Antykoncepcja - wszystko co chcesz wiedzieć, ale boisz się zapytać!

Co to jest antykoncepcja i jaka jest jej rola?

Antykoncepcja oznacza zapobieganie ciąży. Jej rolą jest uniemożliwienie zapłodnienia lub zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy. Obecnie, dostępne są różne rodzaje antykoncepcji. Można korzystać z antykoncepcji mechanicznej, farmakologicznej, a także chirurgicznej. Metody te różnią się między sobą skutecznością, prostotą i łatwością użytkowania, ograniczeniami do stosowania, możliwymi działaniami niepożądanymi, odwracalnością oraz ceną. Dostępne metody antykoncepcji to:

• prezerwatywy dla mężczyzn i prezerwatywy dla kobiet,
• kapturek antykoncepcyjny,
• tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe,
• tabletki jednoskładnikowe,
• plastry antykoncepcyjne,
• krążek antykoncepcyjny,
• hormonalna wkładka wewnątrzmaciczna,
• niehormonalna wkładka wewnątrzmaciczna,
• implanty antykoncepcyjne,
• zastrzyki antykoncepcyjne,
• antykoncepcja awaryjna, czyli tzw. “tabletka po”,
• sterylizacja, czyli ubezpłodnienie,
• stosunek przerywany,
• naturalna metoda planowania rodziny.
   

Jak widać, metod antykoncepcyjnych jest obecnie całkiem sporo. Osobom niezaznajomionym z tematem trudno może być dobrać odpowiedni sposób zapobiegania ciąży. Przedstawimy najważniejsze różnice między dostępnymi metodami antykoncepcji. Ich znajomość oraz zrozumienie zasady działania poszczególnych rodzajów antykoncepcji pomoże bardziej świadomie podjąć decyzję dotyczącą wyboru któregoś z nich.

Wskaźnik Pearla - skuteczność danej metody antykoncepcyjnej

Wskaźnik Pearla jest to najczęściej stosowany współczynnik, określający skuteczność danej metody antykoncepcyjnej. Jego wartość świadczy o tym, do ilu ciąż dochodzi u 100 kobiet korzystających z określonego sposobu antykoncepcji przez okres 12 miesięcy, przy założeniu, że jest on prawidłowo stosowany. Największą skutecznością, czyli najniższym wskaźnikiem Pearla charakteryzują się te metody, które są długofalowe.

Są one jednocześnie najmniej wymagające od pacjentki. Za skuteczne w zapobieganiu ciąży uważane są też popularne tabletki antykoncepcyjne. W ich przypadku, ryzyko błędu i niepowodzenia antykoncepcji jest jednak znacznie większe. Aby działanie tabletek hormonalnych było efektywne, konieczne jest ich prawidłowe stosowanie. Tymczasem połowa kobiet korzystających z tej metody antykoncepcji zapomina o przyjęciu 1 tabletki, a 20-23% kobiet zapomina o zażyciu 2 lub większej ilości tabletek w jednym cyklu.

Wskaźnik Pearla dla wybranych metod antykoncepcji wynosi:

• prezerwatywy męskie - 2 przy idealnym stosowaniu, a 13 przy typowym “nieidealnym” stosowaniu,
• tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe i dwuskładnikowe - 0,3 przy idealnym stosowaniu, a 7 przy typowym stosowaniu,
• zastrzyk antykoncepcyjny - 0,05,
• implant antykoncepcyjny - 0,1,
• sterylizacja męska - 0,1,
• sterylizacja damska - 0,5,
• stosunek przerywany - 4 przy idealnym korzystaniu z tej metody, a 10 przy typowym, obarczonym dość wysokim ryzykiem niepowodzenia.
   

Za bardzo skuteczne metody antykoncepcji uchodzą te, których wartość wskaźnika Pearla mieści się w zakresie 0-0,9. Skuteczne metody to te, których wskaźnik Pearla wynosi 1-9. Jeśli mieści się w granicach 10-19, metoda ta jest umiarkowanie skuteczna.

Antykoncepcja hormonalna

Antykoncepcja hormonalna ma postać doustnych tabletek, plastrów, wkładek, zastrzyków, krążków oraz implantów. Różnią się one między sobą sposobem działania, skutecznością oraz łatwością użytkowania. Popularne są tabletki antykoncepcyjne. Dwuskładnikowe zawierają progestagen i estrogen. Zapobiegają uwalnianiu komórki jajowej (owulacji). Progestagen dodatkowo zwiększa gęstość śluzu szyjkowego, przez co utrudnia plemnikom przedostanie się do macicy. Tabletki jednoskładnikowe zawierają tylko progestagen. Ich działanie polega głównie na zagęszczaniu śluzu i utrudnianiu połączenia się komórki jajowej z plemnikiem. Niektóre preparaty hamują też owulację.

Tabletki antykoncepcyjne

Skuteczność tej metody może być bardzo wysoka, o ile jest ona prawidłowo stosowana. Ważne jest regularne przyjmowanie leku, najlepiej o tej samej godzinie. Wiele kobiet nie wie co robić w przypadku pominięcia tabletki antykoncepcyjnej. Jeśli:

• pominięta została 1 tabletka, a czas który minął od planowanej godziny jej przyjęcia jest mniejszy niż 12 godzin  - należy zażyć tabletkę i normalnie kontynuować terapię,
• pominięta została 1 tabletka, a czas który minął od planowanej godziny jej przyjęcia jest większy niż 12 godzin - należy przyjąć pominiętą tabletkę jednocześnie z kolejną, a następnie normalnie kontynuować terapię,
• pominięte zostały 2 tabletki w 1. lub 2. tygodniu - należy przyjmować po 2 tabletki przez 2 dni, a następnie normalnie kontynuować terapię, w tym przypadku konieczne jest stosowanie dodatkowego zabezpieczenia przez tydzień,
• pominięte zostały 2 tabletki w 3 tygodniu - należy zacząć nowe opakowanie leku i jednocześnie korzystać z dodatkowego zabezpieczenia przez tydzień,
• pominięte zostały 3 lub więcej tabletek - należy zacząć nowe opakowanie leku i jednocześnie korzystać z dodatkowego zabezpieczenia przez tydzień.
   

Pominięcie tabletki antykoncepcyjnej najczęściej ma miejsce w 1. tygodniu, w którym powinno się rozpocząć nowe opakowanie leku. Niektóre leki mają 21 tabletek, po których następuje 7-dniowa przerwa w ich stosowaniu, inicjująca krwawienie. Inne preparaty zawierają 28 tabletek, przy czym tylko 21 z nich zawiera hormony. Pozostałe 7 to tabletki placebo. Codzienne przyjmowanie tabletki może ograniczać ryzyko zapomnienia o konieczności rozpoczęcia nowego opakowania.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe i jednoskładnikowe wyróżniają się wysoką skutecznością i odwracalnością. Zaletą tej metody antykoncepcji są też regularne i zazwyczaj mniej obfite miesiączki. Wiele kobiet zauważa również złagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz bólu brzucha pojawiającego się podczas miesiączki. Doustna antykoncepcja hormonalna ma też swoje wady. Wśród częstych działań niepożądanych, które mogą pojawić się w wyniku stosowania tych leków antykoncepcyjnych wymienić można wzrost masy ciała, spadek libido, nudności, tkliwość i bolesność piersi oraz wahania nastroju. Nierzadko są one na tyle uciążliwe dla pacjentki, że powodują rezygnację z tego rodzaju antykoncepcji. 

Jak dobrać tabletki antykoncepcyjne, aby nie przytyć? Na to pytanie nie ma jednoznacznej i prostej odpowiedzi. Wzrost masy ciała jest częstym działaniem niepożądanym, który dotyczy wielu, choć oczywiście nie wszystkich kobiet. Jeśli wybrane tabletki prowadziły do wzrostu masy ciała, warto porozmawiać o tym z lekarzem. Być może zmiana leku antykoncepcyjnego na inny o odmiennym składzie, nie spowoduje takiego działania. 

Tabletka dzień po

Jednym z rodzajów antykoncepcji hormonalnej jest też “pigułka dzień po”. Jest to antykoncepcja awaryjna, z której powinno korzystać się jedynie doraźnie, sporadycznie. “Tabletka po” hamuje lub opóźnia owulację. Jej skuteczność jest tym większa, im szybciej po stosunku zostanie zażyta. Zaleca się przyjąć ją nie później niż po upływie 120 godzin od zbliżenia. “Tabletka dzień po” - skutki uboczne które mogą wystąpić po jej zastosowaniu to m.in. bóle brzucha, mdłości, wymioty, bolesne miesiączkowanie, bóle pleców, bóle i zawroty głowy, wahania nastroju oraz zmęczenie.

Krążki antykoncepcyjne

Kolejnym rodzajem antykoncepcji hormonalnej są krążki. Mechanizm ich działania jest taki sam jak w przypadku tabletek antykoncepcyjnych. Krążek umieszcza się w pochwie raz na 3 tygodnie. Po ich upływie konieczna jest 7-dniowa przerwa, w której dochodzi do krwawienia. Następnie, aplikuje się kolejny krążek. Należy prawidłowo wprowadzić go do pochwy. Lekarz podczas zlecania leku powinien dokładnie poinstruować kobietę jak właściwie zakładać i wyjmować krążek. Jeśli przypadkowo (np. podczas stosunku) znajdzie się on poza pochwą przez czas krótszy niż 3 godziny, trzeba umyć go pod letnią wodą i ponownie umieścić w pochwie. Jeśli natomiast czas przebywania krążka antykoncepcyjnego poza pochwą był dłuższy lub trudno jest to określić, należy założyć nowy krążek, a przez kolejnych 7 dni stosować dodatkowe zabezpieczenie. 

Plastry antykoncepcyjne

Plastry antykoncepcyjne nakleja się na skórę raz w tygodniu, o podobnej godzinie. Ich działanie jest analogiczne do tabletek. Zastrzyki antykoncepcyjne stosuje się rzadziej - raz na 3 miesiące. Jest to bardzo skuteczna metoda antykoncepcji. Jednocześnie, powrót płodności po zakończeniu korzystania z zastrzyków, może trwać dłużej w porównaniu z doustnymi lekami antykoncepcyjnymi.

Implanty antykoncepcyjne

Implant antykoncepcyjny jest nowoczesną i jednocześnie jeszcze dość trudno dostępną metodą antykoncepcji. Jego dużą zaletą jest czas działania. Implant umieszcza się pod skórą raz na 3 lata. Wadą jest wysoka cena i trudniejsza dostępność w porównaniu z innymi metodami antykoncepcji. Długim czasem działania wyróżnia się też hormonalna wkładka domaciczna. Jest ona wprowadzana do narządów rodnych przez ginekologa. Podobnie jak implant, wkładka hormonalna zagęszcza śluz szyjkowy, dzięki czemu zmniejsza ruchliwość plemników, a także prowadzi do zmian w błonie śluzowej macicy, które zapobiegają zagnieżdżeniu się zarodka.

Antykoncepcja hormonalna ma swoje ograniczenia. Jest ona przeciwwskazana u kobiet, u których występuje ryzyko lub stwierdzona została żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, tętnicze zaburzenia zakrzepowo-zatorowe, zdiagnozowano ciężkie choroby wątroby, zapalenie trzustki lub dochodzi do krwawień z pochwy o nieznanej przyczynie.

Antykoncepcja mechaniczna

Najbardziej popularnym rodzajem antykoncepcji mechanicznej są prezerwatywy męskie. Ich zaletą jest łatwa dostępność i niewielka cena. Antykoncepcja mechaniczna jako jedyna ogranicza też możliwość zarażenia chorobami, które rozprzestrzeniają się drogą płciową. Skuteczność prezerwatyw męskich jest wysoka - ich wskaźnik Pearla wynosi 2. Warunkiem tak dużej efektywności jest jednak właściwe korzystanie z prezerwatywy. Jak poprawnie założyć prezerwatywę? Należy nałożyć ją na penisa przed samym stosunkiem. W pierwszej kolejności trzeba poprawnie zidentyfikować jej zewnętrzną i wewnętrzną stronę. Następnie delikatnie ściskając końcówkę ze zbiorniczkiem, rozwinąć prezerwatywę na członku drugą ręką. Prezerwatywa ma dobrze przylegać do członka i nie powinna się zsuwać. Jest to produkt jednorazowego użytku.

Zdecydowanie mniej popularne są prezerwatywy damskie oraz kapturki antykoncepcyjne. Wszystkie metody mechaniczne tworzą fizyczną barierę, zapobiegającą przedostawaniu się plemników do pochwy i połączeniu z komórką jajową. Nie posiadają działań niepożądanych ani przeciwwskazań (osoby uczulone na lateks mogą korzystać z prezerwatyw bezlateksowych), jak ma to miejsce w przypadku antykoncepcji hormonalnej. Są przydatne szczególnie dla osób, które współżyją sporadycznie lub nie chcą/nie mogą korzystać z hormonów.

Wazektomia i inne metody trwałej antykoncepcji

Wazektomia - co to? Wazektomia to zabieg, którego celem jest przerwanie ciągłości nasieniowodu. W efekcie, nasienie wydostające się z członka jest pozbawione plemników. Jest to rodzaj trwałej antykoncepcji. Decyzję o jego przeprowadzeniu należy dokładnie przemyśleć. Czy wazektomia jest odwracalna? Możliwe jest odwrócenie efektu wazektomii, choć jest to trudniejsze do zrobienia i bardziej skomplikowane. Nie w każdym przypadku rewazektomia  jest skuteczna. 

Zabieg wazektomii jest mniej inwazyjny niż sterylizacja kobiet. Podwiązanie jajowodów powoduje ich niedrożność. Obecnie, dostępne są różne, mniej i bardziej inwazyjne metody ubezpłodnienia kobiet. Sterylizacja kobieca również jest skuteczną i trwałą metodą antykoncepcji. Wskaźnik Pearla wynosi w jej przypadku 0,5. Jednocześnie, jest ona bardzo trudno odwracalna, dlatego podobnie jak w przypadku wazektomii, decyzja o jej przeprowadzeniu powinna być dobrze przeanalizowana.

Naturalne metody antykoncepcyjne

Naturalną metodą antykoncepcyjną, równocześnie najmniej skuteczną spośród wszystkich do tej pory wymienionych, jest stosunek przerywany. Polega on na wyjęciu członka bezpośrednio przed wytryskiem. Jego zaletą jest brak konieczności stosowania jakichkolwiek leków, przygotowania się do stosunku (np. poprzez założenie prezerwatywy), a także brak jakichkolwiek kosztów. Warto jednak mieć na uwadze, że plemniki obecne są również w preejakulacie, który wydostaje się z członka jeszcze przed orgazmem. Ryzyko nieplanowanego zajścia w ciążę podczas korzystania z tej metody antykoncepcji jest więc dość wysokie. Stosunek przerywany może negatywnie odbijać się na psychice partnerów. Stres i niepokój spowodowany poczuciem odpowiedzialności za wyjęcie członka w odpowiednim momencie mogą być na tyle duże, że prowadzą do zaburzeń erekcji. Metoda ta jest szczególnie odradzana mężczyznom, którzy dopiero zaczynają współżyć i jeszcze nie potrafią dobrze kontrolować swoich zachowań seksualnych.

Naturalna metoda planowania rodziny wymaga od kobiety dobrej znajomości swojego ciała i zachodzących w nim w ciągu cyklu menstruacyjnego zmian. Regularny pomiar temperatury, a także obserwacja śluzu szyjkowego pozwala wyznaczać dni płodne i tak planować współżycie, aby nie doszło do zapłodnienia lub wręcz przeciwnie - aby zajść w ciążę. Skuteczność tej metody jest mocno uzależniona od wiedzy kobiety na temat wskaźników płodności i ich prawidłowej obserwacji.

Antykoncepcja hormonalna, mechaniczna, a także rodzaje antykoncepcji trwałej mają swoje zalety i wady. Podczas wyboru odpowiedniej metody zapobiegania ciąży warto wziąć pod uwagę wiele czynników. Jest to chociażby wiek kobiety, jej stan zdrowia, obecność przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej, plany prokreacyjne, regularność współżycia, a także indywidualne preferencje co do danej metody. Większość rodzajów antykoncepcji jest w pełni odwracalna. W przypadku antykoncepcji hormonalnej, powrót płodności ma miejsce w ciągu kilku miesięcy maksymalnie do roku od zakończenia przyjmowania leku. Nie ma jednej metody antykoncepcji, która byłaby idealnym wyborem dla wszystkich osób. W każdym przypadku należy indywidualnie rozważyć, który rodzaj antykoncepcji będzie najlepszy dla danej kobiety, mężczyzny lub pary.