Niedobór fosforu (hipofosfatemia) – przyczyny, objawy i leczenie

Niedobór fosforu – jakie może mieć przyczyny?

Niedobór fosforu to inaczej hipofosfatemia. Stan ten występuje rzadko, a co ważne – jedynie sporadycznie jest on skutkiem zbyt małego spożycia fosforu z produktami spożywczymi. Z czego może więc wynikać niski fosfor w organizmie? Hipofosfatemia może mieć następujące przyczyny:

·         zbyt niskie wchłanianie fosforanów z jelit,

·         nasilone wydalanie fosforanów z organizmu,

·         przemieszczenie fosforanów z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do wewnątrzkomórkowej.

Jak wspomniano, dieta uboga w fosfor, choć w teorii może być przyczyną hipofosfatemii, w praktyce jest nią bardzo rzadko. Powszechne występowanie fosforu w różnego rodzaju produktach spożywczych sprawia, że zazwyczaj organizm otrzymuje więcej fosforu niż potrzebuje. Dodatkowo, nawet jeśli krótkotrwale rzeczywiście spożywana jest zbyt mała ilość tego pierwiastka, nerki przystosowują się do tej sytuacji i ograniczają wydalanie fosforanów. 

Niedobór fosforu częściej jest wynikiem zaburzenia wchłaniania tego makroelementu z przewodu pokarmowego. Przewlekłe stosowanie leków z wapniem, magnezem lub glinem może ograniczać przyswajanie fosforu. Długo utrzymująca się biegunka lub wymioty również mogą prowadzić do zmniejszenia wchłaniania fosforanów z przewodu pokarmowego. 

Niski fosfor u części pacjentów jest wynikiem jego nadmiernej utraty przez nerki. Jeśli nerki funkcjonują prawidłowo, niejako adaptują się do aktualnego stężenia fosforanów w surowicy – gdy jest ono zbyt niskie, dochodzi do ograniczenia wydalania fosforu, a gdy jest zbyt wysokie wydalanie się zwiększa. U osób z zaburzeniami budowy lub funkcji nerek proces ten może ulec zaburzeniu. Wielomocz, którego przyczyną może być cukrzyca, choroba alkoholowa czy nadużywanie leków moczopędnych również może prowadzić do nadmiernej utraty fosforanów z moczem.

Skutki niedoboru fosforu mogą być też wynikiem nadczynności przytarczyc (pierwotnej lub wtórnej), niedoboru witaminy D i przewlekłego stosowania doustnych glikokortykosteroidów. Hipofosfatemia czasami rozwija się pod wpływem przesunięcia fosforanów z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do przestrzeni wewnątrzkomórkowej. Taki stan może pojawić się przy zasadowicy oddechowej w przebiegu której dochodzi do nagłego i intensywnego oddychania. Przyczyną może być też przywrócenie żywienia u osób długotrwale niedożywionych. Komórki zaczynają wówczas pobierać cały dostępny fosfor.

Niski fosfor w organizmie występuje rzadko. Dieta najczęściej dostarcza spore ilości fosforanów, a dodatkowo składnik ten występuje w preparatach aptecznych. Wybrane witaminy i minerały oraz suplementy na kości zawierają fosfor. Do hipofosfatemii dochodzi głównie w wyniku zaburzenia wchłaniania fosforu z jelit, jego nadmiernego wydalania lub przemieszczania się fosforu z przestrzeni pozakomórkowej do wnętrza komórek.

Brak fosforu w organizmie – objawy

Niedobór fosforu – objawy zależą od stopnia niedoboru oraz szybkości jego rozwoju. Łagodna hipofosfatemia może przebiegać bezobjawowo lub jedynie z osłabieniem. U części pacjentów pojawiają się też bóle kości oraz drżenia mięśni. Wzrasta ryzyko złamania kości lub ich deformacji. U wcześniaków to właśnie niedobór fosforu jest jedną z głównych przyczyn zaburzenia mineralizacji kości. Większość fosforu w kościach u maluchów gromadzi się bowiem dopiero w trzecim trymestrze ciąży. Jeśli dziecko rodzi się przedwcześnie, zgromadzone u niego zapasy są zazwyczaj niskie. 

Jakie mogą być inne objawy niedoboru fosforu? Przy mocno obniżonym poziomie fosforu mogą pojawić się mogą także zaburzenia świadomości. Ciężka hipofosfatemia grozi niewydolnością oddechową i niewydolnością serca. Zachodzi też ryzyko rozpadu mięśni. Mogą wystąpić zaburzenia krzepnięcia krwi oraz uszkodzenie wątroby. Zwiększa się też podatność na rozwój różnego rodzaju infekcji. Zarówno niedobór, jak i nadmiar fosforu, może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Szczególnie, jeśli utrzymuje się długo, ma duże nasilenie i nie jest w porę wykryty oraz leczony.

Jak uzupełnić fosfor w organizmie?

Brak fosforu w organizmie – objawy, stopień ich nasilenia oraz wyniki badań laboratoryjnych pomagają rozpoznać hipofosfatemię. Istotnym aspektem leczenia jest znalezienie źródła niskiego fosforu. Należy dążyć do ustalenia, czy niedobór fosforu jest wynikiem choroby, przyjmowanych leków czy też ma inną przyczynę. Lekarz ustala, jak duży jest niedobór i jakie stwarza zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Jeśli jest możliwe wyeliminowanie przyczyny hipofosfatemii, należy to zrobić. 

Jak uzupełnić fosfor w organizmie? Terapia jest ustalana indywidualnie. Czasami wystarczające jest wzbogacenie diety w produkty obfitujące w fosfor. Jeśli nie pozwala ono wyrównać poziomu fosforu, wprowadzane są doustne, a w cięższych przypadkach dożylne leki z fosforem. Leczenie prowadzone jest pod regularną kontrolą poziomu fosforanów oraz innych pierwiastków. Jeśli przyczyna hipofosfatemii zostanie wyeliminowana, a stężenie fosfaranów wyrównane, objawy ustępują, a pacjent wraca do zdrowia.

Preparaty apteczne, takie jak suplementy z witaminami i minerałami czy tabletki na odbudowę chrząstki stawowej i kości, w których składzie obecny jest fosfor, najczęściej zawierają zbyt małą ilość fosforu, która w przypadku hipofosfatemii jest niewystarczająca. Dodatkowo, przy rozpoznanym zaburzeniu poziomu fosforu konieczne jest włączenie do terapii leków, a nie suplementów. Powinny być one stosowane jedynie pod nadzorem lekarza.

Fosfor jest niezbędny dla utrzymania zdrowia. Przy zbyt niskim poziomie tego pierwiastka dochodzi do stopniowego zaburzenia funkcjonowania organizmu. Aby skutecznie leczyć hipofosfatemię należy znaleźć jej przyczynę oraz dążyć do jej wyeliminowania. Usunięcie źródła niskiego fosforu i wdrożenie leków, które pomagają przywrócić odpowiedni poziom fosforanów, prowadzi do wyleczenia niedoboru fosforu.