Atopowe zapalenie skóry (AZS) - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

AZS - co to? Jak wygląda atopowe zapalenie skóry?

AZS - co to? Atopowe zapalenie skóry (atopic dermatitis), określane również jako wyprysk atopowy, to choroba przewlekła, w której przebiegu występują naprzemiennie okresy zaostrzeń i remisji (wycofania objawów). Najczęściej chorują na nią dzieci. Objawy AZS zazwyczaj pojawiają się w ciągu pierwszego roku życia (głównie między 3. a 6. miesiącem życia). Trudno jest przewidzieć rozwój choroby. U części maluchów, AZS ustępuje. Szacuje się, że u 20% dzieci atopowe zapalenie skóry utrzymuje się również w wieku dorosłym. Jeśli natomiast chodzi o osoby dorosłe, zmagające się z AZS, tylko u co 4. z nich, schorzenie to pojawia się na nowo (nie rozwinęło się w wieku dziecięcym, tylko dopiero w wieku dorosłym).

U niektórych pacjentów cierpiących na AZS, choroba ta jest jednym z elementów tzw. marszu alergicznego. Rozpoczyna się on już w pierwszych miesiącach życia dziecka. W kolejnych latach widoczne jest stopniowe występowanie po sobie określonych chorób alergicznych. Początkowo pojawiają się objawy AZS i alergii pokarmowej. Mogą one słabnąć w wieku przedszkolnym, ustępując miejsca dolegliwościom ze strony układu oddechowego. Rozwija się astma oskrzelowa i alergiczny nieżyt nosa.

Atopowe zapalenie skóry - przyczyny choroby

Atopowe zapalenie skory - przyczyny nie są do końca poznane. Wpływ na zachorowanie mają czynniki genetyczne, immunologiczne, środowiskowe i te, związane z defektem bariery naskórkowej. Istotną rolę przypisuje się białku - filagrynie, która wchodzi w skład warstwy rogowej naskórka. Przy jej udziale powstają kwasy, będące jednym z elementów naturalnego czynnika nawilżającego (NMF - natural moisturizing factor). NMF to mieszanina różnych substancji, stanowiąca 15-30% zewnętrznej (rogowej) warstwy naskórka. Chroni ona przed odparowywaniem wody ze skóry.

U osób z atopowym zapaleniem skóry, bariera naskórkowa traci swoją zwartą strukturę i staje się bardziej przepuszczalna. Łatwiej traci wodę. Nieprawidłowo zbudowana warstwa zewnętrzna skóry sprawia, że staje się ona bardziej podatna na działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych. 

Na rozwój AZS w większym stopniu narażone są osoby, u których w najbliższej rodzinie zdiagnozowano tą chorobę. Gdy jeden rodzic choruje na atopowe zapalenie skóry, szanse na pojawienie się AZS u dziecka wynoszą ok. 30%. Jeśli natomiast choroba ta występuje u obojga rodziców - wskaźnik ten rośnie do 50-70%. Wyprysk atopowy częściej rozwija się u osób, żyjących w dużych miastach. Obserwuje się też większą częstość występowania AZS u płci żeńskiej, ale dopiero powyżej 6. roku życia. U młodszych pacjentów, AZS pojawia się z podobną częstotliwością u dziewczynek i chłopców.

AZS - objawy

Atopowe zapalenie skóry - objawy charakterystyczne dla tej choroby to:

• silny, uporczywy świąd,
• zaczerwienienie i suchość skóry,
• zmiany zapalne,
• złuszczanie się naskórka z jego jednoczesnym przerostem.
   

Zmiany skórne u osób z AZS mogą mieć postać grudek, pęcherzyków, rumienia lub nadżerek. Czasami są to zmiany sączące. Atopowe zapalenie skóry na twarzy w przypadku niemowląt około 3. miesiąca życia dotyczy przede wszystkim policzków. Objawy AZS pojawiają się też na owłosionej skórze głowy. U starszych niemowląt, zmiany mogą obejmować cały tułów i zewnętrzne części kończyn. Charakterystyczne dla AZS symptomy zaczynają obejmować zgięcia stawów. Ta sama okolica zajęta jest przy atopowym zapaleniu skóry u dorosłych. Dodatkowo, zmiany skórne mogą pojawić się na grzbietach dłoni, przedramionach, szyi i twarzy.

AZS u dorosłych i dzieci powoduje silne swędzenie skóry. Prowadzi to często do nasilonego drapania, co dodatkowo wzmaga świąd i sprzyja infekcjom skórnym. Objawy atopowego zapalenia skóry mogą znacząco obniżać komfort życia pacjentów. W okresach zaostrzeń, pojawiające się dolegliwości mogą utrudniać spokojny sen, koncentrację w szkole lub pracy, a także prowadzić do ograniczenia kontaktów towarzyskich.

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry?

AZS na twarzy i reszcie ciała daje na tyle charakterystyczne objawy, że w połączeniu z dokładnie przeprowadzonym wywiadem lekarskim, najczęściej nie stwarza trudności z postawieniem diagnozy. Problem taki może pojawić się, gdy diagnostyka przeprowadzana jest w okresie remisji, na początkowym stadium choroby lub podczas leczenia pojawiających się przy AZS zmian skórnych. W takich sytuacjach konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych badań np. testów skórnych. Atopowe zapalenie skóry należy odróżnić od łojotokowego zapalenia skóry, łuszczycy, infekcji grzybiczych powodujących podobne wykwity skórne oraz świerzbu.

Atopowe zapalenie skóry - jak leczyć?

Wiedząc jak wygląda atopowe zapalenie skóry i jak rozpoznać AZS przejdźmy do możliwości leczenia tej choroby. W terapii bardzo ważną rolę odgrywa edukacja chorego. Im więcej wie on na temat swojej przypadłości i im aktywniej bierze udział w procesie leczenia, tym jego skuteczność jest lepsza. Brak wystarczającej wiedzy na temat AZS może prowadzić do niestosowania się do zaleceń lekarskich, a w konsekwencji do nieosiągania oczekiwanych efektów.

Jakie leki stosowane są przy atopowym zapaleniu skóry? Leczenie dobiera się w oparciu o zmiany skórne, ich nasilenie oraz wiek pacjenta. W okresach remisji i zaostrzeń bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Stosowanie dobrze dobranych preparatów na atopowe zapalenie skóry to podstawa leczenia AZS. Pozwalają one zmniejszyć częstość nawrotów choroby i ich nasilenie. Ograniczają też konieczność korzystania z silniejszych leków na receptę. Emolienty znacząco redukują świąd skóry i jej suchość. Wzmacniają barierę naskórka i wspomagają funkcjonowanie skóry. Preparaty do skóry suchej i atopowej muszą być stosowane często i w dość dużej ilości. 

Przy łagodnych nawrotach atopowego zapalenia skóry stosuje się miejscowe leki przeciwzapalne. Są to glikokortykosteroidy lub inhibitory kalcyneuryny (np. maść Protopic, krem Elidel). Przy większym nasileniu objawów, można sięgnąć też po mokre opatrunki. W tym celu nanosi się na skórę emolient, a następnie mokry, bawełniany opatrunek. Mokre opatrunki umożliwiają lepsze wchłonięcie się emolientu, ograniczają drapanie swędzącego miejsca, a także tworzą barierę, która ogranicza pojawienie się suchości skóry.

Atopowe zapalenie skóry - leczenie doustne jest konieczne u pacjentów, u których objawy choroby są bardzo nasilone, a preparaty miejscowe niewystarczająco skuteczne. Inne możliwości terapii to fototerapia i klimatoterapia. Czasami wymagana jest hospitalizacja.

AZS - profilaktyka

Dostępne są różne sposoby, które mogą ograniczyć ryzyko rozwoju wyprysku atopowego. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się AZS u dziecka zaleca się:

• wyłączne karmienie piersią do końca 6. miesiąca życia,
• niepalenie tytoniu przez kobietę ciężarną,
• ograniczenie kontaktu z alergenami zawartymi w kurzu domowym przez kobiety ciężarne, u których powodują one objawy atopii.
   

Można również spotkać się z zaleceniem dotyczącym stosowania emolientów od pierwszych dni życia, szczególnie u dzieci, znajdujących się w grupie ryzyka rozwoju AZS. W przypadku tych maluchów, nie ma potrzeby, aby mama karmiąca piersią celowo unikała jakichkolwiek składników pożywienia, jeśli ich spożycie nie powoduje u niej żadnych objawów. Profilaktyczne wykluczanie z diety różnych pokarmów nie zmniejsza prawdopodobieństwa pojawienia się atopowego zapalenia skóry. 

W celu zapobiegania AZS u dzieci z grup ryzyka można podawać im probiotyki zawierające bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus rhamnosus GG (LGG). Znajdują się one m.in. w kroplach Dicoflor i Biflorin Baby. Probiotyki te zalecane są niemowlętom zagrożonym wystąpieniem alergii, a także kobietom ciężarnym, jeśli takie ryzyko występuje w przypadku ich dzieci.

U pacjentów, u których zdiagnozowano już wyprysk atopowy, istotna jest tzw. profilaktyka wtórna. Pomaga ona ograniczyć zaostrzenia choroby i zmniejszyć nasilenie pojawiających się objawów. Chorym zaleca się unikanie czynników, które nasilają dolegliwości. W początkowym okresie choroby może być to trudne do uchwycenia. Jednak wraz z czasem jej trwania, pacjenci łatwiej rozpoznają czynniki, które w ich przypadku prowadzą do nawrotu. A tych jest bardzo wiele. Wśród bodźców, wyzwalających nawrót znajdują się m.in.: roztocza kurzu domowego, alergeny pochodzenia zwierzęcego, alergeny zawarte w pokarmach (np. w soi, rybach lub orzechach), detergenty, wysoka lub bardzo niska temperatura, duża wilgotność, zbyt mała ilość snu, stres, zmiany hormonalne, palenie papierosów. Wyodrębnienie czynników, które prowadzą do zaostrzenia choroby nie zawsze jest łatwe i nie zawsze się udaje. Warto jednak starać się obserwować organizm i próbować uchwycić przyczynę nawrotu atopowego zapalenia skóry. 

Drugim, nie mniej ważnym elementem profilaktyki wtórnej jest pielęgnacja ciała. Dotyczy ona zarówno doboru odpowiednich emolientów, jak i właściwego oczyszczania skóry.

Czy atopowe zapalenie skóry jest wyleczalne?
 

AZS - leczenie którym obecnie dysponujemy nie powoduje całkowitego wyleczenia z atopowego zapalenia skóry. Jedynie odczulanie (swoista immunoterapia alergenowa) z wykorzystaniem szczepionek alergenowych może powodować stopniowe przyzwyczajanie organizmu do kontaktu z danym alergenem i osłabienie jego odpowiedzi immunologicznej. Prowadzi to do ustąpienia lub złagodzenia objawów, które pojawiały się przy kontakcie z tym alergenem. Pozostałe leki stosowane przy wyprysku atopowym działają objawowo. Łagodzą stan zapalny, uśmierzają swędzenie, zmniejszają zaczerwienienie i wspomagają gojenie się uszkodzeń skóry. Poprawiają wygląd naskórka. 

Warto jednak pamiętać o tym, że atopowe zapalenie skóry często ustępuje samo. Zaledwie u 1 na 5 dzieci choroba utrzymuje się do wieku dorosłego. Poza tym, ściśle stosując się do zaleceń lekarskich i przestrzegając porad dotyczących pielęgnacji skóry, można skutecznie wydłużać okresy bezobjawowe. 

Atopowe zapalenie skóry to choroba, która niejednokrotnie wymaga od pacjenta lub jego opiekunów (gdy chorują dzieci) sporo cierpliwości i dyscypliny. Leczenie nie zawsze jest łatwe, a efekty nie zawsze satysfakcjonujące. Unikając czynników, które zaostrzają przebieg AZS oraz regularnie dbając o stan skóry możemy wydłużać okresy remisji nawet do kilku lat. Równie ważna jest edukacja pacjenta i odświeżanie wiedzy na temat choroby przynajmniej raz do roku. Pozwoli to lepiej kontrolować atopowe zapalenie skóry i zapobiegać jego nawrotom.