Niedobór potasu (hipokaliemia) – przyczyny, objawy i leczenie

Niedobór potasu – kiedy pojawia się hipokaliemia?

Niski potas, czyli hipokaliemia, to często występujące zaburzenie elektrolitowe. Mówimy o nim, gdy stężenie potasu we krwi jest niższe niż 3,5 mmol/l. Normy potasu w organizmie utrzymywane są w określonych granicach dzięki różnym mechanizmom (nerkowych i pozanerkowych). Kiedy pojawia się brak potasu i poziom tego pierwiastka zaczyna spadać, uruchamiane są odpowiednie systemy pomagające zachować poziom potasu w równowadze i ograniczające jego wydalanie. Jeśli jednak zdolności adaptacyjne organizmu ulegną wyczerpaniu, stężenie potasu zaczyna niebezpiecznie spadać, co stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

Brak potasu w organizmie może mieć wiele przyczyn. Częściej stan ten obserwuje się u osób hospitalizowanych. Objawy niedoboru potasu zależą od stopnia niedoboru i szybkości jego narastania. W części przypadków hipokaliemia wymaga uzyskania pilnej pomocy medycznej. Osobom, które są bardziej narażone na rozwój hipokaliemii, zalecone mogą być leki lub suplementy z potasem.

Spadek potasu – przyczyny

Uciekający potas – przyczyny tego stanu najczęściej upatruje się w zbyt dużej utracie potasu. Pierwiastek ten wydalany jest z organizmu głównie z moczem, a w mniejszym stopniu również z kałem. Brak potasu często występuje u osób stosujących leki moczopędne (oprócz preparatów moczopędnych oszczędzających potas) oraz nadużywających leki przeczyszczające. Zespół Cushinga i związany z nim podwyższony poziom kortyzolu również może powodować wypłukiwanie potasu. Przyczyną braku potasu może być też hiperaldosteronizm (podwyższony poziom aldosteronu). Aldosteron jest hormonem, który reguluje gospodarkę wodno-mineralną. Wpływa na ilość wydalanego z moczem potasu oraz sodu, co w istotnym stopniu przyczynia się do utrzymania prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi. Przy zbyt wysokim poziomie aldosteronu zwiększone zostaje wydalanie potasu i spada jego stężenie we krwi.

Co wypłukuje potas z organizmu? Niedobór potasu może być również wynikiem przewlekłej biegunki lub utrzymujących się dłuższy czas wymiotów. Brak potasu może wystąpić przy nadmiernym poceniu się lub rozległych oparzeniach. Możliwą przyczyną hipokaliemii jest też niedożywienie. Choroby nerek także mogą prowadzić do niedoboru potasu. Podobnie jak hipomagnezemia (niski poziom magnezu), zasadowica, intensywna insulinoterapia lub długotrwałe przyjmowanie glikokortykosteroidów. Jest jeszcze wiele innych możliwych przyczyn hipokaliemii, jednak występują one znacznie rzadziej. Czasami wynik badania wskazujący na niedobór potasu wynika z błędu laboratoryjnego lub nieprawidłowego przechowywania próbki krwi.

Potas a kawa – kawa spożywana w dużych ilościach, ze względu na działanie moczopędne, może prowadzić do utraty elektrolitów, w tym również potasu. Jednak umiarkowane picie tego napoju nie powinno wpływać znacząco na poziom potasu u osób zdrowych.

Niedobór potasu – objawy

Brak potasu – objawy są różne – czasami nie występują żadne dolegliwości, a czasem stan pacjenta w krótkim czasie znacznie się pogarsza. Hipokaliemia bywa poważnym zaburzeniem elektrolitowym, które może zakończyć się zgonem pacjenta. Jak zostało wspomniane, objawy braku potasu zależą od stopnia nasilenia niedoboru, szybkości rozwoju hipokaliemii, a także jej przyczyny. Niewielki brak potasu w organizmie często nie wiąże się z występowaniem żadnych symptomów. Pojawiają się one, gdy hipokaliemia ma większe nasilenie lub szybko narasta.

Niedobór potasu – objawy neurologiczne to jedne z częściej występujących oznak obniżonego poziomu potasu. Pacjent może odczuwać osłabienie, spadek siły mięśniowej oraz zaburzenia czucia, takie jak drętwienie lub mrowienie kończyn. U części chorych obserwuje się też problemy ze skupieniem uwagi, nadpobudliwość nerwową lub apatię i nadmierną senność. Czasami pojawia się również mniejsza tolerancja zimna, skurcze nóg i niedowład kończyn. Powodowany przez niedobór potasu ból w klatce piersiowej może być wynikiem zaburzeń rytmu serca. U znacznej części osób z hipokaliemią występują zaburzenia pracy mięśnia sercowego widoczne w badaniu EKG. Arytmie powodowane niedoborem potasu są szczególnie częste wśród pacjentów zmagających się z chorobami serca. Mogą pojawić się też objawy niewydolności serca.

Niedobór potasu a duszności – osłabienie mięśni oddechowych do którego dochodzi przy hipokaliemii może powodować trudności ze swobodnym oddychaniem. Niewydolność oddechowa pojawia się jednak głównie z osób z ciężką hipokaliemią. Podobnie jak niedrożność porażenna jelit, która objawia się zahamowaniem ich perystaltyki. W konsekwencji pojawia się stały ból brzucha o dużym nasileniu.

Niedobór potasu – objawy skórne nie są typowe dla hipokaliemii. U części chorych dolegliwościom pojawiającym się przy niskim potasie towarzyszy bladość skóry, a także jej ochłodzenie. Nie występują one jednak u wszystkich pacjentów. Inne powodowane przez niski potas objawy to zaparcie, zatrzymanie oddawania moczu i zaburzenie pracy nerek.

Jak uzupełnić potas w organizmie?

Brak potasu – objawy pojawiające się w przebiegu hipokaliemii mogą być zbliżone do symptomów innych zaburzeń elektrolitowych. Nigdy nie należy więc samodzielnie podejmować decyzji o stosowaniu potasu, w celu wyrównania jego poziomu. Pacjent nie jest bowiem w stanie sam określić, czy jego pogorszone samopoczucie wynika rzeczywiście z niskiego poziomu potasu, czy ma inne źródło. 

Leczenie hiperkaliemii może przebiegać u każdego pacjenta nieco inaczej. Różny jest bowiem stan pacjenta i różne mogą być przyczyny występujących u niego zaburzeń elektrolitowych. Przy łagodnej hipokaliemii wystarczające może być zwiększenie podaży produktów z dużą zawartością potasu (tabela produktów bogatych w potas). Dużą ilość tego pierwiastka zawierają m.in. banany, pomidory, jarmuż, pistacje, migdały, orzechy laskowe, nasiona słonecznika, pestki dyni oraz suszone morele. Czasami samo wzbogacenie diety o produkty bogate w potas jest niewystarczające i lekarz może zalecić stosowanie leku lub suplementu diety z potasem. 

Hipokaliemia o większym stopniu nasilenia zazwyczaj wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. U tej grupy pacjentów konieczne może być dożylne podanie potasu. Ważne jest też monitorowanie pracy serca. Oprócz wyrównania poziomu potasu, wielu chorych wymaga też przywrócenia odpowiedniego poziomu magnezu. Istotnym elementem leczenia jest znalezienie przyczyny hipokaliemii. Pomoże to zapobiegać kolejnym epizodom spadku poziomu potasu w przyszłości. Jeśli przyczyną jest nadużywanie leków przeczyszczających należy je odstawić i podjąć próbę przywrócenia odpowiedniej perystaltyki jelit przy pomocy bezpieczniejszych preparatów, które można stosować przez długi okres czasu. Jeśli za rozwój hipokaliemii odpowiadają leki moczopędne, a nie ma możliwości zaprzestania ich stosowania, lekarz może spróbować zamienić je na inne preparaty, które oszczędzają potas i ograniczają jego wydalanie z moczem.

Niski potas – jak wybrać preparat z potasem?

Przy łagodnej lub umiarkowanej hipokaliemii, jeśli pacjent nie wymaga hospitalizacji, lekarz może zalecić doustną suplementację potasu. Preparatów z potasem jest całkiem sporo. Różnią się statusem rejestracji, dawką, zastosowaną solą potasu oraz postacią. Przy znacznym niedoborze potasu lekarz może rekomendować lek z większą zawartością potasu, który dostępny jest jedynie na receptę. Leki bez recepty z tym pierwiastkiem (np. Aspargin, Magnokal Asparaginian) mają bowiem znacznie niższą dawkę potasu. 

Dostępne są też suplementy diety z większą ilością potasu, takie jak np. Potazek, Potazek Max czy Katelin+SR. Należy pamiętać o tym, że suplementy wzbogacają codzienną dietę o potas, ale nie mają właściwości leczniczych. W wyborze odpowiedniego preparatu z potasem powinien pomóc lekarz, który doradzi, jaka dawka potasu u danego pacjenta będzie odpowiednia.

Czasami korzystne jest stosowanie zestawu, w którym znajdują się różne minerały i witaminy. Hipokaliemia nierzadko przebiega jednocześnie z obniżonym poziomem magnezu. W takich przypadkach leczenie niedoboru potasu nie będzie przynosiło oczekiwanych efektów, jeśli jednocześnie nie zostanie wyrównany poziom magnezu. 

Preparaty z potasem występują w różnej postaci. Jeśli pacjent ma problem z połykaniem tabletek, może wybrać tabletki musujące. Jeśli po przyjmowaniu zwykłych tabletek lub kapsułek z potasem pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, warto rozważyć zmianę preparatu na kapsułki o przedłużonym uwalnianiu, które powinny być lepiej tolerowane. Jeszcze jedną kwestią o której warto wspomnieć w kontekście doboru odpowiedniego preparatu z potasem jest obecność laktozy. Pacjenci z nietolerancją laktozy powinni zwrócić uwagę na jej zawartość w wybieranym produkcie, ponieważ ilość laktozy w niektórych preparatach potasowych może powodować nieprzyjemne objawy jelitowe u tej grupy pacjentów.

Uciekający potas – przyczyny hipokaliemii często udaje się ustalić już na podstawie szczegółowego wywiadu przeprowadzonego z pacjentem. Znalezienie źródła problemu jest bardzo ważne dla zapobiegania przyszłym epizodom tego zaburzenia. Leczenie zależy od stopnia nasilenia niedoboru oraz stanu pacjenta. W łagodnych przypadkach może być leczone w warunkach domowych, a w poważniejszych wymaga hospitalizacji. Niedoborowi potasu towarzyszyć mogą też inne zaburzenia elektrolitowe, które również wymagają wyrównania. Plan terapii ustala lekarz i to on zaleca też optymalną dla danego pacjenta dawkę potasu oraz częstość jego stosowania.