SIBO - co to jest, objawy, przyczyny, leczenie

Zespół SIBO - czym jest?

SIBO to zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (small intestine bacterial overgrowth). Jak wskazuje nazwa, dochodzi wówczas do nadmiernej kolonizacji jelita cienkiego przez bakterie, których nie powinno tam być w tak dużej ilości. W prawidłowych warunkach, jelito cienkie zasiedla najczęściej nie więcej niż 1000 mikroorganizmów na ml. Mała ilość bakterii na tym odcinku przewodu pokarmowego jest wynikiem działania kwasu solnego w żołądku, a także ruchów perystaltycznych jelit.

Bogate w różnorodne bakterie jest natomiast jelito grube. W okrężnicy, liczba mikroorganizmów na ml może przekraczać nawet bilion. Przy SIBO, bakterie z górnego odcinka przewodu pokarmowego lub z jelita grubego przemieszczają się i zasiedlają jelito cienkie. Prowadzi to do pojawienia się określonych objawów.

Zespół SIBO uważany jest za częste zaburzenie. Nie wiadomo jednak jakie jest jego dokładne rozpowszechnienie w społeczeństwie, ponieważ jego rozpoznanie wymaga przeprowadzenia testów diagnostycznych. SIBO jest jednym z rodzajów dysbiozy, czyli zachwiania równowagi mikrobioty (mikroflory) jelitowej.

SIBO - objawy

Zespół SIBO - objawy są wynikiem nasilenia procesów fermentacji, przeprowadzanych przez bakterie i wzmożonej produkcji gazów. Najczęstszym objawem tego zaburzenia są więc wzdęcia. Wytwarzane pęcherzyki gazów wywierają nacisk na ścianę jelita, napinając ją. To prowadzi do pojawienia się wzdęć, a czasem także bólu brzucha. Obserwuje się te powiększenie obwodu brzucha.

Inne objawy SIBO, które mogą się pojawić, to:

• wzmożone oddawanie gazów,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• zaburzenia trawienia,
• nasilone odbijanie,
• biegunka.
   

U części pacjentów, objawy SIBO są poważniejsze. W bardziej zaawansowanych przypadkach dochodzi do zaburzenia wchłaniania witamin (głównie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach) i ich niedoborów. Może rozwinąć się niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza. Nasilona biegunka grozi odwodnieniem organizmu. 

SIBO - objawy psychiczne to przede wszystkim spadek koncentracji i częstsze odczuwanie zmęczenia. Jeśli dolegliwości wywołane przez SIBO są bardzo nasilone, może to odbijać się negatywnie na samopoczuciu pacjenta i odczuwanej jakości życia. Konieczność częstych wizyt w toalecie może być źródłem lęku i ograniczenia spotkań towarzyskich. Obecnie uważa się, że stan jelit wpływa na zdrowie psychiczne i odwrotnie.

Zaburzenia w składzie i ilości mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy wpływają na pracę układu nerwowego. Mogą przyczyniać się do rozwoju depresji i zaburzeń lękowych. Działa to dwukierunkowo - zaburzenia nastroju, narażenie na silny lub długotrwały stres, a także choroby psychiczne wpływają negatywnie na pracę jelit i najczęściej zaostrzają odczuwane objawy.

Jak widać, objawy SIBO nie są specyficzne. Ich pojawienie się może mieć wiele różnych przyczyn, co stwarza problemy z postawieniem prawidłowej diagnozy. Wzdęcia, niestrawność i biegunka mogą być wynikiem również innej dysbiozy. Podobne symptomy występują chociażby przy SIFO (zespole rozrostu grzybiczego jelita cienkiego). W tym przypadku, jelita ulegają nadmiernej kolonizacji przez grzyby. U części pacjentów, SIBO i SIFO występują jednocześnie.

Przyczyny SIBO

SIBO nie jest określane jako choroba, ale jako zaburzenie. Jak zostało wyżej wspomniane, jednym z czynników, który chroni przed nadmiernym rozrostem bakteryjnym jelita cienkiego jest kwas solny w żołądku. W związku z tym, obniżona produkcja kwasu solnego zwiększa ryzyko pojawienia się objawów SIBO.

Długotrwałe przyjmowanie leków należących do tzw. IPP (inhibitory pompy protonowej np. omeprazol, pantoprazol, lanzoprazol), które wykorzystuje się w leczeniu i zapobieganiu nawrotom choroby wrzodowej żołądku i/lub dwunastnicy, choroby refluksowej przełyku i innych schorzeń, jest jedną z częstszych przyczyn rozwoju SIBO.

Leki z grupy IPP przyjmowane są też przez wielu chorych, którzy przewlekle stosują leki przeciwbólowe i przeciwzapalne z grupy NLPZ. Substancje należące do IPP hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Zwiększają tym samym możliwość przedostawania się bakterii z wyższych części przewodu pokarmowego do jelita cienkiego.

Inne przyczyny SIBO to niedostateczne wydzielanie żółci i enzymów trzustkowych. W prawidłowych warunkach, podobnie jak kwas solny w żołądku, chronią one przed przemieszczaniem się bakterii w stronę jelita. Jeśli te mechanizmy obronne zawiodą, dochodzi do nadmiernej kolonizacji jelita cienkiego i rozwoju SIBO.

Ryzyko tego zaburzania jest większe u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, marskością wątroby, mukowiscydozą oraz nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Niedobory odporności również zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju SIBO. Zaburzenie to częściej diagnozowane jest także u chorych ze zrostami pooperacyjnymi i zwężeniem jelit.

Uważa się, że przyczyną SIBO może być IBS (zespół jelita drażliwego). W jednym z badań, SIBO wykryto u zdecydowanej większości pacjentów cierpiących na zespół jelita drażliwego. W innych, częstość SIBO u chorych na IBS nie różniła się znacząco od częstości występowania tego zaburzenia u osób zdrowych. Potrzeba więc dalszych badań, aby ustalić zależność między tymi zaburzeniami.

Podobnie z cukrzycą - związek między tym schorzeniem a SIBO nie jest jednoznaczny. Choć cukrzyca typu 2 również uważana jest za jedną z przyczyn SIBO, w niewielkim badaniu wykazano mniejszą częstość pojawiania się tego zaburzenia u diabetyków. Autorzy argumentowali to przestrzeganiem przez chorych zaleceń żywieniowych, które korzystnie wpływają na mikrobiotę jelit.

SIBO - znalezienie przyczyny  tego zaburzenia jest bardzo ważne. Leczenie choroby, która spowodowała nadmierny rozrost bakteryjny jelita cienkiego lub wyeliminowanie czynnika, będącego jego źródłem, jest kluczowe dla pozbycia się objawów SIBO i zapobiegania nawrotom.

SIBO - jak zdiagnozować?

SIBO można zdiagnozować na podstawie wyniku nieinwazyjnego testu oddechowego. Jak zostało wspomniane na wstępie, duża ilość bakterii zasiedlających jelito cienkie powoduje wzmożoną fermentację węglowodanów. W związku z tym produkowana jest znaczna ilość gazów. Ten objaw SIBO jest wykorzystywany w testach oddechowych. Pacjentowi podaje się określoną ilość glukozy lub laktulozy. Po pewnym czasie mierzy się stężenie wodoru i metanu w wydychanym powietrzu. W teście oddechowym ważny jest pierwszy szczyt pomiarowy, który występuje w ciągu 90 minut od przyjęcia laktulozy. Stanowi on potwierdzenie nasilonej fermentacji węglowodanów w jelicie cienkim. Późniejszy wzrost stężenia gazów w wydychanym powietrzu mógłby świadczyć o ich nasilonej produkcji, ale już nie w jelicie cienkim, tylko w jelicie grubym.

Testy oddechowe wykorzystywane w diagnostyce SIBO nie są pozbawione wad. Zarówno ich czułość, jak i swoistość jest bardzo różna. Uzyskiwane wyniki są nierzadko fałszywie dodatnie.

Badaniem uważanym za najlepsze (tzw. złoty standard) jest badanie mikrobiologiczne. Polega ono na pobraniu niewielkiej ilości płynu z dwunastnicy przy pomocy endoskopu i następnie jego hodowli na określonym podłożu. Badanie to pozwala uzyskać informację na temat ilości i rodzaju bakterii zasiedlających początkowy odcinek jelita cienkiego. Ono również ma swoje ograniczenia. Problemem jest zarówno koszt, jak i brak dokładnych wytycznych co do poszczególnych etapów wykonywania tego badania. W przeciwieństwie do testu oddechowego, badanie mikrobiologiczne jest inwazyjne. Wymaga też odpowiedniego doświadczenia osoby, która wprowadza urządzenie do dwunastnicy.

Diagnostyka SIBO nie jest łatwa. Dostępne metody nie pozwalają jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Lekarz na podstawie zgłaszanych objawów i wyników przeprowadzonych badań zleca odpowiednie leczenie przeciwbakteryjne. Czasem dopiero dobra odpowiedź organizmu pacjenta na zastosowane leki może świadczyć o postawieniu prawidłowej diagnozy.

SIBO - jak leczyć?

Leczenie SIBO ma na celu zmniejszenie ilości bakterii, kolonizujących jelito cienkie i złagodzenie odczuwanych przez pacjenta objawów. Grupą leków wykorzystywanych w terapii SIBO są antybiotyki. Jedną z zalecanych substancji jest rifaksymina. Posiada ona szerokie spektrum działania, co oznacza że skutecznie zwalcza wiele rodzajów bakterii. Dodatkowo ma dość dobry profil bezpieczeństwa, a w porównaniu z innymi antybiotykami, stosowanymi wcześniej do leczenia SIBO, rzadziej powoduje działania niepożądane.

Inne antybiotyki, które również zaleca się pacjentom z SIBO to m.in.:

• ciprofloksacyna,
• kotrimoksazol z metronidazolem,
• amoksycylina z kwasem klawulanowym.

Jeśli dochodzi do nawrotu SIBO, najczęściej zaleca się ponowną kurację antybiotykową, ale z wykorzystaniem innego leku. Warto mieć na uwadze, że na ten moment nie ma konkretnych, uniwersalnych zaleceń co do leczenia SIBO, które byłyby poparte wysokiej jakości dowodami naukowymi. Terapia SIBO opiera się na zastosowaniu antybiotyku, który wydaje się najbardziej skuteczny i bezpieczny. Nawroty są dość częste. Dotyczą szczególnie osób starszych, a także tych, u których nie została wyeliminowana przyczyna dysbiozy, np. konieczność przewlekłego przyjmowania leków z grupy IPP. 

Jak leczyć SIBO?

Terapia zawsze powinna być prowadzona pod kontrolą doświadczonego w tym temacie lekarza. Nie zaleca się modyfikowania ani skracania czasu antybiotykoterapii. Zgodnie z aktualną wiedzą, pacjenci nie powinni stosować probiotyków. 

Dietoterapia i zioła na SIBO

Leczenie SIBO warto prowadzić dwutorowo, przyjmując zalecany antybiotyk i wprowadzając odpowiednie zmiany do sposobu odżywiania się. Przede wszystkim, istotne jest ograniczenie spożywania produktów, ulegających fermentacji. Im mniej ich dostanie się do jelita, tym słabszy będzie rozrost bakterii, które je zasiedlają. Zaleca się więc zmniejszenie spożycia pokarmów o niskiej zawartości błonnika, a także alkoholi cukrowych, takich jak erytrytol, maltitol, ksylitol, sorbitol czy laktitol. Warto ograniczyć również spożycie inuliny. Pewne korzyści może przynieść 4-6 tygodniowe zastosowanie diety low-FODMAP.

Zioła na SIBO, które potencjalnie mogą być pomocne dla pacjentów to m.in. berberyna, tymianek, bylica piołun i miodla indyjska (neem). Ich skuteczność w łagodzeniu objawów SIBO nie jest jednak pewna. 

SIBO rozwija się, gdy dochodzi do przemieszczania się (i późniejszego namnażania) bakterii z innych części przewodu pokarmowego do jelita cienkiego. Prowadzi to do pojawienia się zwiększonej ilości gazów, uciążliwych wzdęć, a także biegunki oraz problemów z trawieniem. W leczeniu wykorzystuje się głównie antybiotyki. Niestety, nawet mimo uzyskania oczekiwanego efektu terapii, u wielu pacjentów dochodzi do nawrotów SIBO. Znalezienie przyczyny tego schorzenia i jej wyeliminowanie daje największą szansę na trwałe pozbycie się objawów SIBO.