Prebiotyki i probiotyki - na co pomagają? Kiedy warto po nie sięgać?

Probiotyk - co to?

Aby rozmawiać o wyborze odpowiedniego probiotyku oraz wiedzieć na co one pomagają, warto odnieść się do 3, a właściwie 4 definicji. Zacznijmy od tego - co to jest probiotyk?

Probiotyk to bakterie najczęściej kwasu mlekowego, które obejmują 2 podstawowe rodzaje jak Lactobacillus i Bifidobacterium. Uznane są jako organizmy przyjazne zdrowiu człowieka, co potwierdzają liczne badania. Jedne z najbardziej znanych probiotyków to L. acidophilus, L. rhamnosus, L. casei. Z rodzaju Bifidobacterium najbardziej popularne są B. bifidum i B. breve. Pojęcie probiotyku można rozumieć również jako gotowy produkt zawierający bakterie probiotyczne. Są nimi zarówno produkty spożywcze uzyskane w procesie fermentacji mlekowej (np. kiszona kapusta, kefir, jogurt), a także gotowe probiotyki apteczne (zarejestrowane jako lek, suplement diety lub środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego).

W dalszej kolejności warto postawić pytanie, czy są substancje, które sprzyjają bakteriom Lactobacillus? Są i nazywają się prebiotykami.

Co to są prebiotyki?

Prebiotyki to substancje ułatwiające rozwój i funkcjonowanie bakteriom probiotycznym. Składniki te wspierają zarówno bakterie dostarczane wraz z pożywieniem, jak i kapsułkami probiotycznymi, ale również już istniejącą florę w jelitach. Warto jednak wziąć pod uwagę, że prebiotyk musi spełniać kilka ważnych wymagań:

·         odporność na enzymy trawienne (dociera do jelita grubego w stanie niezmienionym), 

·         brak wchłaniania w przewodzie pokarmowym,

·         jednoznaczne wsparcie rozwoju, namnażania i aktywności metabolicznej probiotyków.

Prebiotyki mogą również przyczyniać się do wsparcia układu pokarmowego w zakresie hamowania procesów gnilnych, które składają się na śmierdzące gazy (dlatego probiotyki i prebiotyki to jedna z opcji leczenia wzdęć). 

Do prebiotyków zalicza się wiele substancji jak laktuloza, oligosacharydy jak FOS (fruktooligosacharydy) oraz czynnik bifidogenny produkowany w mleku matki. Jednym z najbardziej popularnych prebiotyków jest inulina. Występuje naturalnie w roślinach (cebula, czosnek, banany, cykoria, mniszek). Jedną z istotnych funkcji prebiotyków jest wsparcie funkcjonowania jelit w zakresie pasażu jelitowego i formowania się mas kałowych, co sprzyja defekacji.

Wiemy już czym różni się prebiotyk a probiotyk. Na sam koniec zostawiamy 2 nieco mniejsze definicje, które bezpośrednio wiążą się z określeniami typu - prebiotyki a probiotyki.

Synbiotyk i postbiotyk - czym są?

Jak się okazuje połączenie probiotyku i prebiotyku może nieść znacznie szersze korzyści niż ich osobne stosowanie niezależnie od siebie. Ich połączenie można określić jako synbiotyk. Produkt taki łączy 1 szczep bakteryjny (lub kilka) wraz z substancją prebiotyczną (najczęściej jedną – FOS lub inuliną). Oprócz tego w literaturze fachowej niejednokrotnie przewija się nazwa - postbiotyk. To miano posiadają substancje produkowane przez szczepy probiotyczne. Wykazują one znaczenie pośrednie lub bezpośrednie dla organizmu. Przykładem postbiotyku jest kwas masłowy wykorzystywany w leczeniu IBS (np. Debutir Forte).

Podstawowe cechy probiotyków

Nie każda bakteria (nawet jeśli niesie prozdrowotne właściwości) jest probiotykiem. Warto podkreślić na czym polega wyjątkowość bakterii kwasu mlekowego czy też innych bakterii probiotycznych. Jako organizmy żywe powinny wykazywać aktywność wobec typowych patogenów przewodu pokarmowego np. Helicobacter pylori, Salmonella, Clostridium difficile, Staphylococcus aureus. Muszą przetrwać niesprzyjające warunki, jakie stwarza przewód pokarmowy (odporność na kwas solny i sole żółci). Jeśli bakterie te przeżyją i dotrą do miejsca docelowego powinny posiadać umiejętność zasiedlenia (kolonizacji) określonego odcinka jelit. Oprócz tego muszą one współpracować (wykazywać synergizm, a nie antagonizm) z innymi bakteriami tworzącymi florę np. jelit. Wśród innych korzystnych właściwości probiotyków wymienia się zdolność do produkcji metabolitów mających znaczenie dla nabłonka jelit (np. kwasu masłowego), a także utrzymanie odpowiedniego pH w obrębie danego odcinka przewodu pokarmowego (kwas mlekowy, kwas octowy).

Jakie są właściwości probiotyków?

Wiele probiotyków wykazuje dużo szersze właściwości od tych uznanych za podstawowe. Są odpowiedzialne m.in. za produkcję witamin (np. biotyny), aminokwasów, biorą udział w procesach trawienia. Pomagają regulować pasaż jelitowy i formowanie się stolca. Dodatkowo potrafią neutralizować kancerogeny, łagodzą stany zapalne. Wysoce istotna jest ich funkcja ochronna przed toksynami, a także niefizjologiczną florą na drodze konkurencji o składniki odżywcze oraz wypieranie jej z przewodu pokarmowego. Właściwości probiotyków są dużo szerzej zakrojone, warto jednak zwrócić uwagę, że zależą one nie tylko od rodzaju czy gatunku bakterii probiotycznych, ale również od typu szczepu bakteryjnego (ostatni człon w nazwie bakterii probiotycznej) jak Lactobacillus rhamnosus GG w produktach Flostrum Baby i Flostrum Plus. 

Jakie pytanie nasuwa się w następnej kolejności- kiedy warto brać probiotyki — profilaktycznie czy tylko w chorobie?

Czy można brać probiotyki profilaktycznie?

Mając na uwadze fakt, że probiotyki znajdują się w pokarmach, trudno znaleźć argument wykluczający profilaktyczne czy przewlekłe stosowanie tego typu środków. Dotyczy to również podstawowych probiotyków dostępnych w aptekach bez recepty. Jakie są najbardziej podstawowe korzyści postulujące za spożyciem probiotyków? Jak pokazują badania zażywanie wielu z nich może ograniczyć rozwój chorób cywilizacyjnych. Oprócz tego zapewniają one lepszą odporność, trawienie, wykorzystanie makro- i mikroskładników. Niektóre probiotyki wspierają absorpcję związków, w tym witaminy D o 25%. Na tym jednak nie kończą ich profilaktyczne właściwości. Probiotyk warto wziąć również w innej sytuacji, gdy nic nam nie dolega. Chodzi o podróż do innej strefy klimatycznej, gdzie naturalnie występujący mikrobiom nieco różni się od tego, z czym spotykamy się na co dzień. Profilaktycznie przyjmowanie probiotyków przed podróżą może ustrzec podróżników i turystów od biegunki podróżnych (znana również jako “zemsta faraona”).

Inne sytuacje, gdy warto włączyć od czasu do czasu probiotyk to:

• długotrwała terapia antybiotykiem (nawet taka sprzed kilku miesięcy),
• tendencja do wzdęć, biegunek, zaparć w związku z prowadzoną dietą, stosowanymi lekami,
• nawracające choroby przewodu pokarmowego lub trudne w leczeniu - zakażenie Helicobacter pylori, choroba wrzodowa, biegunki wirusowe / bakteryjne.

Czy probiotyki można brać codziennie? Jak najbardziej - uzupełnianie flory bakteryjnej trwa Proces ten można przyspieszyć dietą. Niestety nietolerancja białek mleka krowiego nieco ogranicza zakres stosowanych produktów spożywczych o znaczeniu probiotycznym. Dlatego probiotyki bez recepty wolne od białek mleka krowiego stanowią istotny element w przypadku alergii pokarmowych.

Probiotyki - na co pomagają?

Z racji, że głównym miejscem bytowania bakterii probiotycznych jest układ pokarmowy ich stosowanie niesie szerokie znaczenie dla osób zmagających się z chorobami w tym obszarze - np. jelit. Można wymienić tutaj osoby cierpiące na wzdęcia, biegunki (o charakterze ostrym lub przewlekłym), zaparcia i kolki u niemowląt. Dodatkowo probiotyki pobudzają układ odpornościowy do produkcji przeciwciał, wspierają proces fagocytozy i aktywność makrofagów. Mają korzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy, gospodarkę lipidową. Oprócz tego warto wspomnieć, że ok. 70% flory bakteryjnej człowieka znajduje się w jelitach. Pozostałe 30% rozdzielone jest m.in. na mikrobiom skóry, jamy ustnej, okolic intymnych (np. pochwy u kobiet).

Kiedy brać probiotyk - wskazania medyczne

Istnieje szereg wskazań wykraczających poza profilaktyczne, dietetyczne czy uzupełniające znaczenie probiotyków. Z racji, że są one elementem fizjologicznej flory bakteryjnej m.in. jelit, skóry, okolic intymnych czy jamy ustnej, to każde jej zaburzenie kończy się określonymi konsekwencjami. Jakie są wskazania medyczne do stosowania probiotyków, prebiotyków i synbiotyków?

Probiotyki - uzupełnienie w trakcie i po antybiotykoterapii

Antybiotyki są lekami przeciwbakteryjnymi, które posiadają szerokie lub nieco węższe spektrum działania na bakterie. Stosowanie tych środków odbija się również na tej dobrej florze bakteryjnej jelit. Warto przypomnieć, że leki na bazie antybiotyków stosuje się również w leczeniu infekcji bakteryjnych pochwy. Produkty dopochwowe tego typu również naruszają bakterie bytujące w środowisku pochwy. Dlatego stosując antybiotyki doustne i dopochwowe należy wziąć pod uwagę ich niekorzystny wpływ na fizjologiczną florę bakteryjną, która wymaga uzupełnienia. Gotowe probiotyki z apteki stanowią jedno z ich źródeł o gwarantowanym pochodzeniu i ilości bakterii, którą określa się jako CFU.

Probiotyk na biegunkę i zaparcia

Typowym wskazaniem do stosowania probiotyków jest biegunka (ostra, przewlekła) oraz zaparcia. Oprócz tego stosuje się je jako uzupełnienie w leczeniu zaburzeń czynnościowych, w których stwierdza się zachwianą homeostazę flory lub jej deficyt. Środki te pomagają skrócić czas trwania biegunki zarówno o podłożu bakteryjnym jak i wirusowym u dzieci i dorosłych. Szczególne znaczenie mają Lactobacillus acidophilus i L. bifidus również stosowane w biegunce podróżnych. Oprócz tego wiele bakterii probiotycznych ma znaczenie w łagodzeniu niemowlęcej kolki. Probiotyk to dobra opcja na wzdęcia - nie bez znaczenia jest pozytywne znaczenie bakterii w eliminacji patogenów gazotwórczych.

Probiotyk na jelita i IBS

Bakterie kwasu mlekowego mają szerokie znaczenie w zachowaniu równowagi pomiędzy cytokinami przeciwzapalnymi i prozapalnymi w obrębie jelit. Istotne znaczenie mają tutaj m.in. L. plantarum, L. acidophilus, B. breve, B. bifidum. Odpowiednia suplementacja może pomóc w utrzymaniu remisji chorób zapalnych jelit jak WZJG, choroba Crohna czy też schorzeń czynnościowych jelit. Dodatek bakterii kwasu mlekowego w zespole jelita drażliwego może ograniczyć objawy choroby jak ból brzucha, gazy, wzdęcia. Probiotyk to również opcja na uchyłki jelita grubego.

Probiotyk na cholesterol

Jedną z ciekawych właściwości probiotyków jest ich wpływ na ograniczenie wchłaniania cholesterolu ze światła jelit. Dlatego coraz częściej mówi się o ich właściwościach hipocholesterolemicznych. Hamują tworzenie się miceli odpowiedzialnych za transport cholesterolu, a także wzmagają jego wytrącanie na skutek oddziaływania z solami żółciowymi. W sposób pośredni spadek wchłaniania cholesterolu z pożywienia przyczynia się do redukcji trójglicerydów i wzrotu dobrego cholesterolu HDL. Szczególne znaczenie w tym zakresie mają L. plantarum i B. longum. Skoro o tłuszczach mowa - warto wspomnieć o trendzie informacji jak “probiotyki na odchudzanie”. Wiele badań w tym zakresie potwierdza pewną skuteczność probiotyków na redukcję masy ciała.

Probiotyki na odporność

Wiele szczepów probiotycznych ma zdolność do pobudzenia i aktywacji układu odpornościowego. W efekcie rośnie aktywność fagocytarna i enzymatyczna granulocytów i makrofagów. Oprócz tego wskazuje się na wzrost immunoglobulin IgA, modulację ze strony cytokin, wzmożoną odpowiedź na antygeny. Wszystko to przy regularnym stosowaniu probiotyków.

Probiotyki na choroby skóry

Jak pokazują badanie probiotyki mogą pomóc w złagodzeniu wyprysku atopowego i wspierać proces gojenia ran. Korzystny efekt odnotowuje się również na linii probiotyki a trądzik pospolity i różowaty. Korzystny wpływ probiotyków na skórę można tłumaczyć produkcją specyficznych związków (np. bakteriocyn), a także wpływem na reakcje immunologiczne. Znaczenie dla stanu skóry mają m.in. B. bifidum , L. acidophilus , L. casei i L. salivarius. Część produktów kosmetycznych wykorzystuje metabolity bakterii Lactobacillus w produktach na skórę jak Latopic emulsja do ciała. Oprócz tego prebiotyki naturalne – m.in. inulina są składnikiem produktów do pielęgnacji skóry z problemami (Allerco Baby Emolienty).

Probiotyki - jama ustna i zęby

Bakterie probiotyczne mogą pomóc w zapobieganiu chorobom dziąseł, jamy ustnej, a także próchnicy czy nieświeżego oddechu. Dzieje się tak ze względu na ich zdolność do neutralizowania i ograniczenia kolonizacji gatunków odpowiedzialnych za powstawanie próchnicy (np. paciorkowce). Wiele z nich ma znaczenie dla składu jakościowego śliny zwiększając jej zdolność do walki z patologicznymi szczepami. Oprócz tego pomocne jest ich znaczenie w zakresie płytki nazębnej, hamowania chorób zapalnych przyzębia czy walki z patogenami odpowiadającymi za halitozę.

Dlatego też na uwagę zasługuje kilka produktów do stosowania w jamie ustnej jak:

• Entitis pastylki do ssania
• Lactoangin spray
• Lactoangin Baby spray
  
  

Znaczenie probiotyków w innych chorobach

Lista chorób, w jakich probiotyki odgrywają bezpośrednie lub pośrednie korzystne działanie na organizm pozostaje w dalszym ciągu otwarta. Nie mniej na wspomnienie zasługuje, że probiotyki mogą także pomóc w takich chorobach jak:

• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby - pomagają obniżyć ALT (jeden z enzymów wątrobowych),
• nadciśnienie - probiotyki produkują związki będąca inhibitorem konwertazy angiotensyny,
• choroby serca - poprawiają profil lipidowy,
• depresja - ze względu na współistnienie osi jelita-mózg,
• nadwaga, otyłość,
• nowotwory - posiadają zdolność do neutralizacji kancerogenów.
  
  

Probiotyki i prebiotyki - środki ostrożności

Każdy składnik jak witaminy i minerały należy stosować zgodnie z rekomendacjami producenta. Nadmierne spożycie probiotyków może skończyć się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Jednak warto również wiedzieć, że istnieją sytuacje, gdy stosowanie probiotyku jest przeciwwskazane lub może nieść za sobą skutki uboczne.

Probiotyki i prebiotyki - przeciwwskazania

Kiedy stosowanie probiotyków, prebiotyków i synbiotyków jest przeciwwskazane? Są to sytuacje jak:

• uczulenie na składniki probiotyku, prebiotyku i synbiotyku,
• nadwrażliwość na konkretny szczep probiotyczny lub jego metabolity,
• uczulenie na białko mleka krowiego / soję, które mogą być składnikami niektórych probiotyków,
• upośledzona odporność w przebiegu AIDS,
• silne bóle brzucha o nieznanej etiologii, którym towarzyszy krwawa biegunka.
   

Inne ograniczenia mogą wynikać ze stosowania immunosupresantów (osoby po przeszczepach), kortykosteroidów, chemioterapii, radioterapii, a także u dzieci z zespołem krótkiego jelita, gdzie istnieje ryzyko kwasicy mleczanowej.

Prebiotyki i probiotyki - skutki uboczne

Na ogół probiotyk, prebiotyk czy synbiotyk dobrej jakości wolne są od działań niepożądanych, o ile są one stosowane zgodnie z rekomendacją producenta. Niekiedy mogą pojawić się reakcje skórne jak wysypki, sporadycznie biegunki. Bardzo często środki te w części “działania niepożądane” mają stwierdzony brak skutków ubocznych.

Stabilny, odpowiednio dobrany do potrzeb preparat probiotyczny może stanowić wsparcie leczenia lub nawet leczyć daną jednostkę chorobową. Probiotyki to znane środki na biegunkę, zaparcia, choroby czynnościowe jelit. Panie stosują probiotyki na infekcje intymne. Coraz częściej wykorzystuje się ich korzystne działanie w atopowym zapaleniu skóry, stomatologii oraz w hipercholesterolemii. Najlepiej sięgać po dobrej jakości probiotyki z wysoką wartości CFU (jednostek tworzących kolonie) i zawierające w składzie jedynie oznaczone szczepy bakterii probiotycznych.