Zespół jelita drażliwego - leczenie i profilaktyka. Prebiotyki i probiotyki na IBS

Zespół jelita drażliwego (IBS) - leczenie

IBS, czyli zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba jelit o wieloczynnikowej etiologii. Warto zacząć od tego, że leczenie IBS jest trudne, żmudne i niekiedy skomplikowane ze względu na postać jaką może przybierać. W przypadku tej choroby mówi się o czterech odmianach IBS. Jest to postać IBS-D (biegunkowa), IBS-C (zaparciowa), IBS-M (mieszana - naprzemienne fazy biegunki i zaparć) oraz IBS-U (niesklasyfikowana - nie spełnia kryterium pozostałych postaci). Dlatego też schemat leczenia zależy od rodzaju IBS. Pod uwagę bierze się czy w przebiegu choroby dominuje zaparcie czy biegunka. 

Jedne z ostatnich rekomendacji w związku z leczeniem jelita nadwrażliwego są to wytyczne PTG-E (Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii) z 2018 roku. Zawierają one listę substancji czynnych i innych metod mających znaczenie w leczeniu IBS. Dużą rolę odgrywają leki, które łagodzą objawy choroby. Zależnie od substancji czynnej są to odpowiednio leki bez recepty oraz leki na receptę na IBS. Część osób z pewnością zapyta się o możliwość uleczalności schorzenia.

Zatem czy można całkowicie wyleczyć IBS? Niestety, IBS to choroba na całe życia. Dostępne jest leczenie i skuteczne metody na walkę z drażliwym jelitem. IBS wymaga odpowiedniej diety, stosowania leków, a ich uzupełnieniem mogą być również suplementy i co ważne probiotyki w połączeniu z prebiotykami. Oprócz tego warto wspomnieć, że osoby chore na IBS mogą zmagać się dodatkowo z nietolerancją laktozy, glutenu, a także są 5-krotnie bardziej predysponowani do SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego).

Jelito drażliwe - leczenie i leki OTC

Produkty lecznicze, leki na zespół jelita drażliwego mają zróżnicowane mechanizmy działania. W ramach leczenia IBS preparatami bez recepty o statusie leku wymienia się:

• preparaty przeciwbiegunkowe na IBS zawierające loperamid, który znalazł zastosowanie w leczeniu odmiany biegunkowej (IBS-D) lub lek na bazie drożdży Saccharomyces cerevisiae var. boulardii, które mają potencjał probiotyczny i przeciwbiegunkowy,
• leki przeczyszczające w jelicie nadwrażliwym - najczęściej są to makrogole, które znalazły się w rekomendacji PTG-E zwiększają one liczbę wypróżnień i nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego lub laktuloza - łagodna, ale nieco opóźniona w działaniu,
• leki rozkurczające w zespole jelita drażliwego - zróżnicowany zestaw substancji czynnych, który obejmuje drotawerynę i butylobromek hioscyny (od 6. roku życia), mebewerynę (od 10. roku życia; lek nie zaburza motoryki, pomaga w zaparciu i biegunce) i trimebutynę (od 12. roku życia; do stosowania w zaburzeniach motoryki, dolegliwościach czynnościowych i skurczach jelit).

Leczenie jelita drażliwego z przepisu lekarza (na receptę)

W leczeniu IBS stosuje się również leki na receptę. Najczęściej są to:

• antybiotyk np. rifaksymina - działa jedynie miejscowo w świetle jelita, nie wchłania się, pomaga w redukcji patogennych bakterii, stosuje się go w postaci niezaparciowej IBS (biegunkowej, mieszanej i niesklasyfikowanej) przez okres 14 dni. Rifaksymina jest eubiotykiem - modyfikuje i przywraca skład mikroflory bakteryjnej, wykazuje aktywność wobec szczepów patogennych m.in. jak Clostridium, Peptostreptococcaceae i Escherichia, podczas stosowania tego leku wzrasta ilość bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, lek wspiera szczelność bariery jelitowej, nie wykazuje oporności krzyżowej, ryfaksymina alfa redukuje ból, wzdęcia i biegunkę,
• leki przeczyszczające - prukalopryd i linaklotyd - różne mechanizmy działania,
• antydepresanty - amitryptylina z grupy TLPD (redukcja bólu), SSRI jak fluoksetyna (na ból i wzdęcia; nie dotyczy leków jak citalopram i paroksetyna),
• alweryna, trimebutyna, mebeweryna, hioscyna, drotaweryna - różne mechanizmy działania, ograniczają ból i wzdęcia, są stosowane w każdej postaci IBS.
   

Warto wspomnieć również o szeregu leków na IBS, które są dostępne w innych krajach (w Polsce nie są zarejestrowane), są to m.in. eluksadolina na biegunkę, plekanatyd i lubiproston na zaparcie.

Co na zespół jelita drażliwego - preparaty bez recepty

Jednym z najważniejszych produktów stosowanym w IBS jest maślan sodu (kwas masłowy), który jest produktem wytwarzanym przez mikrobiotę jelit. Składnik ten wspiera barierę jelitową. Znaczenie w zespole jelita drażliwego mają także zioła (w szczególności olejek miętowy). W ramach wsparcia w niektórych objawach stosuje się również kapsułki i krople na bazie symetykonu lub dimetikonu oraz gotowe enzymy trawienne jak np. laktaza lub pankreatyna.

Maślan sodu, czyli kwas masłowy w IBS - właściwości

Maślan sodu to jedna z substancji, która znalazła zastosowanie w zespole jelita drażliwego, a także chorobach zapalnych jelit, w okresie po antybiotyku czy w czasie biegunek. Dostępna jest w postaci kapsułek. Podczas procesu wytwarzania sam maślan sodu podlega jeszcze dodatkowo procesowi mikrokapsułkowania. Taki zabieg sprawia, że jest on w stanie dotrzeć do jelit – miejsca swojego działania.  Dlaczego stosuje się kwas masłowy w zespole jelita drażliwego IBS? Wynika to z faktu, że jest to jeden z produktów flory bakteryjnej, który stanowi podstawowy pokarm dla tzw. kolonocytów, czyli komórek nabłonka jelit. Chorobom jelit w tym zespołowi jelita drażliwego towarzyszy niedobór mikroflory, a tym samym maślanu sodu. Zaburza to prawidłową pracę kolonocytów i jelit. 

Maślan sodu stosuje się zwykle minimum 3 miesiące. Pod względem chemicznym to krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy znany również jako kwas butanowy. Maślan to związek łączący właściwości troficzne i przeciwzapalne. Obniżenie poziomu tego składnika w jelitach występuje m.in. w postaci biegunkowej. Produkt może być stosowany w dziecięcym IBS (najczęściej od 6-7. roku życia) i u dorosłych. Pod względem rejestracji produkty na bazie maślanu sodu dostępne są najczęściej jako środki spożywcze (np. żywność specjalnego przeznaczenia medycznego), niekiedy jako suplement diety, rzadko jako wyrób medyczny.

Olejek miętowy na zespół jelita drażliwego

Duże znaczenie w IBS ma olejek miętowy. To surowiec o udowodnionej skuteczności w IBS - posiada właściwości rozkurczające (spazmolityczne), co redukuje bolesne skurcze jelit i wzdęcia. Olejek miętowy to środek przeciwskurczowy. Nie bez powodu środek ten znajduje się w wytycznych PTG-E (Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii). Wiele publikacji potwierdza bezpieczeństwo stosowania olejku miętowego u osób dorosłych z IBS, a także jego efekt terapeutyczny. Można zatem podsumować, że olejek miętowy działa na IBS, a oprócz tego wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające. Zwykle stosowana dawka to 180-225 mg olejku dwa razy na dobę przez okres 2-12 tygodni.

Zespół jelita drażliwego - leczenie innymi produktami

Mięta i olejek miętowy to nie jedyne fitoterapeutyczne składniki rekomendowane w IBS. Oprócz tego warto wspomnieć o babce płesznik i b. jajowatej, które dostarczają łupin nasiennych łagodzących zaparcia. Inną opcją jest karczoch zwyczajny, który jest cenionym ziołem wzmagającym produkcję żółci i ułatwiającym trawienie o znaczeniu dla flory jelit. Oprócz tego łagodzi skurcze, wzdęcia, bóle brzucha i zaparcia wynikające z niedostatecznej produkcji żółci. Dodatkowe surowce, o których warto wspomnieć to korzeń goryczki (wzmaga produkcję soków trawiennych), wiąz i drzewo lapacho (na podrażnienie jelit), a także rumianek (właściwości rozkurczające).

Inną grupą składników są symetykon i dimetykon na wzdęcia w IBS. To substancje, które mają zdolność do obniżenia napięcia powierzchniowego, które można stosować u niemowląt, dzieci i dorosłych. Ich zadaniem po podaniu doustnym jest rozbicie “baniek” z gazami, które tworzą się w jelitach w różnych sytuacjach. Nadprodukcja gazów może towarzyszyć np. zaburzonej florze w IBS. Wsparciem w walce ze wzdęciami może być koper i kminek – zioła o właściwościach wiatropędnych.

Z racji osłabionej pracy wydzielniczej żołądka i wątroby część osób z IBS potrzebuje stosować gotowe enzymy trawienne. Zależnie od problemu może być to np. jeden enzym jak laktaza (osoby z IBS są predysponowane do nietolerancji laktozy) lub zespół enzymów trzustkowych. Znane również jako pankreatyna, zawierające 3 enzymy (lipazę, amylazę i proteazę), które trawią tłuszcz, białko i skrobię.

Jakie probiotyki na zespół jelita drażliwego?

Wybór probiotyku w zespole jelita drażliwego nie jest oczywistością. Warto mieć na uwadze, że w IBS rekomendowane są konkretne gatunki bakterii i ich szczepy, zatem ich wybór nie powinien być kwestią przypadku. W międzyczasie warto zadać pytanie dlaczego należy stosować probiotyki w IBS? Jedną z przyczyn IBS jest zaburzona flora bakteryjna i stan będący jego konsekwencją, czyli dysbioza. Oprócz tego do życia bakteriom kwasu mlekowego potrzebne są prebiotyki, które odżywiają i stymulują probiotyczną składową jelit. Zanim odpowiemy jak leczyć zespół jelita drażliwego za pomocą synbiotyków (probiotyk + prebiotyk) spójrzmy na problem dysbiozy jelitowej.

Dysbioza w IBS

IBS to choroba jelit, której towarzyszy dysbioza (=dysbakterioza) definiowana jako zaburzenia ilościowe i jakościowe flory. Zmianom tym towarzyszy spadek różnorodności flory i zaburzenia w zakresie jej proporcji (osłabiona populacja Lactobacillus i Bifidobacterium na niekorzyść Bacteroides). W dysbiozie dochodzi m.in. do wzrostu patogennej populacji grzybów Candida. Zmiany te rzutują na powstawanie stanów zapalnych, które przekładają się na podstawowe wartości mikrobioty jelit. Zaburzenia mikroflory mogą wydawać się banalne, jednak od dawna wiadomo, że jelita uznawane są za drugi mózg.

Dlatego nie bez przyczyny mówi się o istnieniu osi móg-jelita-mikrobiota. Jej właściwe funkcjonowanie zapewnia prawidłowy przepływ neuroprzekaźników (w IBS szczególne znaczenie ma serotonina), komunikację hormonalną i aktywność immunologiczną. Zaburzona flora w IBS może prowadzić do aktywacji immunologicznej, co w konsekwencji zmienia przepuszczalność jelit (stają się one mniej szczelne). 

Warto podkreślić, że suplementacja probiotykami i prebiotykami to jedna z udowodnionych metod leczenia w IBS. Zatem jak leczyć jelito drażliwe? Z pomocą przychodzą m.in. bakterie kwasu mlekowego i prebiotyki.

Prebiotyki w profilaktyce i leczeniu IBS

Prebiotyki to składniki, które docierają do jelita w stanie niezmienionym. Są to składowe, które pobudzają do rozwoju, wzrostu i aktywności fizjologiczne szczepy bakterii - ich stosowanie to działanie profilaktyczne dla mikrobity jelit.

Podstawowe prebiotyki to m.in.:

• galaktooligosacharydy,
• fruktooligosacharydy,
• laktuloza,
• inulina,
• arabinogalaktan.
   

Występują naturalne w pożywieniu w takich produktach jak: cebula, por, czosnek, cykoria, topinambur, szparagi, ziemniaki, rośliny strączkowe, banany, ugotowany ryż. Oprócz tego są częstym dodatkiem do probiotyków. Jakie znaczenie praktyczne i profilaktyczne ma prebiotyk w IBS? Poprawia konsystencję stolca, ogranicza takie dolegliwości jak m.in. wzdęcia i reguluje cykl wypróżnień.

Alternatywą dla wymienionych prebiotyków jest błonnik rozpuszczalny. Pomaga on w fazie zaparciowej, posiada zdolność do pęcznienia, zmiękcza twarde masy kałowe, wzmaga pracę jelit, polepsza perystaltykę i przesuwanie mas kałowych. Można go stosować przewlekle.

Probiotyki w profilaktyce i leczeniu IBS

Probiotyki, czyli żywe drobnoustroje, które wykazują efekt zdrowotny m.in. na zespół jelita drażliwego i jego przebieg. Mogą one łagodzić ból, wzdęcia, biegunkę, działać przeciwzapalnie - te właściwości nie są wspólne dla wszystkich probiotyków, ale dla konkretnych szczepów. Mówiąc wprost - nie każdy probiotyk niesie spodziewany efekt zdrowotny w IBS. Jednak dobry probiotyk na drażliwe jelita może wiele zdziałać.

Co konkretnie bakterie kwasu mlekowego robią w jelitach? Probiotyki przeciwdziałają rozwojowi patologicznej flory (m.in. ograniczają adhezję w wyniku produkcji bakteriocyn, biosurfaktantów i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych - kwas masłowy, octowy, propionowy), wzmagają produkcję ochronnego śluzu, działają korzystnie na odporność poprzez stymulację produkcji immunoglobuliny IgA. Oprócz tego probiotyk na zespół jelita drażliwego odpowiada za integralność nabłonka i produkuje peptydy przeciwdrobnoustrojowe. Posiadają zdolność do wypierania Clostridium difficile, Salmonella, Staphylococcus aureus, Bacteroides vulgatus.

Istotne dla IBS są drożdże Saccharomyces boulardi (= Saccharomyces cerevisiae var. boulardii spadek natężenia bólu, właściwości przeciwbiegunkowe) i Bacillus coagulans (łagodzi objawy ogólne IBS, poprawia jakość życia). Oprócz tego korzystnie w IBS działają liczne bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Są to m.in.

• Lactobacillus plantarum (zmniejsza ból i wzdęcia), L. acidophilus (ogranicza ból, wspiera barierę jelitową), L. rhamnosus (wsparcie odporności, ochrona przed patogenami, odpowiedni dla dzieci),
• Bifidobacterium infantis (szczep 35624 znajduje zastosowanie we wszystkich postaciach IBS - redukuje dyskomfort brzucha, wzdęcia i uczucie pełności, bezpieczny dla dzieci), B. bifidum (produkuje składnik p/bakteryjny jak bifidocyna B), B. lactis (ogólna poprawa i jakość życia, wspiera barierę jelitową), B. animalis (w postaci IBS-C), B. longum (redukcja depresji u osób z IBS).
   

Istnieje wiele środków, które pomagają łagodzić objawy w zespole jelita drażliwego. Czy są one skuteczne? Warto próbować, ponieważ nie jest łatwo dobrać skuteczne leczenie IBS. Łagodzenie objawów ma na celu poprawę jakości życia pacjentom, którzy skazani są na walkę z chorobą przez całe życie.