Elektrolity – dlaczego są tak ważne i jak uzupełnić je w organizmie?

Czym są elektrolity?            

Elektrolity – co to? Elektrolity to jony sodu, potasu, wapnia, magnezu, chloru, a także jony fosforanowe i wodorowęglanowe, które utrzymują niezbędną dla zachowania zdrowia równowagę wodno-elektrolitową. Pochodzą one ze spożywanych posiłków oraz płynów. Zbyt niski lub za wysoki poziom jednego/kilku elektrolitów zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu. W poważnych przypadkach może prowadzić do komplikacji, zagrażających życiu pacjenta.

Jaką rolę w organizmie pełnią elektrolity?

Elektrolity biorą udział w przewodzeniu impulsów nerwowych. Wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego (w tym pracę mięśnia sercowego). Regulują ciśnienie osmotyczne komórek. Mają swoją rolę w utrzymaniu prawidłowej temperatury ciała. Elektrolity są też aktywatorami niektórych enzymów. Wywierają wpływ na metabolizm części składników odżywczych. Poziom elektrolitów w organizmie oddziałuje też na ciśnienie tętnicze krwi.

Zaburzenia elektrolitowe mogą mieć różne konsekwencje zdrowotne. Jednym z niebezpieczeństw jakie niesie niedobór elektrolitów i wody jest odwodnienie. Z artykułu: Odwodnienie u dzieci i niemowląt – jak rozpoznać? można dowiedzieć się, jak rozpoznać odwodnienie u dziecka i jak mu skutecznie zapobiegać.

Przyczyny niedoboru elektrolitów

Do niedoboru elektrolitów dochodzi najczęściej podczas ostrej biegunki i w czasie upałów. Kiedy organizm intensywnie się poci, ubywa z niego wody oraz właśnie cennych pierwiastków. Do zaburzeń elektrolitowych może więc dojść również w wyniku wzmożonego wysiłku fizycznego. Niektóre leki (np. leki moczopędne, środki przeczyszczające) także mogą prowadzić do nasilonej utraty wody i elektrolitów z moczem lub kałem.

Na zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej narażone są w większym stopniu osoby starsze. Obserwuje się u nich spadek apetytu, słabsze odczuwanie pragnienia, mniejsze spożycie płynów oraz pogorszenie wydolności narządów. Nie bez znaczenia są również przewlekle przyjmowane przez osoby starsze leki, które mogą zaburzać poziom elektrolitów oraz choroby podstawowe, np. schorzenia otępienne, przyczyniające się do zaburzeń elektrolitowych (pacjenci z otępieniem mogą zapominać o konieczności przyjmowania płynów). Niedobór elektrolitów częściej występuje też u niemowląt i małych dzieci.

Objawy niedoboru elektrolitów

Zaburzenia elektrolitowe – objawy przy niewielkich, łagodnych zaburzeniach wodno-elektrolitowych mogą nie występować lub mieć małe nasilenie. Czasami, dolegliwości związane ze zbyt niskim poziomem elektrolitów, stają się zauważalne dla pacjenta lub osób z jego otoczenia dopiero, gdy niedobór jonów jest bardziej znaczący.

Brak elektrolitów – objawy które mogą pojawić się przy zaburzeniach elektrolitowych to:

• osłabienie,
• senność,
• bóle, zawroty głowy,
• nudności,
• spadek apetytu,
• uczucie splątania, dezorientacja,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia pracy serca, np. odczuwane kołatanie serca,
• skurcze mięśni, mrowienie.

Poważny niedobór elektrolitów może skutkować również wystąpieniem drgawek, śpiączką, a nawet zgonem. Zaburzenia elektrolitowe, jeśli utrzymują się dłuższy czas, mogą powodować rozwój różnorodnych komplikacji. Rośnie wówczas ryzyko chorób nerek, nadciśnienia tętniczego, poważnych zaburzeń pracy serca (np. arytmii) i innych schorzeń dotyczących układu krążenia. Uważa się, że niedobór sodu w diecie może przyczyniać się też do rozwoju insulinooporności oraz negatywnie wpływać na poziom lipidów.

Jak zbadać poziom elektrolitów?

Jonogram – co to jest i kiedy warto go wykonać? Jonogram to badanie stężenia elektrolitów, które umożliwia wykrycie zaburzeń elektrolitowych oraz ich efektywne leczenie. Szczególnie u osób z zaburzeniami pracy serca, niewydolnością nerek lub podejrzeniem niedoborów elektrolitowych warto wykonać to badanie. Elektrolity, których poziom standardowo jest badany to: sód, potas, wapń oraz żelazo. Można również sprawdzić stężenie jonów chlorkowych i fosforanowych.

Normy wartości stężeń poszczególnych jonów mogą się nieco różnić między placówkami wykonującymi jonogram. Najczęściej mieszczą się one w zakresie:

• sód: 135-145 mmol/l
• potas: 3,5-5,1 mmol/l
• wapń: 2,25-2,75 mmol/l
• magnez: 0,65-1,2 mmol/l
• żelazo: 6,6-26 mmol/l (kobiety), 10,6-28,3 (mężczyźni)
• chlorki: 98-106 mmol/l
• fosforany: 0,9-1,6 mmol/l

Samodzielnie można sprawdzić, czy stężenia jonów mieszczą się w normie. Szczegółowa analiza badania powinna być jednak przeprowadzona przez lekarza, który uwzględni też ogólny stan zdrowia pacjenta, schorzenia na które choruje oraz przyjmowane leki.

Jak uzupełnić elektrolity? Najskuteczniejsze metody

Jak uzupełnić elektrolity? Ile razy dziennie je przyjmować? W przypadku utraty elektrolitów wynikającej z biegunki, uzupełnić je można przy pomocy doustnego płynu nawadniającego (DPN). U większości pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym odwodnieniem spowodowanym biegunką, prawidłowe nawadnianie przy pomocy DPN jest skuteczne i wystarczające w leczeniu. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), doustny płyn nawadniający powinien mieć określone stężenia jonów oraz odpowiednią osmolalność:

• jony sodu: 75 mmol/l
• jony potasu: 20 mmol/l
• jony chloru: 65 mmol/l
• glukoza: 75 mmol/l
• osmolalność: 245 mOsm/l

Wybierają dobre elektrolity przy biegunce należy przede wszystkim zwrócić uwagę na stosunek sodu do glukozy. To od niego zależy prawidłowe wchłanianie wody oraz elektrolitów z jelit. Przy biegunce infekcyjnej dochodzi do zaburzenia procesów wchłaniania i uwalniania jonów przez błonę śluzową jelit. Wzmaga się ich wydzielanie. Doustny płyn nawadniający, o prawidłowym stężeniu sodu, glukozy oraz odpowiedniej osmolalności niejako wymusza transport w odwrotną stronę. Woda podążając za ruchem jonów ulega wchłanianiu przez jelita.

Jakie elektrolity na odwodnienie spowodowane ostrą biegunką będą dobre? Przy wyborze warto zwracać uwagę na ich skład – powinien być on zbliżony do wskazanych wyżej wytycznych. Podobne wartości można znaleźć w preparatach Orsalit Drink, Orsalit oraz w leku Gastrolit. Są to dobre elektrolity na biegunkę dla dzieci i dorosłych. Zaleca się je stosować już od momentu pojawienia się wymiotów lub biegunki, w celu zapobiegania odwodnieniu organizmu. Elektrolity to preparaty na biegunkę, które stanowią podstawę jej leczenia.

Wybierając elektrolity po alkoholu, elektrolity na upały czy też chcąc uzupełnić elektrolity po intensywnym wysiłku fizycznym, nie trzeba już tak ściśle przestrzegać stężeń poszczególnych jonów oraz osmolalności płynu. Można sięgnąć po Dicoflor Elektrolity, saszetki Dicodral, Acidolit lub Elektrolity rekomendowane przez Stoperan. Elektrolity dostępne są w różnej postaci i różnych smakach. Dobre preparaty mają słodko-słony smak, który nie zawsze odpowiada pacjentom. Wynika on jednak z określonej zawartości jonów oraz glukozy, które warunkują prawidłowe działanie elektrolitów. Elektrolity warto spożywać tak często, jak zalecone jest to na opakowaniu lub w ulotce. Istotne jest powolne przyjmowanie płynu nawadniającego, przez dłuższy okres czasu.

Wybierając elektrolity na odwodnienie unikajmy produktów pozbawionych glukozy. W niektórych produktach jest ona zastępowana przez substancje słodzące. Jak zostało wcześniej opisane, glukoza jest jednak niezbędna aby elektrolity mogły został prawidłowo wchłaniane przez śluzówkę jelit. Elektrolity bez glukozy nie są skutecznym płynem nawadniającym.

Czy elektrolity można pić codziennie? Jeśli jest taka potrzeba – tak. Elektrolity można przyjmować codziennie w trakcie leczenia biegunki lub podczas upałów czy intensywnych ćwiczeń. Warto jednak pamiętać, że zarówno niedobór jak i nadmiar elektrolitów może być szkodliwy. Zbyt wysokie stężenie sodu czy potasu, a także duża ilość glukozy mogą również mieć negatywny wpływ na stan zdrowia.

Źródłem elektrolitów może być również dieta. Aby zapobiegać zaburzeniom elektrolitowym podczas upałów, intensywnych treningów, spożywania alkoholu lub stosowania leków powodujących wzmożoną utratę elektrolitów, warto zwiększyć spożycie wysokozmineralizowanej wody, soków warzywnych i owocowych. Można też przyrządzić domowej roboty napój nawadniający, łącząc w odpowiednich proporcjach wodę, miód i sól. Przepisy na domowe elektrolity można znaleźć w Internecie. Spożywanie zdrowych, bogatych w warzywa i owoce posiłków również stanowi cenne źródło elektrolitów. Jeśli jednak wystąpią już pierwsze objawy ich niedoboru, trzeba sięgnąć po preparaty apteczne. Przy poważniejszych zaburzeniach elektrolitowych zazwyczaj nawadnianie doustne jest niewystarczające i konieczne jest również nawadnianie dożylne.

Elektrolity – skutki uboczne podczas stosowania preparatów elektrolitowych występują rzadko. Jeśli już się pojawią, najczęściej są to łagodne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (np. nudności, łagodne bóle brzucha). Zdecydowana większość pacjentów dobrze toleruje elektrolity i nie odczuwa żadnych powodowanych przez nie działań niepożądanych.

Niedobór elektrolitów – objawy które mogą wystąpić u osób z obniżonym poziomem elektrolitów nie są charakterystyczne. Trudność może więc sprawiać powiązanie ich z zaburzeniami elektrolitów. Warto więc mieć świadomość w jakich sytuacjach rośnie ryzyko niedoboru elektrolitów i jak można skutecznie temu zapobiegać. Cennym źródłem elektrolitów jest zdrowa, zbilansowana dieta. Przy biegunce, konieczne jest uzupełnienie jej o dobrej jakości preparaty zawierające określoną ilość sodu, glukozy oraz mające odpowiednią osmolalność. Utrzymanie odpowiedniego poziomu wody oraz elektrolitów jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz chroni przed groźnymi konsekwencjami zaburzeń elektrolitowych.