Zatrucie pokarmowe u dorosłych – jak sobie z nim poradzić?

Przyczyny zatruć pokarmowych

Zatrucie pokarmowe to ostra infekcja przewodu pokarmowego wywołana drobnoustrojami lub toksynami spożytymi wraz z pokarmem, wodą lub innymi płynami. Jest to powszechnie występujący problem, choć trudno jest określić dokładną częstotliwość jego występowania w Polsce, ponieważ większość pacjentów z łagodną postacią choroby nie zgłasza się do lekarza. Przyczyny zatruć to:

• bakterie i/lub produkowane przez nie toksyny,
• wirusy,
• grzyby,
• pasożyty.

Zatrucia pokarmowe: bakteryjne i wirusowe

Zatrucie pokarmowe – najczęstsze przyczyny to wirusy, bakterie i/lub wytwarzane przez nie toksyny. Spośród bakterii za większość zatruć odpowiadają: Campylobacter, Salmonella, Shigella, a rzadziej także Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) czy Listeria. Niebezpieczne jest zatrucie pokarmowe wywołane toksyną botulinową (tzw. jadem kiełbasianym). Jest to toksyna wytwarzana przez bakterie z rodzaju Clostridium. Objawem botulizmu jest przede wszystkim porażenie mięśni. Brak leczenia prowadzić może do porażenia mięśni dróg oddechowych, ich niedrożności i zgonu. W praktyce, botulizm na szczęście zdarza się obecnie rzadko.

Spośród wirusów, najczęstszą przyczynę zatrucia pokarmowego stanowią rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Uważa się, że za 25-40% zatruć pokarmowych odpowiadają właśnie wirusy. Niezależnie od tego, czy przyczyną zatrucia pokarmowego są bakterie czy wirusy, ilość zachorowań rośnie w miesiącach letnich. Jest to spowodowane wyższą temperaturą, przy której drobnoustroje łatwiej i szybciej się namnażają, błędami w przechowywaniu żywności latem oraz częstszym spożywaniem posiłków poza domem (np. podczas wakacji).

Zatrucia pokarmowe powodowane przez grzyby i pasożyty

Grzyby stanowią częstszą przyczynę zatruć u dzieci niż u dorosłych. Mali pacjenci mogą nieświadomie spróbować trującego grzyba (np. muchomora sromotnikowego, muchomora plamistego, lisówki pomarańczowej). W przypadku osób dorosłych, zatrucia pokarmowe wywołane spożyciem grzybów trujących występują rzadziej. U tej grupy pacjentów zazwyczaj dochodzi do zatrucia po przyjęciu pokarmu na którym rozwinęła się pleśń.

Zdarzają się również zatrucia powodowane przez pasożyty – lamblię, pełzaka czerwonki czy pierwotniaka Cyclospora. Pasożyty najczęściej dostają się do organizmu człowieka wraz z mięsem, w tym również rybami. Odżywiają się kosztem gospodarza (w tym przypadku człowieka), jednocześnie zaburzając strukturę i funkcjonowanie wybranych narządów.

Zatrucie pokarmowe w ciąży

Zatrucie pokarmowe w ciąży ma podobny przebieg jak u pozostałych chorych. W przypadku jednak kobiet ciężarnych, pewne rodzaje zatrucia pokarmowego wiążą się z ryzykiem wystąpienia poważnych komplikacji ciążowych, w tym również powikłań u dziecka. Przykładem groźnego zatrucia pokarmowego w ciąży jest toksoplazmoza. To choroba pasożytnicza, która w zależności od zaawansowania ciąży może powodować różne komplikacje.

Szczególnie niebezpieczne jest zarażenie pierwotniakiem w początkowym okresie ciąży. Może skutkować to wewnątrzmacicznym obumarciem płodu lub rozwojem poważnych powikłań u dziecka. U maluchów zarażonych w trakcie życia płodowego tym pierwotniakiem mogą rozwinąć się zaburzenia neurologiczne, zapalenie mięśnia sercowego czy chociażby zaburzenia widzenia. W większości jednak przypadków, zatrucie pokarmowe w ciąży wywołane pasożytem przebiega łagodnie i nie powoduje powikłań. Niebezpieczne w ciąży może być również zatrucie pokarmowe wywołane przez bakterie Listeria – listerioza.

Jak uniknąć zatrucia pokarmowego?

Przyczyny zatruć upatruje się głównie w spożyciu pokarmów lub płynów skażonych chorobotwórczymi patogenami i/lub produkowanymi przez nie toksynami. Jest kilka zasad, których przestrzeganie pozwala znacząco ograniczyć ryzyko rozwoju zatrucia pokarmowego:

• dokładne mycie rąk przed przygotowywaniem posiłku,
• dokładne mycie blatów oraz sprzętów kuchennych,
• regularne czyszczenie wnętrza lodówki,
• mycie owoców, warzyw i innych produktów, niezależnie od tego czy będą one spożywane na surowo czy po obróbce termicznej,
• przestrzeganie wskazówek odnośnie przechowywania żywności i terminu ich ważności, umieszczonych na opakowaniu,
• niezamrażanie ponowne produktów po ich rozmrożeniu,
• oddzielanie surowego mięsa (również ryb) od innych produktów umieszczonych w lodówce,
• niezwłoczne przenoszenie pozostałości jedzenia do lodówki lub innego chłodnego pomieszczenia szczególnie w okresie letnim,
• korzystanie z innej deski do krojenia surowego mięsa i innej do owoców, warzyw lub innych produktów,
• unikanie spożywania niedogotowanego mięsa, ryb lub surowych jaj,
• rezygnacja ze spożywania posiłków z niepewnych źródeł lub produktów sprawiających wrażenie nieświeżych.

Objawy zatrucia pokarmowego

Zatrucie pokarmowe – objawy w większości przypadków pojawiają się w krótkim czasie po zarażeniu. Może być to kilka lub kilkanaście godzin później, choć niektóre zatrucia ujawniają się dopiero po kilku dniach. Zazwyczaj, objawy zatrucia utrzymują się krótko, od 1 do 3 dni. Zdarzają się jednak zatrucia o cięższym przebiegu, które mogą trwać dłużej. Rzadko natomiast czas trwania zatrucia pokarmowego przekracza tydzień.

Zatrucie pokarmowe (czasem określane przez pacjentów jako zatrucie żołądkowe) – objawy które występują u osób dorosłych to najczęściej:

• nudności,
• wymioty,
• biegunka,
• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• podwyższona temperatura ciała lub gorączka,
• objawy odwodnienia – m.in. bóle i zawroty głowy, osłabienie, suchość skóry i błon śluzowych,

Jak złagodzić objawy zatrucia pokarmowego?

Zatrucie pokarmowe, w większości przypadków, ma charakter samoograniczający się. Choroba ustępuje więc sama, nawet bez wprowadzenia leczenia. Są jednak pewne wyjątki, np. wspomniane wyżej zarażenie jadem kiełbasianym lub spożycie trujących grzybów, które wymagają pilnej pomocy medycznej. W pozostałych przypadkach, o ile samo zatrucie zazwyczaj nie jest groźne, o tyle niebezpieczne są już możliwe konsekwencje zatrucia pokarmowego – głównie odwodnienie. Aby mu zapobiegać, konieczne jest uzupełnianie płynów – wody i elektrolitów. W przypadku biegunki i/lub wymiotów, wybór elektrolitów ma znaczenie, ponieważ muszą one spełniać określone standardy (odpowiedni stosunek stężeń glukozy do sodu oraz osmolalność), aby przeciwdziałać nasilonemu wydzielaniu elektrolitów i wody do światła jelita. Dobre elektrolity na zatrucia pokarmowe to np. Gastrolit i Orsalit. O objawach i skutkach odwodnienia u osób starszych można przeczytać w artykule: Odwodnienie u osób starszych – jakie elektrolity najlepiej wybrać?

Wspomagająco, można też sięgnąć po preparat zawierający diosmektyt (np. Smecta), który powleka błonę śluzową przewodu pokarmowego i ogranicza jej kontakt z substancjami drażniącymi. Adsorbuje też wirusy, bakterie i toksyny. Przy nasilonej biegunce, można także zastosować loperamid (np. Stoperan, Laremid), który spowalnia ruchy perystaltyczne jelit, tym samym zmniejszając liczbę wypróżnień. Leki z loperamidem są jednak przeciwwskazane u pacjentów, u których w przebiegu zatrucia pokarmowego pojawiają się takie objawy jak gorączka czy domieszka krwi w kale.

Czasami, lekarz może zalecić antybiotyk doustny. U większości pacjentów (również przy zatruciu pokarmowym powodowanym przez bakterie), antybiotykoterapia nie jest konieczna.

W jaki sposób odżywiać się po przebytym zatruciu pokarmowym?

Co można jeść po zatruciu? Odpowiednie odżywianie się przez pacjentów z zatruciem pokarmowym jest kolejnym, po nawadnianiu, istotnym elementem leczenia. W zasadzie, nie zaleca się stosowania żadnych restrykcyjnych diet. Organizm potrzebuje składników odżywczych, aby sprawnie radzić sobie z infekcją. Pacjent może jeść te produkty na które ma ochotę. Wielu chorych w tracie zatrucia pokarmowego odczuwa jednak spadek apetytu. Warto więc starać się przyjmować wtedy mniejsze posiłki o wysokiej wartości odżywczej. Stopniowo, pacjent może wracać do swojej standardowej diety. Korzystne może być spożywanie produktów, które działają łagodnie zapierająco, np. bananów, kleiku marchwiowego, borówek czy gorzkiej czekolady.

Zatrucie pokarmowe zazwyczaj ma samoograniczający się, łagodny przebieg. O ile choroba ta sama w sobie najczęściej nie jest groźna, o tyle konieczne jest uzupełnianie traconych wraz z biegunką lub wymiotami płynów. Nawadnianie oraz odżywianie organizmu to podstawa leczenia zatrucia pokarmowego. Dodatkowo można sięgnąć po preparaty adsorbujące, które skracają czas trwania biegunki oraz inne leki przeciwbiegunkowe. Czasami, konieczne jest włączenie do leczenia antybiotyku.