Czym jest układ immunologiczny? Jakie czynniki osłabiają odporność organizmu?

Układ immunologiczny - budowa, funkcje

Układ immunologiczny, czyli układ odpornościowy to funkcjonalny system rozprzestrzeniony po całym organizmie i zróżnicowany pod względem budowy. Składają się na niego mniejsze i większe elementy tj. narządy układu limfatycznego, komórki obronne (np. limfocyty, makroagi, neutrofile, monocyty), układ dopełniacza (białka -  składniki osocza, które unieszkodliwiają patogeny). Oprócz tego na układ odpornościowy składają się mniej oczywiste elementy jak skóra, błony śluzowe, kwas solny w żołądku, ślina i łzy zawierające przeciwbakteryjne białka (np. lizozymy). Elementami układu immunologicznego są także wydzieliny, m.in. łój czy wydzielina pochwy u kobiet. 

Na układ immunologiczny (odpornościowy) składają się elementy wymienione jako “układ limfatyczny”. Są to pierwotne i wtórne narządy limfatyczne. Do pierwotnych zalicza się:

• grasicę - w niej dojrzewają istotne dla odporności limfocyty T,
• szpik kostny - tutaj są produkowane limfocyty T wolne od funkcji fizjologicznych.
   

Wtórne narządy limfatyczne to z kolei:

• grudki limfatyczne np. migdałki (językowy, gardłowy, nagłośniowy, podniebienne) chroniące przed infekcjami gardła oraz tkanka limfatyczna jelit obejmująca np. kępki Peyera,
• węzły chłonne, inaczej narządy limfatyczne chłonne są zlokalizowane wzdłuż naczyń limfatycznych i filtrują specyficzną tkankę płynną tj. limfę,
• śledziona - największy narząd limfatyczny odpowiedzialny za produkcję m.in. limfocytów, bierze udział w produkcji przeciwciał,
• naczynia limfatyczne i limfa.
   

Na układ odpornościowy składają się krążące we krwi specyficzne białe krwinki zwane leukocytami. Występuje kilka rodzajów leukocytów. Są to:

• limfocyty T - komórki odpornościowe grasicozależne, które różnicują się na 3 podstawowe rodzaje Th (limfocyty pomocnicze), Ts (limfocyty supresorowe), Tc (limfocyty cytotoksyczne np. komórki K i NK),
• limfocyty B - powstają w szpiku, jednak nie muszą przejść “szkolenia” w grasicy, aby chronić przed infekcjami jak limfocyty T, są szpikozależne i od razu wytwarzają przeciwciała,
• makrofagi - posiadają zdolność do fagocytozy, czyli pochłaniania np. martwych komórek,
• granulocyty (neutrofile - granulocyty obojętnochłonne, eozynofile - granulocyty kwasochłonne, bazofile - granulocyty zasadochłonne, mastocyty - komórki tuczne).

Rodzaje odporności

Istnieje kilka podziałów odporności, który skupia się na wybiórczości i stopniu jej wyspecjalizowania. Dlatego poniżej omówimy dwa pojęcia jak odporność nieswoista i swoista.

Odporność nieswoista to wrodzony system zabezpieczeń, który wynika m.in z funkcjonowania niektórych narządów, komórek czy tkanek. Zalicza się tutaj bariery fizyczne, które są elementami odporności wrodzonej, tj. zachowana ciągłość skóry, błony śluzowej przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i moczowych. Odporności wrodzonej sprzyjają fizjologiczne odruchy jak kichanie, kaszel czy wymioty. Poza barierami fizycznymi wymienia się bariery chemiczne (pot, łój, kwas solny w żołądku, białka zawarte w łzach i ślinie tzw. bakteriocyny). Na barierę komórkową składają się natomiast komórki układu odpornościowego jak leukocyty i makrofagi, które ulegają aktywacji w momencie, gdy bariera fizyczna i chemiczna zawiedzie. Wprowadzają one kilka działań do organizmu jakim jest np. gorączka, co znacznie utrudnia przetrwanie patogenu w wyższej temperaturze.

Odporność swoista to rodzaj odporności nabytej, którą układ odpornościowy nauczył się w wyniku walki z infekcją, kontaktu z patogenem lub za pomocą szczepionek. Wszystkie te procesy dają sygnał do produkcji przeciwciał – limfocytów T i B. Oprócz tego w obronie przed patogenami organizm człowieka chronią również makrofagi. Jaką rolę odgrywają limfocyty? Limfocyty B wytwarzają odpowiednie przeciwciała pasujące do krążącego antygenu. W dalszej kolejności aktywowane są makrofagi, które są odkurzaczami różnych antygenów. W efekcie po takim kontakcie we krwi krążą również komórki pamięci, które są w stanie odtworzyć produkowane przeciwciała podczas ponownego zakażenia. Limfocyty T chronią organizm przed komórkami zainfekowanymi wirusem oraz nieprawidłowymi komórkami.

Jak działa układ odpornościowy?

Układ odpornościowy to jeden z układów funkcjonalnych człowieka, którego głównym celem jest ochrona przed chorobami, które mogą wywołać antygeny. Co to właściwie jest antygen? Antygen to unikalne białko znajdujące się na powierzchni komórki, które rozpoznane przez układ immunologiczny może być uznane za przyjaciela (komórki własne organizmu) lub wroga (wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty, toksyny różnego pochodzenia np. zwierzęcego lub roślinnego). Dlatego pierwszym krokiem do podjęcia działania lub nie jest identyfikacja antygenu. Proces ten można łatwo wytłumaczyć na podstawie tego, jak działają szczepionki, które posiadają konkretny antygen, który to spowoduje produkcję odpowiednich przeciwciał w ludzkim organizmie. Na tym jednak nie koniec - przy okazji układ odpornościowy uczy się jak reagować na ten konkretny rodzaj antygenu - warto zdać sobie sprawę, że proces ten trwa kilka dni lub tygodni. Ponowne pojawienie się tego samego antygenu spotka się z dużo szybszą reakcją tj. szybkie rozpoznanie i produkcja swoistych przeciwciał.

Układ odpornościowy działa na dwa sposoby. Jednym z nich jest produkcja przeciwciał, drugi to zdolność do pochłaniania i trawienia szkodliwego czynnika. Dlatego działalność układu immunologicznego opiera się na dwóch pojęciach jak odporność humoralna i komórkowa.

Odporność humoralna to rodzaj działania podejmowany przez układ odpornościowy, który wykorzystuje produkcję specyficznych białek zwanych przeciwciałami. One zaś atakują i unieszkodliwiają antygen. Za ten rodzaj aktywności odpowiedzialne są limfocyty B, które produkują specyficzne immunoglobuliny (przeciwciała). Oprócz tego produkują również komórki pamięci, które mają wpływ na ponowne szybsze rozpoznanie tego samego antygenu i podjęcie szybszych działań.

Odporność komórkowa jest ściśle związana z limfocytami T pomocniczymi i cytotoksycznymi. Istotne w tej odporności są białe krwinki, które mają zdolność fagocytozy, czyli pochłaniania nieprawidłowych komórek, jak granulocyty i makrofagi (odpowiadające za odporność nieswoistą) i limfocyty T (odpowiedź swoista).

Słaba odporność - przyczyny

Układ odpornościowy jak każdy inny narząd czy system w ludzkim organizmie może ulec zużyciu. Odporność zaburza również wiele czynników jak chociażby niezrównoważona dieta, w której brakuje składników istotnych dla funkcjonowania układu odpornościowego. Są to takie składniki jak witaminy D, A, minerały np. cynk, selen. Oprócz tego wymienia się również nadużywanie antybiotyków, zaburzenia flory jelitowej, stosowanie używek (papierosy, alkohol), słaba jakość i/lub niedostateczna ilość snu oraz niewystarczająca aktywność fizyczna. Praca układu odpornościowego zakodowana jest również w genach - istnieją wrodzone problemy odporności, które klasyfikuje się jako choroby układu immunologicznego. Pracę odporności warunkuje dodatkowo układ hormonalny i związany z wiekiem okres menopauzy i andropauzy. Spadek produkcji hormonów płciowych również wiąże się z większą skłonnością do infekcji. Jak ma się z kolei stres a poziom limfocytów? Jest to kolejny czynnik, który odpowiada za spadek odporności.

Jak poznać, że układ odpornościowy jest słaby? To banalnie proste. Jedną z pierwszych oznak, jest większa skłonność do infekcji. Zwykle są to częstsze schorzenia górnych dróg oddechowych - zatoki, katar, gardło, a także opryszczka wargowa (czynnikiem wyzwalającym dla wirusa HSV jest obniżona odporność). Panie ze słabą odpornością często borykają się z nawracającymi infekcjami intymnymi oraz zapaleniem pęcherza. Dobrym rozwiązaniem w tym wypadku są nie tylko preparaty na infekcje intymne czy leki na zapalenie pęcherza, ale również wzmocnienie układu immunologicznego. To jednak nie koniec - jest zdecydowanie więcej symptomów słabej odporności jak gorsze gojenie ran, złe samopoczucie, uczucie zmęczenia czy też problemy skórne.

Kluczowe jest zatem pytanie - jak wzmocnić układ odpornościowy? Rozwiązań jest wiele - można sięgnąć po tabletki na odporność, zmienić dietę, tempo życia i po prostu wysypiać się regularnie. Pewne jest to, że niska odporność to częstszy katar, ale również zwiększone ryzyko alergii i chorób autoimmunologicznych. Dlatego dbajmy o siebie i swój układ immunologiczny.