Alergia bez tajemnic – objawy, rodzaje i skuteczne sposoby leczenia

Co to jest alergia?

Alergia to inaczej nieprawidłowa, nadmierna reakcja organizmu na niegroźny czynnik. Słowo to pochodzi od połączenia 2 greckich wyrazów: „allos”, czyli inny i „ergos”, czyli reakcja. U alergika kontakt z obcą substancją obecną w jego otoczeniu, na którą jest uczulony, wyzwala niewspółmierną odpowiedź układu immunologicznego. Dla osób zdrowych kontakt z tymi cząsteczkami jest nieszkodliwy. Na co można mieć alergie? Alergenów jest bardzo dużo. Do najczęstszych z nich należą pyłki roślin, roztocze kurzu domowego, alergeny zwierzęce pochodzące z sierści czy też naskórka zwierząt, alergeny pokarmowe, jad owadów błonkoskrzydłych, składniki kosmetyków, ubrań, a także leki.

Alergie mogą mieć różny przebieg i odmienny stopień nasilenia. Objawy alergii mogą utrzymywać się cały rok lub trwać jedynie jakiś czas, co jest zależne od tego, jak długo utrzymuje się kontakt z alergenem. Symptomy alergii często utrzymują się wiele lat. Mogą więc istotnie zaburzać komfort życia i w znacznym stopniu wpływać na normalne funkcjonowanie. Nieleczona alergia stwarza też ryzyko rozwoju powikłań. Obecnie dysponujemy skutecznymi metodami leczenia alergii, które pomagają kontrolować i wyciszyć objawy choroby. U części chorych wprowadza się też leczenie przyczynowe alergii. Preparaty na alergię dostępne bez recepty oraz leki na receptę podnoszą jakość życia alergików i sprawiają, że pacjenci nie muszą rezygnować z codziennych aktywności.

Przyczyny alergii

W przebiegu reakcji alergicznej biorą udział liczne komórki układu odpornościowego. Ich rolą jest obrona organizmu przed groźnymi, szkodliwymi cząsteczkami. Czasami jednak rozpoznają one niegroźną cząsteczkę jako niebezpieczną. Zapoczątkowuje to cały szereg reakcji, w wyniku których przy kolejnych kontaktach z alergenem dochodzi do pojawienia się określonych tego objawów (np. katar, świąd, zaczerwienienie). Jeśli kontakt z alergenem będzie częsty, istnieje ryzyko rozwoju przewlekłego stanu zapalnego. W takich przypadkach chory może odczuwać objawy alergii nawet wtedy, gdy nie ma kontaktu z alergenem.

Nie do końca wiemy, co powoduje, że u jednej osoby pod wpływem kontaktu z daną cząsteczką wyzwolona zostaje reakcja alergiczna, a u innych ona nie zachodzi. Wyodrębniono jednak kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju alergii:

·         czynniki genetyczne – osoby, u których w rodzinie rozwinęła się alergia, są bardziej narażone na tę chorobę. Zgodnie z szacunkami 30-50% dzieci, których 1 z rodziców ma alergię, również na nią zachoruje. Wskaźnik ten jest wyższy, jeżeli oboje rodziców są alergikami. Wynosi on wówczas 60-80%. Tymczasem u dzieci, które nie są obciążone genetycznie, takie ryzyko jest znacznie niższe – ok. 12%,

·         czynniki środowiskowe – narażenie na określone czynniki w środowisku sprzyjają rozwojowi choroby alergicznej. Do grupy tej zaliczamy: czynne i bierne palenie tytoniu, zanieczyszczenia powietrza, wysokie spożycie przetworzonej żywności oraz infekcje wirusowe i bakteryjne przebyte we wczesnym dzieciństwie. 

Część badaczy uważa również, że do rozwoju alergii przyczyniają się również niewłaściwe nawyki higieniczne. Dawniej dość popularna była tzw. hipoteza higieniczna. Zgodnie z nią, dzieci wychowywane w bardziej czystych, niemalże sterylnych warunkach były bardziej narażone na rozwój alergii, ponieważ nie miały wystarczającego kontaktu z różnorodnymi substancjami, których organizm powinien nauczyć się tolerować. Obecnie teoria ta straciła na znaczeniu. Wiemy bowiem, że częste infekcje w okresie dzieciństwa czy też mało higieniczny styl życia nie chronią przed rozwojem alergii.

Objawy alergii

Alergia – objawy tej choroby mogą być bardzo różnorodne. Alergeny oddziałują bowiem na różne narządy i układy. Objawy alergii mogą dotyczyć nosa, oczu, skóry, a także układu pokarmowego lub oddechowego. Trudno jest wymienić wszystkie objawy alergii, ale najczęstsze z nich to:

·         katar, swędzenie śluzówki nosa, nadmierne kichanie,

·         łzawienie oczu, swędzenie i zaczerwienienie spojówek,

·         swędząca wysypka, zaczerwienienie skóry,

·         problemy z oddychaniem,

·         bóle brzucha, biegunka.

Każdy rodzaj alergii wiąże się z charakterystycznymi dla niego objawami. Przykładowo alergia pokarmowa może powodować obrzęk i świąd w okolicy warg, jamy ustnej gardła, a także nudności, bóle brzucha i biegunkę. U części chorych, alergia pokarmowa manifestuje się też objawami skórnymi, takimi jak obrzęk skóry czy pokrzywka. Typowe dolegliwości dla alergicznego nieżytu nosa to natomiast intensywny wyciek wodnistej wydzieliny, jej spływanie po tylnej ścianie gardła, częste kichanie oraz swędzenie nosa. 

Jeżeli choroba ma umiarkowane lub duże nasilenie, pacjenci mogą doświadczać też nietypowych objawów alergii, takich jak zaburzony sen, zmęczenie i senność w ciągu dnia, trudności w koncentracji na zadaniach, a także ból głowy. Nieleczona alergia może negatywnie wpływać na kontakty z rówieśnikami w szkole, współpracownikami oraz domownikami. Oddziałuje na wszystkie sfery życia, zaburzając codzienne funkcjonowanie.

Alergia – rodzaje

Wyróżnić można 4 podstawowe rodzaje alergii:

·         alergia kontaktowa – dochodzi do niej, gdy alergen ma bezpośredni kontakt ze skórą. Stosunkowo często obserwuje się alergię na nikiel, który może być elementem biżuterii czy też odzieży. W teorii właściwie każdy składnik czy to biżuterii, odzieży czy też kosmetyków może uczulać i wywołać reakcję alergiczną,

·         alergia wziewna – rozwija się w wyniku kontaktu z alergenem wziewnym, który dostaje się do organizmu przez drogi oddechowe. Do typowych alergenów wziewnych zaliczamy choćby pyłki roślin, np. pyłki traw, pyłki drzew. Pyłki niezwykle łatwo rozprzestrzeniają się z wiatrem i dostają do oczu czy też nosa. Do alergenów wziewnych należy też roztocze kurzu domowego. Alergia na roztocze kurzu domowego należy do najczęściej występujących alergii całorocznych. Alergeny wziewne mogą pochodzić również od zwierząt, np. psa lub kota. Wbrew powszechnej ciągle opinii, alergenem nie jest sama sierść zwierząt, ale białka obecne w ich ślinie, wydzielinie gruczołów łojowych, potowych czy też moczu. Nie potrzeba bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem, aby u alergika pojawiły się objawy alergii. Alergeny unoszą się bowiem w powietrzu i z łatwością mogą dostać się do dróg oddechowych. Obecne są też w kurzu oraz na ubraniach,

·         alergia pokarmowa – jest to rodzaj alergii, który występuje u kilku procent pacjentów. Do najczęstszych alergenów pokarmowych zaliczamy białka mleka krowiego, białka jaja kurzego, pszenicę, ryby, skorupiaki, orzeszki arachidowe oraz soję. U pacjentów z alergią pokarmową stosunkowo często pojawia się tzw. alergia krzyżowa. Przykładem jest częstsze występowanie alergii na białka mleka koziego wśród osób, u których zdiagnozowano alergię na białka mleka krowiego. Choć alergia pokarmowa związana jest ze spożyciem pokarmu, jej objawy mogą dotyczyć nie tylko układu pokarmowego, ale również układu oddechowego, skóry i oczu,

·         alergia „iniekcyjna” – ten rodzaj alergii pojawia się w wyniku dostania się alergenu do organizmu podczas iniekcji (zastrzyku) czy też ukłucia przez owada. 

Omawiając rodzaje alergii, warto wspomnieć też o najcięższej, stwarzającej zagrożenie życia reakcji alergicznej, jaką jest anafilaksja. Taka reakcja może zajść nawet w wyniku kontaktu z niewielką ilością alergenu. Anafilaksję u osób dorosłych najczęściej wywołują użądlenia przez owady błonkoskrzydłe, leki i pokarmy. U dzieci taką reakcję wyzwalają zazwyczaj te same alergeny, choć inne są ich proporcje – w większości przypadków reakcja anafilaktyczna rozwija się w odpowiedzi na pokarm, znacznie rzadziej na lek, a jeszcze rzadziej na użądlenie. 

Alergia – diagnostyka

Przy podejrzeniu alergii zawsze należy zgłosić się do lekarza, który pokieruje procesem diagnostyki. Zdecydowanie nie zaleca się samodzielnego stawiania diagnozy i wprowadzania leków. Ważne jest bowiem nie tylko potwierdzenie lub wykluczenie choroby alergicznej, ale również rozpoznanie alergenów, które wywołują pojawiające się objawy. Diagnozowanie alergii nie zawsze jest krótkie i łatwe. Jednocześnie jest niezbędne do optymalnego kontrolowania choroby oraz uniknięcia ewentualnych konsekwencji braku leczenia.

Diagnostyka alergii polega zarówno na badaniu podmiotowym, czyli przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z pacjentem lub jego opiekunem, jak również badaniu przedmiotowym, które może obejmować osłuchiwanie chorego, oglądanie czy też dotykanie zmian chorobowych. Przy rozpoznawaniu rodzaju alergii niezbędne są też dodatkowe badania, takie jak oznaczanie we krwi odpowiednich przeciwciał skierowanych przeciw alergenom, punktowe testy skórne czy też spirometria. W zależności od tego, czy lekarz podejrzewa katar alergiczny, uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych czy też inny rodzaj alergii, zaleca odpowiedni pakiet badań, który pomoże w postawieniu właściwej diagnozy. 

Alergia – leczenie

W zależności od rodzaju alergii oraz nasilenia związanych z nią objawów ustalany jest inny schemat leczenia. U części alergików wystarczy doraźne stosowanie leków, a u innych preparaty te stosuje się przez kilka tygodni lub miesięcy. Jest też część pacjentów, którzy wymagają stałego przyjmowania leków. 

Istotne jest unikanie kontaktu z alergenem. Jest to jeden z powodów, dla których tak ważna jest diagnostyka alergii. Jeśli pacjent wie, na co konkretnie jest uczulony, łatwiej jest mu ograniczyć kontakt z alergenem. Jedynym sposobem przyczynowego leczenia alergii jest immunoterapia swoista. Polega ona niejako na stopniowym przyzwyczajaniu i zmniejszaniu wrażliwości organizmu na kontakt z substancją uczulającą. Immunoterapia wprowadzana jest jedynie u części alergików. Muszą zostać spełnione określone kryteria, które kwalifikują pacjenta do tego rodzaju leczenia. Co ważne, nie przy każdej alergii immunoterapia przynosi oczekiwane efekty i nie w każdym przypadku jest ona potrzebna. Warto mieć na uwadze, że leczenie przyczynowe alergii jest długotrwałe. Polega ono na wielokrotnym podaniu szczepionki, z zachowaniem ustalonych odstępów czasowych. Immunoterapia trwa zazwyczaj 3-5 lat.

Większość alergików wymaga też wdrożenia do terapii leków łagodzących objawy choroby. Jeśli jest możliwość, preferowane są leki o działaniu miejscowym, np. leki wziewne, donosowe, oczne lub aplikowane na skórę. Wpływa to na większe bezpieczeństwo leczenia i ograniczenie ewentualnych działań niepożądanych. Każdy rodzaj alergii leczony jest w nieco inny sposób. Przykładowo przy alergicznym nieżycie nosa występującym sezonowo najczęściej zaleca się stosowanie glikokortykosteroidów donosowych, czasami w połączeniu z doustnym lekiem przeciwhistaminowym. Donosowe glikokortykosteroidy uważane są za bezpieczne nawet przy długotrwałym stosowaniu. Obecne wiele tych leków dostępnych jest bez recepty. Przykładowe leki na alergię ze sterydem donosowym to Hitaxa Metmin-Spray i Aleric Spray. Doustne leki przeciwhistaminowe to natomiast m.in. Contrahist Allergy, Hitaxa Fast i Allegra. 

Alergia skórna również w pierwszej kolejności powinna być leczona przy pomocy doustnych leków przeciwhistaminowych nowszej generacji. Jeśli nie przyniosą one wystarczającego efektu, wskazana jest wizyta u lekarza. Może zalecić zwiększenie dawki lub też wprowadzenie leku na receptę. Przy alergii skórnej, jeśli dochodzi do silnego zaostrzenia objawów, konieczne może być dożylne lub doustne podanie glikokortykosteroidu.

Podstawą leczenia anafilaksji jest szybkie podanie pacjentowi adrenaliny. Powinna być ona wstrzyknięta domięśniowo, w górny przednio-boczny obszar uda. Działanie adrenaliny pojawia się w ciągu kilku minut od jej podania. 

Choroby alergiczny to powszechny problem, z którym zmaga się coraz większa część populacji. Ważna jest znajomość objawów, które mogą być wynikiem alergii. Może to wpłynąć na szybsze udanie się do lekarza, który przeprowadzi diagnostykę oraz zaleci odpowiednie leczenie. Alergia wymaga bowiem leczenia, a brak odpowiedniej terapii może skutkować nasilaniem się objawów, wystąpieniem powikłań oraz coraz większym negatywnym wpływem na odczuwany komfort życia pacjenta. Obecnie dysponujemy różnymi sposobami leczenia alergii, które mogą znacząco poprawić jakość życia alergików. Im więcej pacjent wie o swojej chorobie, tym efektywniejsze może być jej leczenie.