy (np. orzechy, mleko, jajka – szczególnie u dzieci). Jak wygląda reakcja alergiczna na skórze? Zmiany przyjmują formę pokrzywki, suchych plam, miejscowego zaczerwienienia, czy zmian o charakterze atopowym, a w przypadku silnych reakcji mogą być bolesne i sączące. 

Objawy alergii mogą umiejscawiać się również w obrębie układu oddechowego i pokarmowego w odpowiedzi nadwrażliwości systemu immunologicznego na różnego rodzaju alergeny.

Jeśli nadwrażliwość na alergen dotyczy całego organizmu, mówi się o reakcji ogólnoustrojowej. Może mieć ona gwałtowny przebieg i stanowić zagrożenie życia, szczególnie jeśli prowadzi do wstrząsu anafilaktycznego. Dotyczy ona mechanizmów IgE-zależnych. Wówczas organizm po ponownym kontakcie z alergenem produkuje przeciwciała IgE, dochodzi do masywnego uwolnienia histaminy i innych mediatorów stanu zapalnego, co wywołuje szereg objawów w obrębie wielu układów.

Silna reakcja alergiczna objawy:

·         Skóra- pokrzywka, rumień, świąd, obrzęk twarzy, języka, warg,

·         Układ oddechowy- duszność, świszczący oddech, chrypka, ucisk w gardle, trudności w oddychaniu,

·         Układ krążenia- spadek ciśnienia, zawroty głowy, omdlenie, wstrząs anafilaktyczny,

·         Układ nerwowy- lęk, splątanie, utrata przytomności,

·         Układ pokarmowy- nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka.

W takim wypadku klasyczny lek na alergię to za mało. Pacjent wymaga podania adrenaliny, a następnie hospitalizacji i odpowiedniego leczenia. 

Silna reakcja alergiczna- dlaczego jest niebezpieczna?

Anafilaktyczna reakcja alergiczna prowadzi do nagłego zaburzenia funkcji życiowych. Jak wygląda reakcja alergiczna anafilaktyczna? Na skutek uwalniania histaminy i mediatorów stanu zapalnego dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i spadku ciśnienia krwi, co z kolei skutkuje niedotlenienie tkanek, w tym mózgu i serca. Z kolei zwiększona przepuszczalność naczyń sprawia, że płyny uciekają z krwi do tkanek i pojawiają się obrzęki. Dochodzi do skurczu oskrzeli, krtani i gardła, co niesie za sobą ryzyko uduszenia. Pojawiają się zaburzenia rytmu serca, co może doprowadzić do zatrzymania pacjenta. 

Anafilaktyczna reakcja alergiczna ile trwa? Pierwsze objawy mogą wystąpić nawet po kilku sekundach od kontaktu z alergenem. Jeśli pacjentowi nie zostanie udzielona odpowiednia pomoc, zgon może nastąpić w ciągu kilku-kilkunastu minut.

Reakcja alergiczna- jak powinno wyglądać jej leczenie w zależności od rodzaju?

Klasyczne leki na alergię nie będą skuteczne w przypadku wszystkich typów reakcji nadwrażliwości. Dużo zależy od stopnia nasilenia objawów, czy czynnika je wywołującego. Przede wszystkim konieczna jest eliminacja kontaktu z alergenem, w określonych przypadkach pacjentowi podawane są glikokortykosteroidy- miejscowe lub doustne, bądź też leki immunosupresyjne. Ważnym lekkim ratującym życie dla pacjentów z silną alergią jest adrenalina, ponieważ działa ona bardzo szybko i w efekcie obkurcza naczynia krwionośne, podnosi ciśnienie krwi, rozkurcza oskrzela, ułatwiając oddychanie, a także zatrzymuje postęp reakcji alergicznej, ponieważ hamuje dalsze uwalnianie histaminy. Dlatego też osoby z ryzykiem anafilaksji zawsze powinni mieć przy sobie odpowiedni wstrzykiwacz z adrenaliną. Oczywiście, gdy doszło do sytuacji zagrożenia życia, jaką jest wstrząs anafilaktyczny, pacjent powinien zostać poddany hospitalizacji, dlatego w razie wystąpienia tego typu zdarzenia zawsze należy wezwać pomoc medyczną. 

Problem stanowią również reakcje alergiczne u dzieci. Występują one dość często, ze względu na słabo rozwinięty układ odpornościowy u malucha. Rodzice zastanawiają się - reakcja alergiczna u niemowlaka co robić? Przede wszystkim należy skonsultować się z lekarzem, u małych dzieci lepiej nie wdrażać leczenia na własną rękę, ponieważ wiele objawów wskazujących na alergię może być mało specyficznych. Natomiast jeśli u starszego dziecka występują różnego rodzaju odczyny alergiczne i lekarz informował jak w takiej sytuacji postępować, warto wiedzieć, że niektóre leki na alergię dla najmłodszych są dostępne bez recepty. Reakcja alergiczna u dziecka co podać? Bez recepty dla dzieci od 6. lat dostępne są syropy przeciwalergiczne z desloratadyną, a dla maluchów od 2. roku życia lek zawierający w składzie cetyryzynę i wapno, w przypadku reakcji przebiegających z nasilonym świądem pomocne mogą okazać się krople z dimetyndenem.

Podział reakcji alergicznych opiera się na mechanizmach odpowiedzi układu immunologicznego na działanie alergenu. W zależności od rodzaju reakcji nadwrażliwości, występujących objawów i stopnia ich nasilenia wprowadza się odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Zawsze jego podstawą jest jednak eliminacja czynnika wyzwalającego alergię. Miejscowa reakcja alergiczna na twarzy, ciele, czy błonach śluzowych ma łagodniejszy przebieg, niż reakcja ogólnoustrojowa, która może stanowić zagrożenie życia.